SKKN Giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 10 Trường THPT Ngọc Lặc qua phần học Công dân với đạo đức

I. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài.
 Giáo dục kĩ năng sống (KNS) là một nội dung quan trọng cần được thực hiện một cách có hệ thống trong các nhà trường. Giáo dục kĩ năng sống giúp học sinh rèn luyện hành vi có trách nhiệm đối với bản thân và cộng đồng, đối phó với những sức ép của cuộc sống, phòng ngừa những hành vi có hại cho thể chất và tinh thần của các em. Giáo dục KNS giúp tăng cường khả năng tâm lí, khả năng thích ứng, giúp các em có cách thức ứng phó với những thách thức của cuộc sống. 
Môn Giáo dục công dân (GDCD) ở bậc THPT có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục, góp phần hình thành nhân cách toàn diện cho học sinh. Từ khả năng giáo dục KNS, môn GDCD được xác định là hết sức quan trọng và cần thiết, mục tiêu giáo dục KNS trong môn GDCD cũng được xác định rõ ràng nhằm giúp học sinh: Hiểu được sự cần thiết của các KNS giúp cho bản thân có thể sống tự tin, lành mạnh, phòng tránh được các nguy cơ gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển thể chất và tinh thần; Có kĩ năng làm chủ bản thân, biết xử lí linh hoạt trong các tình huống giao tiếp hằng ngày; có kĩ năng tự bảo vệ mình; rèn luyện lối sống có trách nhiệm với bản thân, bè bạn, gia đình và cộng đồng. Bộ môn GDCD trong những năm vừa qua đã được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao, đánh giá đúng tầm quan trọng của bộ môn trong hệ thống giáo dục, nhất là giáo dục tư cách, đạo đức, lối sống cho học sinh. Chính vì vậy, đội ngũ giáo viên đã và đang nỗ lực không ngừng trong quá trình công tác nhằm nâng cao chất lượng bộ môn, nâng cao tỷ lệ học sinh khá, giỏi. Tuy nhiên nếu như nhìn vào điểm số thì có thể thấy kết quả của bộ môn GDCD tương đối cao, nhưng nếu đánh giá dựa vào hành vi, thái độ của học sinh, kĩ năng vận dụng của học sinh trong thực tiễn cuộc sống thì chưa được như mong muốn. Thời gian gần đây, dư luận xã hội đang lên án mạnh mẽ tình trạng bạo lực học đường, ăn chơi sa đọa... của một bộ phận học sinh. Mọi người chưa hết bàng hoàng khi chứng kiến cảnh từng đôi nam nữ học sinh bỏ học, lêu lổng, thậm chí là đưa nhau vào nhà nghỉ, hay cảnh những nữ học sinh đánh nhau, trong khi có rất nhiều học sinh khác chỉ đứng nhìn và dùng máy quay rồi tung lên mạng mà không hề can ngăn, hay trình báo với người có chức trách... Bên cạnh những học sinh biết vượt lên số phận, thì vẫn còn một bộ phận không nhỏ học sinh ham chơi, vi phạm pháp luật, không tự tin làm chủ bản thân. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng xuống cấp về đạo đức thì có nhiều, song chung qui lại là do nhận thức, ý thức và về cơ bản là do các em thiếu KNS. Đây là một vấn đề được Ngành Giáo dục rất quan tâm, với mục đích trang bị cho học sinh những hiểu biết và kĩ năng thực tế để trải nghiệm cuộc sống. Từ trước đến nay giáo dục kĩ năng sống đã được nhiều quốc gia trên thế giới đưa vào trường học. Ở Việt Nam, mục tiêu giáo dục đang chuyển hướng từ trang bị kiến thức nặng về lí thuyết sang trang bị những năng lực cần thiết cho người học. Vì thế, có thể coi giáo dục kĩ năng sống là nhiệm vụ cấp thiết không thể thiếu được đối với mỗi cá nhân, gia đình, trường học và toàn xã hội trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Điều đó khẳng định thêm tầm quan trọng và yêu cầu thiết yếu đưa giáo dục kĩ năng sống vào trường học. Là giáo viên giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân với 15 năm công tác, tôi hiểu rất rõ sự cần thiết phải đưa giáo dục kĩ năng sống vào trường học. Vì kĩ năng sống là một bài học quan trọng giúp các em học sinh tự tin khi bước vào cuộc sống tương lai. Như vậy việc tiến hành tích hợp giáo dục kĩ năng sống vào trong các môn học, đặc biệt là môn GDCD là việc làm có tính tất yếu. Chính vì vậy bản thân tôi đã chọn đề tài: Giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 10 Trường THPT Ngọc Lặc qua phần học “Công dân với đạo đức” để phát huy vai trò của môn học và góp phần khắc phục tình trạng trên.
