SKKN Rèn luyện kĩ năng làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích) cho học sinh lớp 9

MỞ ĐẦU
 1.1. Lí do chọn đề tài
Dạy môn Ngữ văn không chỉ đơn thuần là trang bị kiến thức làm nền tảng, cơ sở đề các em học sinh bước vào đời, tiếp xúc với xã hội hoặc tiếp tục học lên cao hơn; học văn các em sẽ hoàn thiện hơn về phẩm chất đạo đức; bên cạnh đấy là dạy, luyện cho các em cảm thụ thơ văn và biết cách viết văn. Vì vậy, giáo viên không chỉ hướng dẫn các em biết chủ động lĩnh hội kiến thức, biết vận dụng kiến thức đã học cùng với hiểu biết của bản thân về cuộc sống để chuyển tải thành sản phẩm - bài văn (kĩ năng làm bài).Từ đó giúp các em có sự phát triển toàn diện về tâm hồn, về trí tuệ, về tri thức thẩm mĩ. 
Văn nghị luận gồm: nghị luận về một đoạn thơ (bài thơ); nghị luận xã hội và nghị luận về một tác phẩm truyện (đoạn trích). Nghị luận lâu nay vẫn được coi là kiểu văn bản khó viết đối với nhiều học sinh. Vì nó không chỉ đòi hỏi người viết phải có kiến thức chính xác, sâu rộng về đời sống xã hội, về tác phẩm văn học mà còn phải có sự tư duy lô gíc chặt chẽ với những lập luận sâu sắc thấu tình đạt lí bài văn mới có thể hấp dẫn người đọc, người nghe. Tác phẩm bao giờ cũng là một tổng thể giữa nội dung và phương thức (nghệ thuật - hình thức) biểu đạt. Nghị luận về một tác phẩm truyện (đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể. Những nhận xét, đánh giá về truyện phải xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát. Nhưng trong thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy việc giảng dạy của giáo viên ở kiểu bài này chưa phong phú và mang lại hiệu quả cao, dẫn đến việc nắm bắt kiến thức và làm bài của học sinh chưa được tốt. Nhiều em chưa biết xác định đề đúng hướng, làm bài thường sa vào kể nhiều, chưa kết hợp hài hòa giữa các tình tiết, sự việc...với những nhận xét đánh giá khi viết khiến bài viết chưa sâu. 
Trong khi đó, số tiết dạy và luyện tập trong chương trình quá ít (3 tiết) nên nhiều em còn tràng màng. Tài liệu tham khảo nhiều nhưng hướng dẫn cụ thể về các dạng đề lại chưa có. Thực tế kiểu bài thường có trong các kỳ thi từ khảo sát học kỳ cho đến kỳ thi học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh, thi vào THPT.
Do vậy, khi dạy môn Ngữ văn 9, tôi luôn ý thức được vai trò, vị trí của kiểu bài này nên đặc biệt chú trọng rèn luyện kỹ năng làm bài, vì đây cũng là kiểu bài thường gặp trong các kỳ thi. Xuất phát từ tầm quan trọng và thực trạng của việc làm văn nghị luận về tác phẩm truyện trong nhà trường, tôi đã quyết định chọn nghiên cứu đề tài: “Rèn luyện kĩ năng làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích) cho học sinh lớp 9”. Nhằm trao đổi với đồng nghiệp một vài kinh nghiệm, qua đó giúp học sinh nắm vững hơn phương pháp làm kiểu bài này. Nâng cao chất lượng bài thi, bài kiểm tra và kết quả học tập của các em.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Môn Ngữ văn không những có vai trò quan trọng trong việc giáo dục nhân cách, lối sống, khơi gợi trong các em lòng thương yêu con người, yêu quê hương, đất nước mà còn rèn luyện cho mỗi học sinh cách cách giao tiếp bằng ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. Muốn vậy, giáo viên cần giúp các em cảm nhận, phân tích tốt mỗi tác phẩm. Qua những tiết dạy lý thuyết yêu cầu các em nắm vững kỹ năng kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích): bố cục, tìm ý, lập dàn ý, cách viết. Học sinh biết phân biệt các dạng đề để khi làm bài với dung lượng kiến thức phù hợp, vừa đủ (không bị sa đề). Đồng thời hướng dẫn các em cách thực hành, xác định các luận điểm cần có trong bài và luôn phải cân nhắc sắp xếp cái nào trước, cái nào sau, chọn từ nào cho chuẩn xác, hấp dẫn mới diễn đạt. Sau quá trình giảng dạy, giáo viên đưa ra cách thức kiểm tra học sinh như : làm bài tập trên lớp, làm bài tập ở nhà, qua các giờ kiểm tra định kỳ.
