Sáng kiến kinh nghiệm Hình ảnh con người trên mặt trận lao động sản xuất trong văn học Việt Nam hiện đại

 Sáng kiến kinh nghiệm: Hình ảnh con người trên mặt trận lao động sản xuất trong văn học Việt Nam hiện đại
 Phần Mở Đầu
I. Lý do chọn đề tài: 
 Cách mạng tháng Tám thành công mở ra kỷ nguyên mới cho độc lập dân tộc và 
thống nhất đất nước. Dân tộc Việt Nam đứng trước nhiều thử thách của một giai 
đoạn lịch sử đầy cam go nhưng vô cùng anh dũng, hào hùng: liên tiếp tiến hành hai 
nhiệm vụ mới: bảo vệ đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội , làm đẹp giàu cho Tổ 
quốc. Từ hiện thực cuộc sống mới đã nảy sinh những con người mới. Theo sát bước 
đi của lịch sử dân tộc, thực hiện sứ mệnh thiêng liêng , văn học đã phản ánh bước 
chuyển mình vĩ đại của dân tộc và cuộc sống con người. Văn học sau 1945 đã 
hướng hẳn vào đời sống cách mạng, kháng chiến, hướng về đại chúng nhân dân. 
Tiếp tục phát huy những cảm hứng nổi bật, tập trung thể hiện hình ảnh quần chúng 
với nhiều phẩm chất tốt đẹp. Văn học giai đoạn này đã khám phá con người và 
cuộc sống con người trên bình diện đa chiều với những sáng tạo mới mẻ. 
 Trong văn học hiện đại Việt Nam (1945 – 1975), con người đã trở thành tâm 
điểm phản ánh. Từ cuộc đời thực họ đã bước vào những sáng tác của nền văn học 
mới và trở thành những hình tượng nghệ thuật đẹp, có sức sống lâu bền trong lòng 
người. Có thể nói những con người ấy ánh lên những phẩm chất tốt đẹp và trở thành
bản chất vững bền, những quan niệm đạo đức trong sáng, cao cả và ý chí kiên định 
cách mạng. Những con người với phẩm chất tốt đẹp đã đồng lòng, chung sức để 
chiến thắng các thế lực thù địch, xây dựng đất nước. Quả thực hình ảnh con người 
mới trong văn học 1945 – 1975 đã cho ta cảm nhận về những đứa con tinh thần 
thật
đẹp và mới lạ. Đó là hình tượng nghệ thuật mang sức mạnh quật khởi của đất nước, 
dân tộc Viêt Nam. 
 Xuất phát từ điều đó, tôi thấy việc tìm hiểu hình ảnh con người mới trong văn 
học Việt Nam là một việc làm cần thiết, giúp người dạy và người học có sự nhìn 
nhận đầy đủ, sâu sắc hơn về hình tượng trung tâm của sáng tạo nghệ thuật trong 
văn học. Từ đó để các em thêm yêu quý, trân trọng, biết ơn những con người làm 
nên lịch sử để sống có lí tưởng và biết đóng góp công sức của mình vào công cuộc 
xây dựng, bảo vệ đất nước. Trong khuôn khổ bài tiểu luận nhỏ, tôi xin được hướng 
đến góc cạnh nhỏ của vấn đề về hình ảnh con người mới Việt Nam trong văn học 
1945- 1975. Đó là hình ảnh con người trên mặt trận xõy dựng Đất nước , làm đẹp 
giàu cho Tổ quốc trong các tác phẩm văn học được giảng dạy trong chương trình 
Ngữ văn 9. 
II. Phạm vi, đối tượng, mục đích của chuyên đề: 
 1. Phạm vi: 
Hình ảnh con người mới Việt Nam trong văn bản được học trong chương trình, 
sách giáo khoa Ngữ văn 9 là chủ yếu với hai giai đoạn: 1945 – 1954: tác phẩm 
Làng (Kim Lân); giai đoạn 1955 – 1975: Đoàn thuyền đỏnh cỏ ( Huy Cận), 
Lặng lẽ Sa Pa (Nguyễn Thành Long), Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ 
(Nguyễn Khoa Điềm). Ngoài ra còn tham khảo một số tác phẩm ngoài chương trình 
và khác giai đoạn: ví dụ :Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải),Tiếng chổi tre(Tố 
Hữu),Cỏ non (Hồ Phương),Ngày công đầu tiên của cu Tí (Bùi Hiển)
 “
 2. Đối tượng: 
 Chuyên đề chủ yếu phục vụ cho việc bồi dưỡng học sinh giỏi Ngữ văn 9. 
Ngoài ra còn là tư liệu tham khảo bồi dưỡng học sinh đại trà. 
