Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy năng lực cảm thụ văn cho học sinh THCS thông qua so sánh văn học

 MỤC LỤC
MỤC LỤC ..................................................................................................................i
CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT....................................................................................ivv
BÁO CÁO KẾT QUẢ ...............................................................................................1
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN.............................................................1
1. Lời giới thiệu:.....................................................................................................1
2. Tên sáng kiến: “ Phát huy năng lực cảm thụ văn cho học sinh THCS thông 
qua so sánh văn học.”................................................................................................1
3. Tác giả sáng kiến:...............................................................................................2
4. Chủ đầu tư sáng kiến: Trường THCS Thượng Trưng............................................2
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: ..................................................................................2
6. Ngày sáng kiến được áp dụng thử nghiệm: ...........................................................2
7. Mô tả bản chất sáng kiến:.......................................................................................2
7.1.Tổng quan của đề tài nghiên cứu lí luận và thực tiễn: .........................................2
7.2.Thực trạng, nguyên nhân vấn đề nghiên cứu: ......................................................4
7.2.1. Thực trạng:.......................................................................................................4
7.2.1.1.Về phía giáo viên: ..........................................................................................4
7.2.1.2.Về phía học sinh.............................................................................................5
7.2.2.Khảo sát thực trạng: ..........................................................................................5
7.2.2. Nguyên nhân: ...................................................................................................6
7.3.Các giải pháp cơ bản giúp học sinh có năng lực cảm thụ dựa trên kiểu bài so 
sánh văn học...............................................................................................................7
7.3.1.Giúp học sinh nhận thức được cảm thụ văn học với việc dạy học tác phẩm 
văn chương.................................................................................................................7
7.3.1.1.Cảm thụ văn học- một khâu thiết yếu của việc dạy học văn..........................7
7.3.1.1.1.Cảm thụ văn học là một hoạt động phù hợp với đặc trưng của môn văn....7
 i 11. Danh sách các tổ chức cá nhân đã tham gia áp dụng thử nghiệm hoặc áp 
dụng sáng kiến khinh nghiệm lần đầu: ................................................................29
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................31
 iii BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
 1. Lời giới thiệu:
 Cảm thụ văn học là một hoạt động mang tính đặc thù trong tiếp nhận văn 
học. Mục đích của cảm thụ là cảm nhận, khám phá, phát hiện, chiếm lĩnh bản chất 
thẩm mĩ của văn chương nhằm khơi dậy, bồi dưỡng mỹ cảm phong phú, tinh tế cho 
người học. Muốn cảm thụ được người đọc phải tri giác, liên tưởng tưởng tượng 
thâm nhập vào thế giới nghệ thuật của văn bản thể nghiệm giá trị tinh thần và hứng 
thú với sắc điệu thẩm mĩ của nó. Khi đến với văn bản văn học bằng cả trí tuệ và 
tình cảm, cả nhận thức và kinh nghiệm người đọc sẽ mở được cánh cửa thực sự để 
đi vào thế giới nghệ thuật. 
 Nhìn lại thực trạng dạy học văn hiện nay ở trường trung học cơ sở (THCS), 
dễ nhận ra vấn đề phát huy năng lực cảm thụ của học sinh (HS) chưa được quan 
tâm một cách đúng mức. Lâu nay, bản thân chủ thể HS chưa được đặt vào đúng vị 
trí vốn có và cần có trong quá trình phân tích tác phẩm mà chỉ được coi là đối 
tượng tiếp thụ của giáo viên (GV). Nhiệm vụ và chức năng chủ yếu của người học 
là nghe và ghi chép những gì GV đã khám phá, phân tích trên tác phẩm, sau đó đến 
lớp trình diễn lại một cách có nghệ thuật. Vô hình chung, vai trò quan trọng của 
chủ thể người học đã bị hạ thấp trở thành thụ động, lệ thuộc vào GV. Điều đó dẫn 
tới hậu quả HS chán học văn, thấy việc học văn là vô bổ, học văn chỉ mang tính 
chất đối phó, và chất lượng bộ môn văn vì thế không đạt hiệu quả như mong muốn.
 Từ những lý do trên, có thể thấy việc tìm hiểu và vận dụng những biện pháp 
để phát huy năng lực cảm thụ của HS trong dạy học văn là việc làm thiết thực, góp 
phần thực thi việc đổi mới phương pháp dạy học tác phẩm văn chương trong nhà 
trường THCS hiện nay.Đồng thời góp phần tăng cường năng lực tạo lập văn bản 
cho học sinh trung học cơ sở- đặc biệt là công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. Trên cơ 
sở đó giúp cho các em hứng thú học văn, đặc biệt là tìm ra được những học sinh có 
năng khiếu trong học tập môn văn . Xuất phát từ những cơ sở như trên tôi đưa ra đề 
tài “Phát huy năng lực cảm thụ văn cho học sinh THCS thông qua so sánh văn 
học”. 