 1.3. Đối tượng nghiên cứu
 - Đề tài nghiên cứu: nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích)
 - Đối tượng ứng dụng: học sinh lớp 9 trường THCS Thiệu Thành, Thiệu Hóa
 - Nghiên cứu đề tài giúp học sinh nắm được một số biện pháp nâng cao kỹ năng làm bài văn nghị luận về tác phẩm (đoạn trích)
 1.4. Phương pháp nghiên cứu
 Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên sau :
	+ Phương pháp nghiên cứu khoa học
	+ Phương pháp điều tra, khảo sát
	+ Phương pháp thực nghiệm 
	+ Phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh số liệu...
2. NỘI DUNG
 	2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Trong cuộc sống, khi cần trình bày ý kiến ở cuộc họp, trên báo chí, khi trao đổi, tranh luận với mọi người xung quanh...ta dùng phương thức nghị luận. Nghị luận là văn bản trình bày ý kiến bàn luận, đánh giá theo một quan điểm nhất định những sự kiện, vấn đề chính trị, xã hội, lịch sử, văn hóa, tư tưởng ...nhằm thuyết phục người đọc (người nghe) theo quan điểm nào đó.
 Nghị luận về tác phẩm truyện là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể phải xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát.
Kỹ năng làm bài văn nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích): trước hết cần giúp học sinh củng cố và khắc sâu kiến thức lí thuyết của kiểu bài này. Từ việc nắm chắc khái niệm đến cách trình bày dàn ý của bài văn. Đây là kiến thức cơ bản nhưng lại rất cần thiết cho quá trình học và làm bài. Tiếp đến hướng dẫn học sinh cách làm bài cụ thể như: đọc kỹ đề, xác định xem mệnh đề yêu cầu gì.
Ví dụ, các em phân biệt các từ trong đề có từ “suy nghĩ” khác yêu cầu phân tích như thế nào?. Hướng dẫn học sinh tìm ý bằng cách đặt câu hỏi. Khâu quan trọng để giúp các em làm bài được tốt cần biết cách lập dàn ý theo từng dạng đề như: nghị luận về nhân vật hoặc khía cạnh về nhân vật trong tác phẩm; nghị luận về một tác phẩm (đoạn trích); nghị luận nêu nhận xét để làm sáng tỏ một vấn đề (một nhận định); nghị luận tổng hợp về truyện.
 Khi dạy cần tích hợp kiểu bài với các giờ dạy văn bản trên lớp. Giáo viên khi dạy văn bản không thể nghèo nàn cảm xúc. Bởi những trang truyện hay, những số phận của các nhân vật trong truyện đều có cuộc đời riêng, có tình cảm, tư tưởng, nội tâmphong phú và đa dạng, cần hướng cho học sinh biết cách trình bày, đánh giá về nhân vật, sự kiện, chủ đề . Đồng thời biết kết hợp nhiều phép lập luận (giải thích, chứng minh, phân tích); phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
 2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Trong quá trình dạy học kiểu bài văn nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích), bản thân tôi làm bảng thống kê khi chưa áp dụng những biện pháp này trong năm học 2014-2015, kết quả thu được như sau: 
Lớp
Sĩ số
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
9A
30
3
10
8
26,7
14
46,7
5
16,6
9B
28
2
7,1
5
17,9
16
57,1
5
17,9
Qua số liệu khảo sát trên cho thấy chất lượng dạy và học kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích), còn rất nhiều hạn chế. Thực trạng của vấn đề này đó là:
Chương trình: Cấu trúc chương trình của kiểu bài văn nghị luận ở lớp 9 tổng có 3 tiết (2 tiết lí thuyết, 1 tiết thực hành; và một bài viết ở nhà (Bài tập làm văn số 6). Với thời lượng tiết dạy trên lớp ít nhưng việc vận dụng để làm bài thi lại nhiều, đôi khi yêu cầu cao nên giáo viên cần phải đưa ra phương pháp cụ thể để học sinh làm bài tốt.
