Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy học tích hợp văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường

 BÁO CÁO
 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
I. LỜI GIỚI THIỆU
1. Lí do chọn đề tài
 Đổi mới phương pháp giáo dục, khắc phục lối truyền thụ một chiều, 
rèn luyện tư duy sáng tạo và tích cực để học sinh chủ động nắm bắt kiến thức 
được coi là nhiệm vụ trọng tâm của công tác giáo dục. Muốn thực hiện được 
nhiệm vụ này, trước hết, mỗi giáo viên phải tạo được hứng thú cho học sinh, để 
các em say mê, sau đó là tự giác học tập. Những năm gần đây, dạy học theo 
hướng tích hợp kiến thức liên môn được đề cập và vận dụng nhiều, đem lại hiệu 
quả cho việc giảng dạy, trong đó có việc giảng dạy môn Ngữ văn. Qua tìm hiểu, 
nghiên cứu, tôi thấy cách dạy này có nhiều ưu điểm, phát huy được tính tích cực, 
chủ động, sáng tạo của học sinh. Nhưng không phải ở tác phẩm nào, bài học nào 
cũng đạt được thành công. Đặc biệt đối với thể loại bút kí trong chương trình 
sách giáo khoa Ngữ văn 12, tập 1, Nhà xuất bản (NXB) Giáo Dục là những tác 
phẩm đòi hỏi người đọc phải có sự suy ngẫm, phải nhập tâm vào dòng tâm tư 
của nhà văn, lưu tâm đến loại thể nhưng nhiều giáo viên hiện nay dạy tùy bút 
giống như dạy truyện ngắn nghĩa là vẫn có tính chất truyện nên hiệu quả giảng 
dạy không cao. Việc giảng dạy như vậy đã làm mất đi sức hấp dẫn riêng của thể 
văn này.
 Việc giảng dạy tích hợp trong bài “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của 
Hoàng Phủ Ngọc Tường trong chương trình Ngữ văn lớp 12 không phủ định 
việc dạy các tri thức, kỹ năng riêng của từng phân môn (Đọc văn, Tiếng Việt, 
Làm văn) đồng thời đó còn là sự tích hợp liên môn giữa Ngữ văn và các môn 
học khác như Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân, Tin học, Âm nhạc  để đạt 
tới mục tiêu chung của bài học.
a. Cơ sở lý luận
 Việc vận dụng kiến thức liên môn với môn Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công 
dân, và ứng dụng công nghệ thông tin làm cho hiệu quả của bài học Ai đã đặt 
tên cho dòng sông? được nâng cao, giúp cho học sinh học bài với niềm say mê, 
hứng thú. 
b. Cơ sở thực tiễn
 Mặc dù phương pháp dạy học tích hợp đã được triển khai vào trường học 
từ nhiều năm nay. Sở giáo dục và đào tạo Vĩnh Phúc cũng đã có nhiều cuộc thi 
soạn giảng tích hợp liên môn dành cho giáo viên. Nhưng có một thực tế là trong 
các nhà trường phương pháp tích hợp chưa thực sự phổ biến dẫn đến hiệu quả 
 1 Tôi đã thử nhiều giải pháp, mỗi giải pháp đem lại thành công nhất định. 
Vì thế qua mỗi lần thử nghiệm, tôi đã tự điều chỉnh và tự hoàn thiện dần phương 
pháp dạy học. Tôi nhận thấy sử dụng phương pháp tích hợp kiến thức của các 
môn mà học sinh đã và đang được học như môn Lịch sử, Địa lí, môn GDCD, 
phân môn Làm văn, Tiếng Việt vào trong bài giảng đã đạt hiệu quả nhất định. 
 Chính vì những lý do trên nên tôi đã chọn đề tài Phương pháp dạy học 
tích hợp văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc 
Tường để nghiên cứu và thực hiện, hy vọng sẽ giúp học sinh đến được với giá 
trị đích thực của tác phẩm. Thiết kế của tôi nhằm khắc phục khó khăn và phát 
huy thuận lợi, hướng đến mục đích phát triển tri thức, bồi dưỡng tâm hồn, tình 
cảm và rèn luyện kỹ năng tích hợp liên môn trong bút kí “Ai đã đặt tên cho 
dòng sông?” cho học sinh.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
 a. Đối tượng nghiên cứu:
 - Bài Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường 
(Ngữ văn 12, tập 1)
 - Học sinh lớp 12A1, 12A3, 12A6 trường THPT Ngô Gia Tự.
 b. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu: 
 - Phạm vi: Trường THPT Ngô Gia Tự.
 - Kế hoạch nghiên cứu: 5 năm (Từ tháng 9 năm 2014 đến hết tháng 
9 năm 2019).
3. Phương pháp nghiên cứu
 Phương pháp nghiên cứu tài liệu.
 Phương pháp phân tích - tổng hợp.