2. Tên sáng kiến: “ Phát huy năng lực cảm thụ văn cho học sinh THCS thông 
 qua so sánh văn học.”
 1 nhiều quan tâm đến vấn đề tiếp nhận tác phẩm ở người đọc. Cụ thể là giúp họ nhận 
thức đúng đắn hơn, biện chứng hơn về tác phẩm văn học trong những mối quan hệ 
khắng khít của nó đối với bạn đọc, với nghệ sỹ, giữa quá trình sáng tác và quá trình 
cảm thụ tác phẩm, về mối quan hệ biện chứng của quá trình sáng tác, về tính năng 
động sáng tạo của đối tượng cảm thụ tác phẩm văn học.
 Thực tế nghiên cứu, phê bình và giảng dạy văn học cũng đã chỉ ra được những 
hạn chế của quan niệm chỉ xem tác phẩm văn học là phương tiện phản ánh, nghĩa là 
coi tác phẩm chủ yếu như một hiện tượng lịch sử- xã hội mà chưa nhìn thấy mối 
quan hệ mật thiết giữa tác phẩm, người đọc với vai trò của chủ thể cảm thụ. Điều 
này dẫn đến sự chao đảo, mất phương hướng trong quá trình nghiên cứu: Tác phẩm 
bị tách rời khỏi người đọc, sự phân tích trở nên không có địa chỉ, không có căn cứ; 
tác phẩm chỉ được xét trên phương diện phản ánh và bỏ qua phương diện lịch sử- 
chức năng, ít được xét trên khả năng tác động của nó đối với lịch sử, chính trị, tư 
tưởng, văn hóa, thẩm mỹ ...
 Lý thuyết tiếp nhận nghệ thuật đã lí giải và xác lập lại mối quan hệ giữa tác 
phẩm với bạn đọc. Đó là mối quan hệ hai chiều: một chiều là tác động của tác 
phẩm đến với bạn đọc, và một chiều là bạn đọc như một chủ thể sáng tạo tác động 
ngược lại tác phẩm. Do đó, tác phẩm trở thành một đối tượng khám phá, phát hiện, 
tìm tòi từ vốn kinh nghiệm, vốn thẩm mỹ, văn học, tư tưởng, chính trị... của bản 
thân người đọc. Và người đọc không còn là một khách thể thụ động mà trở thành 
một chủ thể có ý thức, một chủ thể sáng tạo, một nhân cách tiếp nhận tác phẩm.
 Trong quá trình sáng tạo tác phẩm nghệ thuật, không có nhà văn, nghệ sỹ nào 
không chú ý đến đối tượng cảm thụ. Bởi vì nhờ nó mà giá trị của tác phẩm mới 
được bộc lộ và thể nghiệm một cách cụ thể, sinh động. Không phải chỉ có cảm thụ 
mới làm nên giá trị của tác phẩm nhưng nó chính là sinh mệnh của tác phẩm. Đại 
thi hào Nguyễn Du đã từng trăn trở: “Bất tri tam bách dư niên hậu. Thiên hạ hà 
nhân khắp Tố Như ?”. Hay Hồ Chí Minh cũng từng chỉ dạy: người cầm bút trước 
tiên phải tự trả lời câu hỏi “Viết cho ai?”. Nguyễn Công Hoan trong cuộc đời sáng 
tác của mình cũng rút ra kinh nghiệm “...Nếu đánh trận là đánh vào đồn thì viết 
truyện là đánh vào tình cảm của người đọc. Phải đánh sao cho trúng...” (18, 
tr.304). Chính vì thế có thể nói đối tượng tiếp nhận đóng vai trò quyết định quá 
trình thai nghén và sáng tác của tác giả.
 3 sinh ít có thời gian bàn về so sánh văn học mà giáo viên mới chỉ có thời gian cung 
cấp cho đối tượng học sinh giỏi. Trong khi đó đối tượng này chiếm số lượng không 
lớn.
 Thứ tư thói quen ngại đầu tư công sức:Một phần do phân phối chương trình 
quá khắt khe, nhưng một phần còn do chính bản thân người dạy ngại sáng tạo, 
không chịu đổi mới trong cách ra đề kiểm tra, nên so sánh văn học dường như nếu 
có chỉ được liên tưởng chút ít trong bài dạy chứ không được đề cập và xem xét như 
một kiểu bài có vai trò quan trọng, cần quan tâm, đầu tư thời gian, công sức. Giáo 
viên hầu hết ra đề qua loa, không bám sát tình hình thi cử. không chịu tìm tòi, khai 
thác sự độc đáo trong mỗi tác giả, tác phẩm.
7.2.1.2.Về phía học sinh
 Qua khảo sát trước hết tôi nhận thấy phần lớn học sinh còn lúng túng, chưa 
có kĩ năng so sánh văn học. Khi làm văn các em còn làm một cách máy móc, quá lệ 
thuộc vào khuôn mẫu , thiếu tư duy sáng tạo.