 Theo yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học mỗi giáo viên đều thay đổi phương pháp giảng dạy để đáp ứng được yêu cầu của bài, tạo được hứng thú cho học sinh khi học. Tuy nhiên với kiểu bài này, trong giờ dạy kiến thức và luyện cách làm bài giáo viên hướng dẫn còn chung chung theo các tiết trong sách giáo khoa, chưa chỉ rõ yêu cầu của từng dạng đề cụ thể. Vì vậy, khi học sinh làm bài không cần biết dạng đề nào cứ thấy tác phẩm truyện là chỉ biết phân tích nhân vật hay toàn bộ tác phẩm mà chưa biết lồng ghép các đơn vị kiến thức.
 Có lẽ ngoài nguyên nhân khách quan từ xã hội, phần cũng vì tư tưởng làm văn nghị luận khó nên các em chưa có sự chuyên tâm trong quá trình học và làm bài. Ngay từ khâu tiếp cận với văn bản, một số em chưa chịu đọc trước tác phẩm nhiều lần, soạn bài để đối phó, học trên lớp không chú ý nghe thầy cô giáo giảng, dẫn đến khi làm bài không nhớ rõ cốt truyện diễn biết ra sao. Do vậy, khi viết không có kiến thức diễn đạt, hoặc diễn đạt các ý lộn xộn, khiến giáo viên đọc bài có tâm trạng thất vọng. Một vấn đề mà ở kiểu bài này học sinh thường mắc, nhiều em chưa biết nghị luận vấn đề theo yêu cầu đề bài quy định, thường làm chung chung theo một kiểu là phân tích tác phẩm, phân tích nhân vật. Nhiều em còn sa vào tình trạng kể lại tác phẩm (đoạn trích) mà không dừng lại ở sự việc, tình tiết để nhận xét, đáng giá, thẩm bình làm toát lên nội dung và nghệ thuật - cái “thần” trong tác phẩm.
 2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề	
2.3.1. Củng cố và khắc sâu kiến thức lí thuyết kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích)
	Phần này các em thường chủ quan, một phần do thói quen ngại lập dàn ý dẫn đến khi làm bài thường thiếu ý (thiếu luận điểm), ngay cả phần mở bài cũng thiếu ý mới chỉ giới thiệu được tác giả, tác phẩm mà chưa có phần nhận định khái quát về tác phẩm. 
2.3.1.1. Yêu cầu học sinh nắm chắc khái niệm:
Nghị luận về tác phẩm truyện (đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hoặc nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể.
- Lời văn: Những nhận xét, đánh giá về truyện mà người viết phát hiện và khái quát nên phải xuất phát từ cốt truyện, tính cách số phận nhân vật và nghệ thuật của tác phẩm.
- Bố cục: Bài viết phải có bố cục mạch lạc; nhận xét về tác phẩm phải đúng đắn, rõ ràng; có luận cứ và lập luận thuyết phục, lời văn chuẩn xác và gợi cảm.
2.3.1.2. Dàn ý chung 
a. Mở bài: - Nêu tác giả, tác phẩm
 - Bước đầu nêu nhận định, đánh giá sơ lược về tác phẩm
b. Thân bài:
- Nhận xét, đánh giá về nội dung (sử dụng các thao tác phân tích - tổng hợp, lí lẽ, dẫn chứng...) 
- Nhận xét, đánh giá về nghệ thuật của tác phẩm.
c. Kết bài:
- Nêu nhận định, đánh giá chung của mình về tác phẩm truyện (đoạn trích)
- Liên hệ đến bản thân.
2.3.2 Hướng dẫn học sinh cách làm bài cụ thể
2.3.2.1. Hướng dẫn học sinh khâu tìm hiểu đề
Một đề bài tập làm văn còn được xem là một bài toán nghệ thuật ngôn từ. Bởi bao giờ trong một đề tập làm văn cũng có những yêu cầu bắt buộc mà người thực hiện đề bài phải tìm ra phương pháp giải. Vì thế bước phân tích đề được xem là khâu đầu tiên, có vai trò quyết định “dẫn đường, chỉ lối” cho người làm bài. Nếu phân tích đúng yêu cầu của đề bài thì sẽ tìm ra được hướng đi đúng. Ngược lại nếu phân tích sai thì sẽ không đáp ứng được yêu cầu của đề, đôi khi cò bị sa đề, lạc đề.