 Phương pháp so sánh.
 Phương pháp đọc - hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại. 
 Phương pháp quan sát thực nghiệm.
 Phương pháp hệ thống, thảo luận nhóm.
 Tổ chức cho HS nghe băng, xem băng hình về dòng sông Hương của xứ 
Huế qua bài hát Dòng sông ai đã đặt tên? 
II. Tên sáng kiến: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP VĂN BẢN “AI 
ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?” CỦA HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG.
III. Tác giả sáng kiến:
- Họ và tên: Trần Thị Thúy Nguyệt.
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Ngô Gia Tự.
- Số điện thoại: 0984 937 135.
Email: trantthuynguyet.gvtrieuthai@vinhphuc.edu.vn
IV. Chủ đầu tư sáng tạo ra sáng kiến: Không
 3 1.3. Dạy học tích hợp liên môn trong dạy học tác phẩm bút kí
 Việc dạy học tích hợp liên môn trong dạy học tác phẩm bút kí không chỉ 
chú trọng nội dung kiến thức tích hợp mà cần thiết phải xây dựng một hệ thống 
việc làm, thao tác tương ứng nhằm tổ chức, dẫn dắt HS từng bước thực hiện để 
chiếm lĩnh đối tượng học tập, nội dung môn học, đồng thời hình thành và phát 
triển năng lực, kĩ năng tích hợp, tránh áp đặt một cách làm duy nhất. Giờ học 
Ngữ văn theo quan điểm tích hợp phải là một giờ học hoạt động phức hợp đòi 
hỏi sự tích hợp các kĩ năng, năng lực liên môn để giải quyết nội dung tích hợp, 
chứ không phải sự tác động các hoạt động, kĩ năng riêng rẽ lên một nội dung 
riêng rẽ thuộc nội bộ phân môn.
 Tích hợp kiến thức Địa lý, Lịch sử, Giáo dục công dân, Tiếng Việt, Làm 
văn, kĩ năng sống trong dạy học tác phẩm bút kí thực sự đã khơi dậy cho học 
sinh niềm đam mê, ham hiểu biết đối với tác phẩm bút kí. 
1.4. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
1.4.1. Điều kiện để thực hiện 
 - Chuẩn bị của GV 
 + Để xây dựng bài giảng theo hướng tích hợp kiến thức liên môn, giáo 
viên cần: Xác định đúng nội dung kiến thức nào trong bài cần tích hợp, tích hợp 
với kiến thức thuộc môn học hay lĩnh vực nào, tích hợp ở mức độ nào; chọn 
hình thức tích hợp: giáo viên diễn giảng bằng lời, cung cấp trên giáo cụ trực 
quan hay đưa ra nhiệm vụ học sinh thu thập, tìm hiểu ở nhà trước hoặc sau bài 
học.
 + Xây dựng thiết kế bài giảng: phải bám sát kiến thức bài học, mục tiêu, 
thời lượng dành cho mỗi đơn vị kiến thức trong bài học để đưa ra phương pháp 
và cách tổ chức dạy học phù hợp; cần đa dạng hóa các hình thức luyện tập sáng 
tạo để phát huy khả năng liên tưởng, tưởng tượng của HS; dự kiến được các tình 
huống phát sinh trước hoạt động tích hợp liên môn.
 + Chuẩn bị phương tiện dạy học SGK, SGV, Chuẩn kiến thức kĩ năng, bài 
soạn, phiếu học tập, hệ thống câu hỏi kiểm tra, đánh giá và các tiêu chí kiểm tra, 
đánh giá xếp loại HS.
 + Chuẩn bị điều kiện học tập của học sinh. 
 - Chuẩn bị của học sinh: 
 + Ôn tập bài cũ, chuẩn bị bài mới.
 + Chuẩn bị thái độ, tâm thế học tập. 
1.4.2. Vận dụng các kiến thức liên môn
1.4.2.1. GV sử dụng tài liệu lịch sử
 5 1.4.2.3. Sử dụng tư liệu về các tác phẩm nghệ thuật
 Hội họa, kiến trúc, sân khấu, điêu khắc, ca nhạc, phim ảnh là kết quả 
sáng tạo của xã hội loài người. Một hình ảnh nghệ thuật giúp người học sử dụng 
trí tưởng tượng của mình tập trung vào những điểm quan trọng.
 Giáo viên bổ sung hình ảnh tư liệu thuộc các lĩnh vực nói trên vào bài 
giảng để học sinh có vốn văn hóa rộng khi tiếp nhận.
 Bản thân văn học có mối quan hệ mật thiết với các loại hình nghệ thuật 
khác.
 Học sinh tiếp nhận kiến thức văn học qua tranh ảnh đồ dùng trực quan kết 
hợp với bài viết sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo sẽ nhớ lâu và hứng thú 
hơn.