1.2. Mục đích nghiên cứu.
Đề tài: Giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 10 Trường THPT Ngọc Lặc qua phần học “Công dân với đạo đức” nhằm:
- Cụ thể hóa những quan điểm, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về đổi mới phương pháp giáo dục trong thời kì hội nhập.
- Đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho học sinh , đây là vấn đề cần được quan tâm đúng mức nhằm góp phần trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng sống và phát triển trong một môi trường phát triển bền vững. 
- Tìm ra nội dung, hình thức tổ chức giáo dục kĩ năng sống trong trường trung học phổ thông theo khung chương trình chung của Bộ giáo dục và Đào tạo đạt hiệu quả cao nhất, đồng thời phù hợp với đặc điểm tình hình kinh tế xã hội ở địa phương, thực tế nhà trường.
- Đề ra các giải pháp nhằm thực hiện chương trình giáo dục kĩ năng sống có hiệu quả trong nhà trường Trung học phổ thông (THPT).
- Đổi mới phương pháp giảng dạy một cách hiệu quả, nâng cao chất lượng môn học GDCD trong nhà trường THPT.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 10 Trường THPT Ngọc Lặc qua phần học “Công dân với đạo đức” nhằm nghiên cứu, tổng kết :
- Hoạt động giáo dục kĩ năng sống được vận dụng ở nhiều môn học, bậc học, song đối với môn Giáo dục công dân ở bậc THPT có một vai trò, chức năng hết sức quan trọng, vì đây là một môn học giúp học sinh hình thành thế giới quan, nhân sinh quan, giáo dục đạo đức, nhân cách cho học sinh.
- Phạm vi đề tài này chỉ giới hạn ở phần học “Công dân với đạo đức” và đối tượng học sinh lớp 10 THPT Ngọc Lặc, vì đây là lứa tuổi có nhiều biến đổi về tâm sinh lý, và cũng là đối tượng chủ yếu trong  nhà trường phổ thông.
- Học sinh hiểu được sự cần thiết của các KNS giúp cho bản thân có thể sống tự tin, lành mạnh, phòng tránh được các nguy cơ gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển thể chất và tinh thần; Có kĩ năng làm chủ bản thân, biết xử lí linh hoạt trong các tình huống giao tiếp hằng ngày; có kĩ năng tự bảo vệ mình; rèn luyện lối sống có trách nhiệm với bản thân, bè bạn, gia đình và cộng đồng; Có nhu cầu rèn luyện KNS trong cuộc sống hằng ngày; ưa thích lối sống lành mạnh, có thái độ phê phán đối với những biểu hiện thiếu lành mạnh; tích cực, tự tin tham gia các hoạt động, có quyết định đúng đắn trong cuộc sống.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết: Thu thập thông tin qua đọc sách báo, tài liệu tìm chọn những cơ sở lí thuyết cho lí luận của đề tài.
+ Phương pháp phân tích tổng hợp lí thuyết
+ Phương pháp phân loại, hệ thống hóa lí thuyết.
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin
+ Đối tượng điều tra, khảo sát: Học sinh khối lớp 10 Trường THPT Ngọc Lặc.
+ Phương pháp điều tra: Sử dụng phương pháp phỏng vấn bằng cách đưa ra hệ thống câu hỏi để học sinh đánh giá sự cần thiết giáo dục kĩ năng sống qua môn học giáo dục công dân.
+ Thu thập thông tin: Đa số học sinh được phỏng vấn đều cho rằng giáo dục kĩ năng sống là rất cần thiết, cần tích hợp vào các môn học đặc biệt là môn GDCD. 
- Phương pháp thống kê, xử lí số liệu: Phân tích kết quả thu được sau khi đề tài được thử nghiệm.
II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1 Cơ sở lí luân.
* Quan niệm về kĩ năng sống
- Trên thế giới hiện nay đã và đang tồn tại nhiều định nghĩa và quan niệm khác nhau về kĩ năng sống. Mỗi định nghĩa được thể hiện dưới những cách thức khác nhau. Thông thường, kĩ năng sống được hiểu là những kĩ năng thực hành mà con người cần để có được sự an toàn, cuộc sống khỏe mạnh với chất lượng cao.
