SKKN Cách khai thác mới trong kỹ thuật sử dụng bản đồ tư duy nhằm phát huy hứng thú học tập môn Ngữ văn của học sinh Trung học Cơ sở

 ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN BÌNH XUYÊN
 PHÒNG GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BÌNH XUYÊN
 =====***=====
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 Tên sáng kiến: Cách khai thác mới trong kỹ thuật sử dụng 
 bản đồ tư duy nhằm phát huy hứng thú học tập môn Ngữ văn 
 của học sinh trung học cơ sở.
 Tác giả sáng kiến: Trần Quang Thành
 Môn: Ngữ văn
 Trường: Trung học cơ sở Sơn Lôi
 Vĩnh Phúc, năm 2018
 1 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Lời giới thiệu: 
 Như chúng ta đều biết, ngày 12/9/2017, Sở GD&ĐT tỉnh Vĩnh Phúc 
đề ra công văn số: 1039/HD-SGDĐT về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ 
giáo dục trung học năm học 2017-2018. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm 
của năm học là “Thực hiện thường xuyên, hiệu quả các phương pháp, hình 
thức và kĩ thuật dạy học tích cực, các hình thức đánh giá nhằm phát huy tính 
tích cực, chủ động, sáng tạo và rèn luyện phương pháp tự học, vận dụng kiến 
thức giải quyết các vấn đề thực tiễn của học sinh”. Như vậy, đổi mới phương 
pháp dạy học, đổi mới hình thức và kỹ thuật dạy học từ truyền thống sang hiện 
đại; từ bị động sang chủ động tích cực nhằm phát huy tính tích cực của học 
sinh hướng đến việc phát triển các năng lực cần thiết là nhiệm vụ quan trọng. 
 Là một giáo viên dạy bộ môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở, tôi 
luôn trăn trở về nhiệm vụ cấp thiết này của ngành. Làm thế nào để học sinh 
học tập đạt hiệu quả cao? Làm thế nào để trước mỗi giờ Ngữ văn các em đều 
hứng thú, tích cực và thật sự có nhu cầu được khám phá vẻ đẹp nghệ thuật văn 
chương? Làm sao để các em yêu môn Văn, say mê với sức quyến rũ của ngôn 
từ? Đó là điều tôi luôn suy nghĩ và mong tìm giải pháp tối ưu nhất trong việc 
tổ chức dạy học. 
 Qua thực tiễn dạy học và tổng kết kinh nghiệm nhiều năm hướng dẫn 
học sinh, tôi nhận thấy có nhiều kĩ thuật dạy học tích cực có thể vận dụng hiệu 
quả trong quá trình tổ chức cho học sinh học tập môn Ngữ văn. Trong số đó 
phải kể đến kỹ thuật sử dụng bản đồ tư duy. Kỹ thuật này được áp dụng trong 
nhiều năm nay nhưng dường như ít được quan tâm đúng mức. Số lượng các 
thầy cô sử dụng bản đồ tư duy chưa nhiều do tâm lý ngại sử dụng máy vi tính 
và các phần mềm soạn thảo, thiết kế bản đồ tư duy Mindmap. 
 Xong đó là việc của vài năm trước. Ngày nay, công nghệ thông tin đang 
có sự phát triển mạnh mẽ, ứng dụng vẽ bản đồ tư duy trở nên giản tiện hơn rất 
nhiều kèm theo nhiều tính năng ưu việt. Và trong một khả năng hạn chế nhất, 
để sử dụng kỹ thật này theo tôi thấy chúng ta vẫn có thể thực hiện một cách 
linh hoạt và hiệu quả chỉ bằng bút dạ màu, giấy A0 hoặc giấy A4. Do đó, tôi 
mạnh dạn đề xuất đưa ra một số cách khai thác hiệu quả hơn với kỹ thuật sử 
dụng bản đồ tư duy trong dạy học Ngữ văn với đề tài: Cách khai thác mới 
trong kỹ thuật sử dụng bản đồ tư duy nhằm phát huy hứng thú học tập 
môn Ngữ văn của học sinh trung học cơ sở. 