 Để việc khai thác nguồn tư liệu này có hiệu quả, phát huy tính tích cực 
của học sinh, giáo viên cần nghiên cứu kỹ mục tiêu và nội dung của từng tư liệu 
trong bài học tư liệu thuyết minh hình ảnh.
1.4.2.4. Sử dụng công nghệ thông tin
 Ngày nay, với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, giáo viên trình chiếu 
kênh hình sẽ có ưu thế hơn vì học sinh được trực tiếp quan sát với hình ảnh rõ, 
kích thước lớn, màu sắc sinh động và ấn tượng hơn.
 Ví dụ như khi vào bài, GV cho HS nghe một đoạn trong bài hát Dòng 
sông ai đã đặt tên của Trần Hữu Pháp để bước đầu hình dung và cảm nhận về 
xứ Huế trong một văn bản văn học.
 Khi dạy phần vẻ đẹp sông Hương, GV có thể cho HS xem bản đồ địa lí 
sông Hương, xứ Huế, thủy trình của sông Hương, màu sắc của sông Hương thay 
đổi: Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím.
 Khi dạy phần vẻ đẹp sông Hương ở góc nhìn văn hóa, GV cho HS nghe và 
xem đoạn video về nhã nhạc cung đình Huế - di sản phi vật thể của nhân loại và 
là một trong những tài sản vô giá của dân tộc ta. 
1.4.2.4. Sử dụng tài liệu các lĩnh vực văn hóa khác: Việc vận dụng kiến thức 
liên môn của Giáo dục công dân, giáo dục kĩ năng sống, kiến thức dân tộc học 
góp phần làm sáng rõ khi lí giải các khái niệm hay tư tưởng tác phẩm. 
 GV tích hợp bồi dưỡng lòng yêu quê hương đất nước: Sông Hương của 
Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ mang vẻ đẹp trời phú mà còn ánh lên vẻ đẹp 
của con người, những tài nữ đánh đàn, những người dân Châu Hóa lái thuyền 
xuôi ngược, những người con anh dũng đã hi sinh, những Nguyễn Du, những Bà 
huyện Thanh Quan, những Tố Hữu... đã viết thơ trên dòng chảy long lanh in 
bóng mây trời.
1.4.3. Cách tích hợp liên môn trong nội dung dạy học văn bản bút kí 
* Để thực hiện tốt bài dạy của mình, tôi đã thực hiện các bước sau: 
 Bước 1: Đọc kỹ tác phẩm.
 7 GV phải gợi ý căn cứ vào những lý thuyết môn Làm văn, Tiếng Việt để 
HS phát hiện các thao tác lập luận và các biện pháp nghệ thuật để tăng tính 
truyền cảm, thuyết phục của bài kí, phần nào hiểu được phong cách của tác giả.
 Khi dạy văn bản này cần chú ý đến người trần thuật là chủ thể trữ tình 
trong văn bản; chú ý đến điểm nhìn trần thuật ở nhiều góc độ khác nhau; phải 
chú ý đến giọng điệu của văn bản kí...
1.4.3.4. Cấu trúc giáo án tích hợp
Tiết 49: Đọc văn
 AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
 (Trích)
 - Hoàng Phủ Ngọc Tường
A. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức: 
1.1. Môn Ngữ văn
 - Hiểu được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng của tác giả dành cho 
dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.
 - Nhận biết được đặc trưng của thể loại bút kí và nghệ thuật viết bút kí 
trong bài.
1.2. Môn Lịch sử
 Học sinh hiểu thêm những kiến thức về lịch sử, đó là những sự kiện gắn 
liền với dòng sông Hương như ở Huế. 
1.3. Môn Địa lí 
 - Sử dụng bản đồ sông Hương để nhận biết địa hình của dòng sông một 
cách cụ thể. Việc học các bài học Địa lí giúp các em hiểu địa hình Việt Nam, về 
đặc điểm sông ngòi miền nhiệt đới ẩm gió mùa. 
1.4. Môn Giáo dục công dân
 - Bồi dưỡng lòng yêu quê hương, đất nước, trách nhiệm xây dựng và bảo 
vệ tổ quốc; tự hào về truyền thống tốt đẹp của dân tộc; có ý thức học tập, rèn 
luyện để góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước.
 - Trân trọng, gìn giữ những danh lam thắng cảnh, những giá trị văn hóa 
tinh thần của dân tộc. Giáo dục các em ý thức trách nhiệm bảo vệ môi trường. 
1.5. Môn Âm nhạc 
 - Ngợi ca cảnh đẹp của non sông đất nước.
 - Bồi dưỡng lòng yêu quê hương, đất nước, trách nhiệm xây dựng và bảo 
vệ Tổ quốc. 
2. Kĩ năng
2.1. Môn Ngữ văn
 - Đọc diễn cảm thể loại bút kí.
 9