 + WHO: Kĩ năng sống là khả năng để có hành vi thích ứng và tích cực, giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày. [2]
 + UNICEF: Kĩ năng sống là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kĩ năng. [2]
 + UNESCO: kĩ năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục, đó là: Học để biết; Học để làm; Học để tự khẳng định; Học để cùng chung sống. [2]
- Từ những quan niệm trên đây, có thể thấy KNS bao gồm một loạt các kĩ năng cụ thể, cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Bản chất của kĩ năng sống là kĩ năng tự quản lý bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kĩ năng sống là kĩ năng làm chủ bản thân của mỗi người, khả năng ứng xử với người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống. 
* Giáo dục Kĩ năng sống là yêu cầu cấp thiết đối với học sinh THPT. 
- Trang bị cho học sinh những kiến thức, giá trị, thái độ, kĩ năng phù hợp. Trên cơ sở đó hình thành cho học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực; loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực. Giúp học sinh có khả năng ứng phó phù hợp và linh hoạt trong các tình huống của cuộc sống hàng ngày.
- Giúp học sinh vận dụng tốt kiến thức đã học, làm tăng tính thực hành, tạo cơ hội thuận lợi để học sinh thực hiện tốt quyền, bổn phận của mình và phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức.
- Là chủ nhân tương lai của đất nước, nếu không có kĩ năng sống các em sẽ không thể thực hiện tốt trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và đất nước.
- Là lứa tuổi đang hình thành nhân cách, hiểu biết về xã hội còn thiếu sâu sắc nên các em dễ bị lôi kéo, kích động.
- Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, thế hệ trẻ thường xuyên chịu những tác động tích cực và tiêu cực, nếu không có kĩ năng sống, các em sẽ dễ dàng bị lôi kéo vào các hành vi tiêu cực, lai căng, lối sống ích kỉ, thực dụng, dễ phát triển lệch lạc về nhân cách[2]
* Giáo dục KNS nhằm thực hiện yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông .
- Đảng ta đã xác định con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển xã hội. Để thực hiện thành công sự nghiệp CNH- HĐH đất nước cần phải có những con người lao động mới phát triển toàn diện. Do vậy cần phải đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới giáo dục phổ thông nói riêng. Nhiệm vụ đổi mới giáo dục đã được thể hiện rõ trong các nghị quyết của Đảng và Quốc hội (Luật giáo dục 2005, Nghị quyết 40/2000/QH10, Báo cáo chịnh trị của Đại hội Đảng lần thứ IX).
- Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, với bản chất là hình thành và phát triển cho các em khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử phù hợp, khả năng ứng phó tích cực rõ ràng là phù hợp với mục tiêu giáo dục phổ thông, nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông.
- Phương pháp giáo dục kĩ năng sống với các phương pháp và kĩ thuật tích cực cũng là phù hợp với định hướng về đổi mới PPDH ở trường phổ thông. [2]
Giáo dục Kĩ năng sống giúp các em rèn luyện hành vi có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng, giúp các em có những cách ứng phó tích cực với những tình huống trong đời sống, xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp, sống tích cực, chủ động, an toàn và lành mạnh. Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh được xác định là một nội dung cơ bản, cấp thiết trong các trường phổ thông. Qua nghiên cứu tài liệu và hoạt động thực tiễn của bản thân. Tôi nhận thấy những kĩ năng sống cơ bản cần hình thành cho học sinh thông qua môn GDCD ở bậc THPT như sau:
- Kĩ năng tự nhận thức 
- Kĩ năng kiểm soát cảm xúc 
- Kĩ năng ứng phó với căng thẳng 
- Kĩ năng tìm kiếm sự hỗ trợ 
- Kĩ năng thể hiện sự tự tin 
- Kĩ năng giao tiếp 
- Kĩ năng lắng nghe tích cực 
- Kĩ năng thể hiện sự cảm thông 
- Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn 
- Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin 
- Kĩ năng hợp tác 
- Kĩ năng tư duy phê phán 
- Kĩ năng tư duy sáng tạo 
- Kĩ năng ra quyết định 
- Kĩ năng giải quyết vấn đề 
- Kĩ năng kiên định 
- Kĩ năng đảm nhận trách nhiệm 
- Kĩ năng đặt mục tiêu 
- Kĩ năng quản lí thời gian 
2.2. Thực trạng của vấn đề
Bộ môn GDCD trong những năm vừa qua đã được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao, đánh giá đúng tầm quan trọng của bộ môn trong hệ thống giáo dục, nhất là giáo dục tư cách, đạo đức, lối sống cho học sinh. Mặc dù năm học 2016- 2017 bộ môn GDCD đã được đưa vào tổ hợp Khoa học xã hội (KHXH) để thi và xét tốt nghiệp nhưng chưa có nhiều ngành nghề lựa chọn xét tuyển môn GDCD nên đa số học sinh chưa thực sự coi trọng, còn bị xem nhẹ... nên hầu hết các em học sinh chưa chú trọng học tập bộ môn này. 