 Với đề tài này, tôi hi vọng sẽ góp một kinh nghiệm nhỏ với đồng 
nghiệp trong quá trình thực hiện có hiệu quả kỹ thuật dạy học tích cực bằng 
 3 thức và kĩ thuật dạy học tích cực, các hình thức đánh giá nhằm phát huy tính 
tích cực, chủ động, sáng tạo và rèn luyện phương pháp tự học, vận dụng kiến 
thức giải quyết các vấn đề thực tiễn của HS”. Nói về những phương pháp 
dạy học mới và hiện đại nhất thì phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy 
(BĐTD) - một phương pháp dạy học mới, đang được rất nhiều nước trên thế 
giới áp dụng. Qua việc tìm hiểu và vận dụng phương pháp dạy học bằng 
bản đồ tư duy, tôi nhận thấy phương pháp dạy học này rất có hiệu quả trong 
công tác giảng dạy và học tập của học sinh. Bước đầu đã giảm bớt được tâm 
lý ngại học văn, khơi gợi trong các em tình yêu đối với môn học, đồng thời 
đem đến cho các em cái nhìn mới, tư duy mới về môn học Ngữ văn. Vậy 
thế nào là phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy? Cần sử dụng bản đồ tư 
duy như thế nào để nâng cao chất lượng trong các giờ học văn? Đó là 
những vấn đề tôi muốn cùng được chia sẻ với các đồng nghiệp trong sáng 
kiến kinh nghiệm này.
 Bản đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở 
rộng và đào sâu các ý tưởng. Bản đồ tư duy một công cụ tổ chức tư duy nền 
tảng, có thể miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, 
hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng 
của bộ não, giúp con người khai thác tiềm năng vô tận của bộ não.
 Bản đồ tư duy giúp học sinh có được phương pháp học hiệu quả hơn: 
Việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện 
pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là mục tiêu dạy học. Thực tế cho 
thấy, một số học sinh học rất chăm chỉ nhưng vẫn học kém, các em 
thường học bài nào biết bài đấy, học phần sau đã quên phần trước và không 
biết liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận dụng kiến thức đã học 
trước đó vào những phần sau. Phần lớn số học sinh khi đọc sách hoặc nghe 
giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép để lưu thông tin, lưu kiến thức 
trọng tâm vào trí nhớ của mình. Sử dụng thành thạo Bản đồ tư duy trong 
dạy học sẽ giúp học sinh có được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ 
động, sáng tạo và phát triển tư duy.
 Bản đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực. Một số kết quả 
nghiên cứu cho thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm 
cái mà do chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của mình vì 
vậy việc sử dụng Bản đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực, 
huy động tối đa tiềm năng của bộ não.
 5 - Việc ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy học, nhất là môn văn còn 
chưa thường xuyên, thiếu hiệu quả do giáo viên chưa nhận ra được vai trò 
hiệu quả của kỹ thuật này trong nhiều hoạt động sư phạm.
5.1.3. Nguyên nhân:
 a. Đối với người dạy: 
 Bước chân vào nghề dạy học, đa số giáo viên đều có tình yêu nghề, 
mến trẻ, tận tụy với công tác giảng dạy, chăm lo quan tâm đến học sinh. 
Tuy nhiên, vẫn còn những mặt hạn chế sau :
 - Phương pháp giảng dạy chưa thực sự phù hợp với một bộ phận 
không nhỏ học sinh yếu kém dẫn đến chất lượng chưa cao .
 - Do điều kiện khách quan nên việc sử dụng đồ dùng dạy học, 
phương pháp trực quan vào tiết học hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tiếp 
thu bài của học sinh .
 - Một số giáo viên chưa thực sự tâm huyết với nghề, chưa khơi gợi 
được mạch nguồn cảm xúc ẩn sau mỗi trái tim người học.
 - Đời sống của không ít giáo viên Ngữ văn gặp nhiều khó khăn. Các 
thầy cô vừa lo dạy học lại vừa phải bươn trải với cuộc sống.
 Những nguyên nhân chủ quan và khách quan khiến nhiều giáo viên 
ngại đổi mới, ngại thay đổi phương pháp dạy học, ảnh hưởng không nhỏ 
đến chất lượng dạy học.
 b. Đối với học sinh:
 Trong phương pháp dạy học hiện đại, học sinh vừa là đối tượng, vừa 
là chủ thể tích cực của hoạt động học. Nhưng hiện nay, việc học của các em 
gặp nhiều khó khăn:
 - Một số học sinh vì lười học, chán học mải chơi, hổng kiến thức nên 
không chuẩn bị tốt tâm thế cho giờ học Ngữ văn.
 - Các trường THCS trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc nói chung đang bước 
vào quá trình công nghiệp hóa. Hầu hết phụ huynh đều tham gia lao động 
sản xuất trong các Khu công nghiệp (Theo điều tra xã hội học tại địa bàn xã 
quanh các khu công nghiệp của Tỉnh, tháng 5 năm 2017, có tới 90 % phụ 
huynh là công nhân hoặc lao động làm thuê, thường xuyên đi làm xa), ít có 
thời gian quan tâm kèm cặp con em mình. Bản thân các em còn phải phụ 
giúp gia đình ngoài giờ lên lớp, không có thời gian học.