 Ví dụ: Các đề bài sau:
- Đề 1: Suy nghĩ về thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ qua nhân vật Vũ Nương trong “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ.
- Đề 2: Phân tích diễn biến cốt truyện trong truyện ngắn “Làng” của Kim Lân.
+ Trước hết học sinh cần xác định được: (Kiểu bài; nội dung yêu cầu; phạm vi kiến thức)
 + Qua các dạng đề giáo viên cần hướng dẫn học sinh phân biệt các từ ngữ trong đề Đề có từ “suy nghĩ” khác đề yêu cầu “phân tích” như thế nào?
- Với dạng đề yêu cầu: “Suy nghĩ”... Thường khi giáo viên chưa hướng dẫn học sinh làm bài hay nhầm lẫn coi những đề này là như phân tích. Nhưng thực tế khi làm bài ở mỗi đề lại khác nhau về cách hiểu và cảm.
Suy nghĩ về nhân vật, tác phẩm hoặc một khía cạnh về nhân vật, tác phẩm là nghiêng về cảm nhận chủ quan của người viết, không nhất thiết phải phân tích đầy đủ giá trị nội nội dung, nghệ thuật của tác phẩm, có thể chọn những gì mà mình cảm nhận sâu sắc nhất mà thôi.
VD: Đề bài: Suy nghĩ về nhân vật ông Hai trong truyện ngắn “Làng”- Kim Lân.
Giáo viên hướng dẫn học sinh cảm nhận, suy nghĩ về nét nổi bật của nhân vật này là tình yêu làng quyện với lòng yêu nước và tinh thần kháng chiến được bộc lộ trong hoàn cảnh nào? Tình cảm ấy có đặc điểm gì ở hoàn cảnh cụ thể lúc bấy giờ? (Thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp) Những chi tiết nghệ thuật nào chứng tỏ một cách sinh động, thú vị về tình yêu làng và lòng yêu nước ấy (về tâm trạng, cử chỉ, lời nói...)
Với dạng đề này, yêu cầu học sinh phải đọc kĩ tác phẩm, nếu không đọc kĩ, thì không thể tìm ra được những ý hay, đặc sắc. Các em sẽ dễ rơi vào công thức chung chung, suy nghĩ hời hợt không khám phá ra nét mới trong tình cảm đối với làng quê của nhân vật ông Hai. Đó là một trường hợp tiêu biểu cho những chuyển biến mới trong đời sống tình cảm của người nông dân Việt Nam thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Tình cảm gắn bó sâu nặng với quê hương là đặc điểm có truyền thống nhưng nét đặc sắc ở đây là nhà văn Kim Lân, bằng vốn sống, vốn am hiểu tâm lí của người nông dân đã đặt ông Hai vào một tình huống gay cấn, thử thách lòng yêu nước tuyệt đối của nhân vật, để buộc nhân vật phải đấu tranh gay go, quyết liệt để lựa chọn một trong hai: giữa tình yêu làng và lòng yêu nước, trung thành với kháng chiến, với cụ Hồ.
 Nếu học sinh không đọc kĩ từng trang truyện, thì làm sao thấu hiểu được nỗi lòng của ông Hai với cuộc đấu tranh nội tâm đau đớn và vật vã...để cuối cùng nhân vật mới đi đến quyết định dứt khoát: “Làng thì yêu thật, nhưng làng theo Tây thì phải thù”.
- Dạng đề có từ “Phân tích......”
Yêu cầu người viết tìm hiểu, đánh giá và nhận xét đầy đủ từng đặc điểm nhân vật, từng giá trị nội dung nghệ thật của tác phẩm.