Nguyễn Thị Xuân – Tổ Khoa học xã hội – Trường THCS Lý Tự Trọng 1 Sáng kiến kinh nghiệm: Hình ảnh con người trên mặt trận lao động sản xuất trong văn học Việt Nam hiện đại
vững chắc, có sức hấp dẫn kì lạ và để lại cho ta những ấn tượng cao đẹp, sâu sắc 
trong niềm yêu quý tự hào và niềm tin tất thắng. 
II. Đối tượng phục vụ quy trình nghiên cứu: 
-Người học: chuyên đề chủ yếu phục vụ cho việc bồi dưỡng HSG Ngữ văn 9. Ngoài 
ra còn là tư liệu tham khảo để bồi dưỡng học sinh đại trà. 
-Người dạy: giáo viên THCS. 
III. Nội dung, phương pháp nghiên cứu: 
 1. Khái quát về hình tượng con người mới trên mặt trận lao động sản xuất, đi 
lên CNXH, xây dựng Đất nước đẹp giàu trong văn học Việt Nam hiện đại. 
 Như ta đã biết, Việt Nam là đất nước luôn phải trải qua chiến tranh với những 
tang thương, mất mát. Lịch sử là lửa thử vàng. Vàng Việt Nam sáng rực- thứ vàng 
mười của nhân loại - lòng yêu nước thiết tha. Tình yêu Đất nước, Tổ quốc là lí 
tưởng cao đẹp trong tâm hồn con người Việt Nam. Trong thời kì mới, Đất nước tiến 
hành hai nhiệm vụ trọng tâm: xây dựng Đất nước , đi lên CNXH và làm hậu 
phương cho chiến tuyến bảo vệ Tổ quốc. Trên mặt trận sản xuất, xây dựng Đất
 nước các tác giả đã hướng đến, tập trung thể hiện vẻ đẹp những con người mang 
phẩm chất của ý thức tự nguyện tự giác,cần cù, hăng say trong lao động, có tinh 
thần, trách nhiệm và quan niệm tốt đẹp về công việc. ở họ còn là tinh thần lạc 
quan, niềm vui phơi phới của con người làm chủ cuộc sống của mình.Cạnh đó họ 
hiện lên thật đẹp với đức tính khiêm nhường, giàu tình yêu và khát khao cống hiến 
sức trẻ và tuổi xuân cho đất nước. Đó là những biểu hiện của chủ nghĩa yêu nước 
cao đẹp. Những con người bình thường mà vĩ đại ấy là bản anh hùng ca chân thực, 
cao đẹp. Và họ đã tạo nên dáng vóc một Việt Nam anh hùng. Vậy sức mạnh nào đã 
làm nên chiến công của dân tộc? Đó chính là lí tưởng yêu nước đã thôi thúc họ đến 
với cách mạng, kháng chiến, luôn vượt qua khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ. Thật 
tự hào, khâm phục và yêu quý biết bao những con người đẹp nhất của thời đại, đẹp 
nhất trong lịch sử dân tộc. Những con người ấy luôn nhắc ta về quá khứ tự hào và 
tình yêu khôn xiết đất nước thân yêu-Việt Nam. 
 2.Nội dung cụ thể: 
 a.ý thức tự nguyện , tự giác cống hiến công sức cho công cuộc xây dựng Đất 
nước, làm đẹp giàu cho Tổ quốc.
 Trong công cuộc đưa miền Bắc đi lên CNXH và làm hậu phương cho chiến 
trường miền Nam. Con người Việt Nam ở bất cứ nơi đâu, bất cứ thành phần ,lứa 
tuổi nào đều có chung ý thức tự nguyện cống hiến hi sinh cả tuổi xuân và hạnh 
phúc cho công việc để góp phần làm đẹp giàu Đất nước và chiến thắng quân thù. 
Đến với sáng tác Nguyễn Thành Long ta gặp những con người như thế trong Lặng 
lẽ Sa Pa . Sa Pa, nghe tên ta đã nghĩ đến một khu du lịch nổi tiếng, đã nghĩ đến 
chuyện nghỉ ngơi. Nhưng có lẽ ta sẽ vui hơn khi gặp một thanh niên 27 tuổi quê ở 
Lào Cai , tự nguyện lên công tác ở đỉnh Yên Sơn –Sa Pa , với độ cao 2600m, 
không một bóng người, bốn bề chỉ có cây cỏ và sương mù.Theo lời bác lái xe nhận 
xét anh là người cô độc nhất thế gian và rất “thèm người”.Cách giới thiệu tự nhiên 
về một con người, một thanh niên trong vô vàn anh thanh niên đã để lại trong ta 
cảm nhận sâu sắc và gợi nhiều suy nghĩ. Đặc biệt công việc của anh - công tác khí 
tượng kiêm vật lí địa cầu, đo gió, đo mưa, đo chấn động mặt đất, dự báo thời tiết 
phục vụ sản xuất và chiến đấu, công việc giữa mênh mông sương tuyết đòi hỏi tinh 
thần, trách nhiệm, sự cần cù, dũng cảm.Đó là thử thách lớn, đặc biệt với thanh niên. 