Hiện tại, bộ môn GDCD đã phải “gánh” thêm quá nhiều nội dung khác như: Giáo dục giới tính, sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, kĩ năng sống, bảo vệ môi trường, giáo dục pháp luật, giáo dục về an toàn giao thông, giáo dục chính sách quốc phòng... Vì thế, nhiều giáo viên cho biết việc giảng dạy nhiều lúc rất nặng tính hình thức. Bên cạnh đó, việc triển khai và tổ chức thực hiện giáo dục KNS nói chung và đối với môn GDCD nói riêng có một số khó khăn nhất định như: nhiều lúc giáo viên còn lúng túng khi lựa chọn kĩ năng thích hợp, việc điều tiết giữa nội dung bài học với các KNS cần giáo dục trong áp lực thời gian 45’ của một tiết học. Cơ sở vật chất tuy đã được đầu tư và cải tiến nhiều song nó vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của việc sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. 
Xuất phát từ thực trạng trên dẫn đến tính hiệu quả của môn học này là không cao. Để tạo ra hứng thú trong học tập và nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, tôi đã sử dụng công nghệ thông tin và áp dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học mới để học sinh thực sự chủ động, tích cực trong quá trình học tập. Là một giáo viên giảng dạy Giáo dục công dân ở một trường niền núi xứ Thanh với kinh nghiệm 15 năm công tác và giảng dạy, tôi hiểu sự khó khăn trong việc giáo dục KNS cho học sinh. Bởi vì hầu hết các em là những học sinh là người dân tộc thiểu số, ở vùng sâu, vùng cao, có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Được tuyển vào trường THPT nhưng hầu hết các em rất rụt rè trong tiếp xúc, trong quan hệ bạn bè, ngại phát biểu xây dựng bài trong các giờ học. Từ việc nắm vững đặc điểm tâm lí đó của học sinh, tôi đã không ngừng nghiên cứu, tìm tòi, bản thân phải “vận công” rất nhiều để đưa ra các ví dụ gần gũi nhất cho học sinh hiểu. Lồng ghép nội dung từng bài học với việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh để các em tự tin vào chính bản thân mình, biết hòa nhập với cộng đồng, biết hợp tác trong học tập cũng như trong các hoạt động và trong cuộc sống.
2.3. Các giải pháp để giải quyết vấn đề
 Giáo dục kĩ năng sống là một vấn đề không mới trong dạy học và cũng không xa lạ trong thực tiễn cuộc sống vì nó là lĩnh vực giáo dục liên ngành. Tuy nhiên, đặc trưng của môn GDCD là không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức của môn học phù hợp với đặc điểm lứa tuổi mà điều quan trọng hơn là hình thành và phát triển những kĩ năng vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống của học sinh, đồng thời hình thành và phát triển cảm xúc, thái độ đúng đắn trước các vấn đề liên quan đến nội dung bài học cho các em. Vì vậy, môn học này có khả năng tích hợp ở nhiều mức độ khác nhau với các nội dung giáo dục kĩ năng sống cả về kiến thức, kĩ năng, thái độ. Do đó, khi giáo dục kĩ năng sống cần đảm bảo nguyên tắc: không gượng ép, không làm nặng nội dung, không làm biến dạng môn học. Giáo viên phải là những người có lòng nhiệt huyết, biết lựa chọn và kết hợp tốt các phương pháp dạy học và hình thức kiểm tra đánh giá, đẩy mạnh phong trào thi đua học tập sôi nổi, hiệu quả, động viên kịp thời học sinh có những tiến bộ. Trên cơ sở đó tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục, thực hiện được mục tiêu giáo dục THPT. Vì vậy, nhận thấy trong rất nhiều biện pháp nhằm phát huy vai trò giáo dục bộ môn, tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục KNS trong giảng dạy. Thông qua chương trình GDCD lớp 10, phần thứ hai: “Công dân với đạo đức”, tùy vào nội dung kiến thức của từng bài, từng mục  giáo viên có thể lựa chọn giáo dục và hình thành các loại kĩ năng sống phù hợp.
Bài 10: Quan niệm về đạo đức.
Bài học này giáo viên cần hình thành cho học sinh một số kĩ năng sống phù hợp như:
- Kĩ năng so sánh
- Kĩ năng xác định giá trị
- Kĩ năng thể hiện sự tự tin
- Kĩ năng thể hiện sự thông cảm
Giáo viên dùng phương pháp thảo luận nhóm; phương pháp động não; phương pháp đàm thoại; phương pháp nêu vấn đề; giải quyết tình huống ... 