 Với dạng đề này, đôi khi học sinh cho là dễ, song giáo viên cần lưu ý khi làm bài tránh sa vào kể lể nhiều mà không kết hợp với nhận xét, đánh giá của người viết. (Thông qua các tình tiết liên quan đến nhân vật để bộc lộ cảm xúc của mình)
- Dạng đề có nhận định, học sinh phải giải thích nhận định rồi mới chứng minh qua tác phẩm.
ví dụ: Trong văn bản Tiếng nói văn nghệ, Nguyễn Đình Thi viết: 
 Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng những chất liệu mượn ở thực tại. Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói lên một điều gì mới mẻ. Anh gửi vào tác phẩm một lá thư, một lời nhắn nhủ, anh muốn đem một phần của mình góp vào đời sống xung quanh.
 (SGK Ngữ văn 9, NXB Giáo dục, tập hai)
 Từ truyện ngắn Làng hãy viết bài văn làm sáng tỏ điều mới mẻ, lời nhắn nhủ mà nhà văn Kim Lân muốn đem góp vào đời sống.
 Với đề bài này, khi làm bài các em cần xác lập được các ý sau:
 - Giải thích sơ lược ý kiến
 - Điều mới mẻ trong truyện ngắn Làng (về nội dung và nghệ thuật biểu hiện)
 - Lời nhắn nhủ mà nhà văn muốn gửi đến bạn đọc qua tác phẩm
 - Đánh giá, tổng hợp vấn đề
2.3.2.2. Hướng dẫn học sinh tìm ý
Sau khi đọc kĩ tác phẩm (truyện), khám phá ra những cái hay, cái đẹp, cái đặc sắc trong từng yếu tố nội dung, nghệ thuật và nhân vật, học sinh tự đặt ra và trả lời những câu hỏi để có những ý lớn, ý nhỏcủa bài văn rồi sắp xếp thành một dàn ý hoàn chỉnh trước khi viết bài
Dưới đây là các dạng câu hỏi gợi ý giúp học sinh tìm ý:
- Câu hỏi tìm hiểu tác giả, xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác:
+ Tác giả của tác phẩm truyện sẽ nghị luận là ai? Có những nét gì nổi bật trong cuộc đời và sự nghiệp sáng tác? Sống trong thời kì nào? Có nét riêng, nét độc đáo gì về phong cách cá nhân? Chuyên sáng tác về mảng đề tài nào? Sự nghiệp sáng tác ra sao?
+ Tác phẩm truyện trên được trích từ đâu? Được sáng tác trong hoàn cảnh nào? Tác phẩm được đánh giá như thế nào? Có phải là tác phẩm tiêu biểu cho sáng tác văn chương của tác giả không?
- Câu hỏi tìm hiểu giá trị nội dung:
+ Đề tài bao gồm mấy ý? Ý nghĩa cụ thể? Ý nghĩa khái quát là gì? Những ý nào tập trung biểu hiện chủ đề, tư tưởng của truyện? Nội dung có thể hiện được những vấn đề lớn, bức xúc mà xã hội quan tâm hay không? Có giá trị nhân văn như thế nào?
+ Nhân vật chính của truyện là ai? Đại diện cho tầng lớp con người nào trong xã hội?
Có những tính cách như thế nào? Nét tính cách nào là tiêu biểu nhất? Nét tính cách đó được biểu hiện qua những chi tiết nào? (Diện mạo, cử chỉ, lời nói, hành động, tư tưởng, tình cảm, nội tâm?)
- Câu hỏi tìm hiểu giá trị nghệ thuật:
+ Tác phẩm truyện được viết theo phong cách nào? Có nét gì sáng tạo riêng trong nghệ thuật tạo tình huống ? Có hình tượng nghệ thuật nào độc đáo? Ngôn ngữ diễn đạt, cấu trúc bố cục của truyện có đặc sắc gì?
+ Tác phẩm truyện trên có tiêu biểu trong phong cách nghệ thuật của tác giả không? Có thể hiện được bản lĩnh sáng tạo của một nhà văn đầy tài năng và tâm huyết cho một thời đại, một trào lưu văn học không?
- Câu hỏi gợi mở:
+ Có thể so sánh, đối chiếu với tác giả, tác phẩm nào để phân tích tác phẩm được sâu rộng, toàn diện hơn? 
+ Tác phẩm truyện có ảnh hưởng gì trong thời đại của tác giả đương sống và đối với thời đại sau này? Tại sao tác phẩm được mọi người yêu thích?