 Nếu câu nghị luận văn học chỉ là về một tác phẩm, đoạn tríchnói chung 
đơn giản, học sinh dễ dàng làm được. Nhưng nếu là nghị luận về nhóm tác phẩm, 
đoạn tríchthì sẽ khó và phức tạp, đòi hỏi học sinh tư duy tổng hợp – so sánh. 
Dạng đề này rất phù hợp với đối tượng học sinh giỏi thi Tỉnh. Và những câu này 
được coi như là một thử thách đối với học sinh.
 Do nguyên nhân trên nên hầu hết học sinh rất lúng túng trước kiểu bài so 
sánh văn học. Vì thế khi gặp đề bài này, học sinh chỉ biết đơn thuần cảm thụ lần 
lượt hai đối tượng chứ không biết chỉ ra từng đặc điểm giống nhau và khác nhau, 
đặc biệt rất hiếm trường hợp học sinh biết lí giải nguyên nhân giống và khác nhau 
ấy là do đâu, dựa trên cơ sở nào để giải thích.
 Thứ hai nhiều học sinh không thích học văn:Do tâm lí thi khối C được ít 
trường và sau này khó xin việc làm, còn thi khối D thì điểm cao, trong khi thi khối 
A, B vừa nhiều ngành nghề lại dễ xin việc nên không ít các phụ huynh đã cấm 
không cho con học văn. Vì thế thực tế các em chưa quan tâm đến những vấn đề có 
liên quan đến môn Văn. Do vậy, việc rèn kĩ năng so sánh văn học cho học sinh ở 
trên lớp cũng gặp phải những khó khăn, bởi không phải em nào cũng hào hứng.
7.2.2.Khảo sát thực trạng:
 5 7.3.Các giải pháp cơ bản giúp học sinh có năng lực cảm thụ dựa trên kiểu bài 
so sánh văn học.
7.3.1.Giúp học sinh nhận thức được cảm thụ văn học với việc dạy học tác 
phẩm văn chương
7.3.1.1.Cảm thụ văn học- một khâu thiết yếu của việc dạy học văn
 7.3.1.1.1.Cảm thụ văn học là một hoạt động phù hợp với đặc trưng của môn văn.
 Môn văn trong nhà trường là môn học vừa có tính nghệ thuật ngôn từ vừa mang 
tính chất của một môn học. Đây là hai thuộc tính cơ bản cần được nhận thức đầy đủ 
để có được một cách nhìn toàn diện về môn văn và việc dạy học văn trong nhà 
trường.
 Khác với các loại hình nghệ thuật khác, văn học là nghệ thuật lấy ngôn từ làm 
chất liệu phản ánh. Con đường tiếp cận và tiếp nhận tác phẩm bao giờ cũng là một 
quá trình bắt đầu từ những ký hiệu ngôn ngữ, đến lớp âm thanh - nhịp điệu, rồi đến 
từ vựng - ngữ điệu - đề tài, chủ đề và tư tưởng cảm xúc. Chính vì thế quá trình tiếp 
nhận một tác phẩm văn học không thể chỉ dừng lại ở lớp vỏ âm thanh, ở mức nhận 
thức bề mặt mà phải tìm hiểu nội dung biểu hiện, phần thông điệp mang tâm hồn, 
tình cảm của nhà văn qua nội dung phản ánh. Hemingway cũng từng quan niệm: 
lĩnh hội một hình tượng văn học là phải khám phá phần chìm của tảng băng trôi, đó 
chính là nội dung tư tưởng của tác phẩm đã được cảm xúc hóa. Một tác phẩm văn 
chương trong nhà trường bao giờ cũng được đặt trong một hệ thống gắn bó chặt chẽ 
giữa nội dung, tư tưởng cảm xúc hóa của tác phẩm, tâm hồn của GV và tâm hồn 
của HS. Tác phẩm văn học chỉ thật sự đến với bạn đọc chỉ khi nào tác phẩm đã 
được bạn đọc nhận thức một cách khách quan, rõ ràng, và nội dung khách quan của 
hình tượng phải do nhà văn xây dựng trên cơ sở nhận thức theo vốn sống của bản 
thân. Điều này đòi hỏi dạy học văn không thể tách rời nhận thức với tư tưởng cảm 
xúc hóa, không thể tách rời chất lượng phản ánh với chất lượng biểu hiện của hình 
tượng tác phẩm trong khi tiếp nhận. Và trong quá trình tiếp nhận tác phẩm cũng 
không thể tách rời biệt lập hoặc bỏ khâu tự nhận thức với khâu nhận thức hình 
tượng. Có nghĩa là việc giảng dạy không chỉ có tính hình thức, mà phải khơi gợi 
được những “ yếu tố bên trong” của chủ thể cảm thụ.
 Nếu chỉ nhấn mạnh đến tính nghệ thuật ngôn từ, người GV dễ lệch hướng khi 
thực hiện nhiệm vụ giáo dục và lúng túng trong khi lựa chọn những phương pháp 
 7