 7 * Sự liên tưởng, tưởng tượng: 
 Bản đồ tư duy hiển thị sự liên kết giữa các ý tưởng một cách rất rõ 
ràng. 
 * Làm nổi bật sự việc: 
 Thay cho những từ ngữ tẻ nhạt đơn điệu, Bản đồ tư duy cho phép 
giáo viên và học sinh làm nổi bật các ý tưởng trọng tâm bằng việc sử dụng 
những màu sắc, kích cỡ, hình ảnh đa dạng. Hơn nữa, việc Bản đồ tư duy 
dùng rất nhiều màu sắc khiến giáo viên và học sinh phải vận dụng trí tưởng 
tượng sáng tạo đầy phong phú của mình. Nhưng đây không chỉ là một bức 
tranh đầy màu sắc sặc sỡ thông thường, Bản đồ tư duy giúp tạo ra một bức 
tranh mang tính lý luận, liên kết chặt chẽ về những gì được học.
 a.2. Bản đồ tư duy sử dụng cả hai bán cầu não cùng một lúc: 
 Bản đồ tư duy thật sự giúp bạn tận dụng các chức năng của não trái 
lẫn não phải khi học. Đây chính là công cụ học tập vận dụng được sức 
mạnh của cả bộ não. Nếu vận dụng đúng cách, nó sẽ hoàn toàn giải phóng 
những năng lực tiềm ẩn trong bạn, đưa bạn lên một đẳng cấp mới, đẳng cấp 
của một tài năng thực thụ hay thậm chí của một thiên tài.
 b. Vận dụng Bản đồ tư duy trong quá trình dạy học Ngữ văn:
 b.1. Giáo viên sử dụng Bản đồ tư duy để hỗ trợ quá trình dạy học:
 * Dùng Bản đồ tư duy để dạy bài mới: 
 Giáo viên đưa ra một từ khoá để nêu kiến thức của bài mới rồi yêu 
cầu học sinh vẽ Bản đồ tư duy bằng cách đặt câu hỏi, gợi ý cho các em để 
các em tìm ra các tự liên quan đến từ khoá đó và hoàn thiện Bản đồ tư duy. 
Qua Bản đồ tư duy đó học sinh sẽ nắm được kiến thức bài học một cách dễ 
dàng.
 - Ví dụ 1: Trong phân môn Đọc hiểu văn bản, với văn bản: Thầy bói 
xem voi (Môn Ngữ văn lớp 6), sau phần đọc và tìm hiểu chung, giáo viên 
có thể vẽ mô hình Bản đồ tư duy lên bảng. Bản đồ tư duy gồm 5 nhánh 
chính, ở mỗi nhánh có thể phân thành nhiều nhánh nhỏ tuỳ thuộc vào nội 
dung bài học.
 Để có thể hoàn thiện được mô hình Bản đồ tư duy của bài học, giáo 
viên sử dụng hệ thồng câu hỏi định hướng để khai thác kiến thức: 
 9 Sơ đồ minh hoạ
 Bản đồ tư duy bài “So sánh” - Ngữ Văn 6
 * Dùng Bản đồ tư duy để củng cố kiến thức sau mỗi tiết học: 
 Sau mỗi bài học, giáo viên hướng dẫn, gợi ý để học sinh tự hệ thống 
kiến thức trọng tâm, kiến thức cần nhớ của bài học bằng cách vẽ Bản đồ tư 
duy. Mỗi bài học được vẽ kiến thức trên một trang giấy rời rồi kẹp lại thành 
tập. Việc làm này sẽ giúp các em dễ ôn tập, xem lại kiến thức khi cần một 
cách nhanh chóng, dễ dàng.
 - Ví dụ 1: Khi dạy phần từ loại tiếng Việt, giáo viên tổ chức cho học 
sinh vẽ Bản đồ tư duy sau mỗi bài học để mỗi em có một tập Bản đồ tư duy 
về các từ loại tiếng Việt: danh từ, động từ, tính từ, số từ, đại từ, quan hẹ tự, 
trợ từ, thán từ. Lên đến lớp 9, trong bài “Tổng Kết ngữ pháp”, học sinh 
có thể dễ dàng tổng hợp kiến thức về từ loại tiếng Việt bằng Bản đồ tư duy 
dựa vào tập Bản đồ tư duy đã có. Sau khi có một học sinh hoặc một nhóm 
học sinh vẽ xong Bản đồ tư duy sẽ cho một học sinh khác, nhóm khác nhận 
xét, bổ sung  Có thể cho học sinh vẽ thêm các đường, nhánh khác và ghi 
thêm các chú thích  rồi thảo luận chung trước lớp để hoàn thiện, nâng cao 
kĩ năng vẽ Bản đồ tư duy cho các em.
 11