Nguyễn Thị Xuân – Tổ Khoa học xã hội – Trường THCS Lý Tự Trọng 3 Sáng kiến kinh nghiệm: Hình ảnh con người trên mặt trận lao động sản xuất trong văn học Việt Nam hiện đại
 Có thể nói trên mật trận lao động sản xuất văn học 1945-1975 đã tái hiện chân 
thực, sinh động lí tưởng cao đẹp của con người: “Mình sinh ra để làm gì ,vì ai mà 
làm việc?”Quả thực các tác giả thể hiện thật sâu sắc quan niệm nhân sinh như Tố 
Hữu từng nói: 
 Nếu là con chim chiếc lá
 Con chim phải hót, chiếc lá phải xanh
 Lẽ nào vay mà không trả
 Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình.
 ( Một khúc ca xuân )
 b.Không khí khẩn trương , niềm vui và hăng say trong lao động.
Đến với sáng tác văn học 1945-1975 ta như được tắm mình trong không khí lao 
động náo nhiệt của nhân dân, Đất nước. Huy Cận đã ghi lại hình ảnh lao động của 
người ngư dân miền biển trong công cuộc xây dựng cuộc sống mới với niềm vui 
náo nức trong tiếng hát khoẻ khoắn, sôi nổi.Tác giả thể hiện rõ nét không khí lao 
động khẩn trương từ hoàng hôn đến bình minh của con người lao động tập thể làm 
chủ thiên nhiên, Đất nước, có sức mạnh xây dựng cuộc sống mới. Đó là khúc tráng 
ca lao động mang âm hưởng hào hùng-Khúc ca của người lao động trên biển khơi- 
Đoàn thuyền đánh cá.
 Bằng sự kết hợp hài hòa bút pháp hiện thực và lãng mạn, sự giao thoa cảm hứng 
về thiên nhiên vũ trụ và cuộc sống con người.Huy Cận đã thể hiện niềm yêu quý và 
tự hào về con người mới trong cuộc sống mới thật đẹp và hào hùng .
 Đến với khúc hát ra khơi người lao động biết vượt qua khó khăn để làm việc với 
tâm trạng vô cùng náo nức,vui say: 
 Mặt trời xuống biển như hòn lửa
 Sóng đã cài then đêm sập cửa.
 Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi.
 Câu hát căng buồm với gió khơi.
 Trong không gian hoàng hôn tráng lệ, cảnh biển lúc mặt trời lặn thật rực rỡ, huy 
hoàng.Vũ trụ khép lại một ngày,đi vào trạng thái nghỉ ngơi là lúc đoàn thuyền đánh 
cá khởi đầu chuyến ra khơi, bắt đầu ngày lao động mới.Đặt trong phép đối lập ấy, 
tác giả làm bật lên tư thế đẹp của người lao động trứơc biển khơi. Đẹp hơn khi
tiếng hát hoà trong gió, đẩy nhanh đoàn thuyền ra khơi đánh cá.Công việc ấy diễn 
ra thường xuyên , đều đặn và trở thành nhịp sống quen thuộc của người dân chài. 
Đó là tư thế làm việc của người lao động mới trước biển cả đầy niềm vui với không 
khí khẩn trương , sôi nổi. Không khí ấy được diễn tả thật đẹp qua câu thơ: Câu hát 
căng buồm với gió khơi.Trong câu thơ là sự gắn kết giữa ba sự vật, hiện tượng: cánh 
buồ, gió khơi và câu hát. Hình ảnh thơ vừa thực vừa ảo trong phép nhân hóa, ẩn dụ 
thể hiện niềm vui phơi phới khiến cho đoàn thuyền-hình ảnh con người tập thể 
hiện lên đầy lạc quan, tươi mới.Tiếng hát vang lên mang ước mơ về ngày lao động 
hiệu quả: 
 Hát rằng cá bạc biển Đông lặng
 Cá thu biển Đông như đoàn thoi
 Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
 Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi!
 Nghệ thuật nhân hóa , so sánh, hình ảnh thơ gần gũi, giao hòa tuyệt đẹp giữa con 
người và biển cả. Đoàn thuyền đang chuyển động thật khỏe khoắn. Quả thực hình 
Nguyễn Thị Xuân – Tổ Khoa học xã hội – Trường THCS Lý Tự Trọng 5