Với những câu hỏi như trên, giáo viên không thể giảng giải một cách cặn kẽ, tỉ mỉ trong quá trình phân tích một đề bài trên lớp. Do đó đòi hỏi giáo viên phải biết chọn lựa những câu hỏi tìm ý cho phù hợp, có tác dụng khơi nguồn cảm xúc cho các em học sinh.
Ví dụ:
Đề bài :“Suy nghĩ về nhân vật ông Hai trong truyện ngắn “Làng” của Kim Lân.
Khi tìm ý cho đề văn trên, giáo viên nên gợi ý cho các em suy nghĩ theo các câu hỏi sau:
- Nhà văn Kim Lân có sở trường gì trong sáng tác truyện ngắn ?
- Làng là một truyện ngắn ra đời trong hoàn cảnh nào ? Tình yêu làng, yêu nước của nhân vật ông Hai được bộc lộ trong tình huống nào ? Tình cảm ấy có đặc điểm gì mới so với vẻ đẹp trong nét tính cách truyền thống của người nông dân ? (Về tâm trạng, cử chỉ, hành động, lời nói)
- Em có nhận xét, đánh giá, suy nghĩ gì về tư tưởng, tình cảm của người nông dân trong thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp qua nhân vật ông Hai? (Những nhận thức, tình cảm đúng đắn cao đẹp: sự nhiệt tình, hăng hái tham gia kháng chiến, lòng tin tưởng tuyệt đối vào kháng chiến, vào lãnh tụ)
- Nhân vật ông Hai để lại tình cảm gì trong lòng em ? (Sự yêu mến, trân trọng và cảm phục, tự hào)
	Sau khi hướng dẫn tìm ý, tôi nhận thấy các em đã biết xác định các luận điểm đầy đủ, biết cách lập một dàn ý. Đây sẽ là cở sở để hoàn thiện một bài văn.
2.3.2.3. Hướng dẫn học sinh lập dàn ý theo từng dạng đề
- Một đề văn nghị luận về tác phẩm truyện không bao giờ đồng nhất một dạng đề, đơn điệu. Trái lại nó rất nhiều dạng, nhưng ở lớp 9 chủ yếu ở 4 dạng đề sau:
a. Dạng đề 1: Phân tích (suy nghĩ) về nhân vật hoặc khía cạnh về nhân vật trong tác phẩm
- Phạm vi kiến thức của dạng đề này hẹp hơn so với nghị luận về toàn tác phẩm truyện, nhưng điều đó không có nghĩa là đơn giản, nhẹ hơn so với yêu cầu nghị luận tác phẩm. Đây là dạng đề đòi hỏi người viết phải biết lựa chọn, chắt lọc những gì liên quan đến nhân vật trong khi làm sáng tỏ một vấn đề, không nhất thiết phải phân tích đầy dủ cả nội dung, giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
- Khi nghị luận ngoài việc phân tích, đánh giá về nhân vật để làm toát lên nôi dung, tư tưởng, học sinh cần đánh giá được vai trò, vị trí của nhân vật ấy trong xã hội thời kì đấy đồng thời liên hệ với cuộc sống hiện tại. Tất nhiên khi phân tích nhân vật, hoặc khía cạnh nhân vật cần phải đặt vào tổng quan của toàn tác phẩm.
- Điều quan trọng khi làm dạng đề này cần chú ý đến các khía cạnh: Hoàn cảnh sống của nhân vật, diện mạo, tính cách, quan hệ với mọi người đồng thời hướng dẫn các em phân biệt các kiểu nhân vật như : nhân vật chức năng, nhân vật loại hình, nhân vật tính cách, nhân vật tư tưởng hay nhân vật nhận thứcYêu cầu học sinh phải nhớ những tình tiết quan trọng để trích dẫn trong quá trình làm bài.
- Dàn ý của dạng bài phân tích nhân vật (loại bài thường gặp)
 1. Mở bài : Giới thiệu tác phẩm, nhân vật và nhận xét khái quát về nhân vật.
 2.Thân bài : Lần lượt nghị luận về từng luận điểm của nhận xét trên thông qua việc phân tích các chi tiết tiêu biểu trong tác phẩm
 + Trang phục, hình dáng, cử chỉ, hành động, lời nói, suy nghĩ, tâm lí của nhân vật.
 + Nghệ thuật xây dựng nhân vật của tác giả.
( Lưu ý: Trình tự phân tích