Khi dạy mục 1.a: Đạo đức là gì? Giáo viên yêu cầu học sinh lấy một số ví dụ về hành vi của cá nhân tuy không vi phạm pháp luật nhưng lại trái với chuẩn mực đạo đức xã hội. Qua đó yêu cầu học sinh rút ra bài học cho bản thân.
Ví dụ 1: Em sẽ làm gì trong trường hợp sau đây: Trên đường đi học về, tình cờ em đi cùng chiều với một phụ nữ vừa bế con vừa sách một túi nặng? Tại sao em lại làm như vậy? [4]
Ví dụ 2: Trong lớp bố bạn Hoa ốm nặng, phải nằm viện, nhưng một số bạn không hề hỏi thăm, động viên hay giúp đỡ Hoa. 
a. Em có suy nghĩ gì khi các bạn hành động như vậy? Vì sao? 
b. Nếu chúng ta biết hỏi thăm, động viên hay giúp đỡ thì sẽ giúp ích được gì cho bạn Hoa?
Tổng kết bài giáo viên chia lớp thành hai nhóm để giải quyết tình huống . Qua đó học sinh rút ra bài học ý nghĩa cho bản thân.
Nhóm 1: Trời nắng đến 40 độ C, Hân rủ mấy người bạn đi uống nước mía. Đang uống nước thì thấy một người đi xe lăn cố sức vượt lên con dốc cao, mồ hôi vã ra như tắm mà chiếc xe vẫn không băng lên được. Hân và đám bạn cười reo cổ vũ
Câu hỏi:Em có đồng tình với việc làm của Hân và các bạn đó không? Nếu chứng kiến cảnh tượng đó em sẽ làm gì? Tại sao em làm thế? [1]
Nhóm 2: Hàng loạt ca nhiễm bệnh được đưa vào cấp cứu, rất nhiều người bị tử vong do dịch bệnh tai xanh gây nên. Trong khi Nhà nước, chính quyền, cơ quan y tế kêu gọi tiêu hủy đàn gia súc vùng bị dịch thì gia đình nhà ông An vẫn lén lút mang lợn đi bán cho nơi khác. Ông nói rằng: Làm thế để gỡ gạc chút vốn liếng. 
Câu hỏi: Em đánh giá như thế nào về hành vi của gia đình ông An? Theo em, hành vi đó sẽ ảnh hưởng như thế nào đến xã hội? [1]
Bài 11: Một số phạm trù cơ bản của đạo đức học.
Tùy theo các phạm trù như: nghĩa vụ, lương tâm, nhân phẩm, danh dự, hạnh phúc, giáo viên có thể giáo dục và hình thành cho học sinh các kĩ năng phù hợp như: 
- Kĩ năng xác định giá trị
- Kĩ năng tự nhận thức
- Kĩ năng ứng phó với những căng thẳng
- Kĩ năng thể hiện sự cảm thông
- Kĩ năng hợp tác
Giáo viên dùng phương pháp thảo luận nhóm; phương pháp động não, phương pháp nêu vấn đề; tổ chức trò chơi ... để giáo dục các kĩ năng sống. với các phương pháp này giáo viên có thể tập hợp nhiều ý kiến khác nhau trong một thời gian ngắn, tạo không khí học tập sôi nổi, học sinh sẽ chủ động, tích cực, tự tin.
Khi dạy mục 1: Nghĩa vụ. Giáo viên yêu cầu học sinh đánh giá, nhận xét 2 ví dụ và nêu nghĩa vụ của người thanh niên Việt Nam hiện nay.
Ví dụ 1: Khi có giặc ngoại xâm uy hiếp sự tồn vong của đất nước, mọi người dân xông ra chiến trường giết giặc dù biết trước có thể hi sinh. [1]
Ví dụ 2:
- Khi mẹ ốm: 	+ chăm sóc mẹ như một trách nhiệm phải làm
 	+ chăm sóc mẹ vì thương mẹ
- Khi bạn gặp khó khăn: + giúp bạn vì trách nhiệm phải làm
 + giúp bạn vì thương bạn muốn chia sẻ với bạn. [1]
Khi dạy xong phạm trù nghĩa vụ, lương tâm, giáo viên có thể đưa ra tình huống sau: 
Tình huống: Năm 1946, để khắc phục tình trạng trống rỗng về ngân sách, Chính phủ kêu gọi tinh thần tự nguyện đóng góp của nhân dân. Hưởng ứng xây dựng “Quỹ độc lập” và phong trào “ Tuần lễ vàng” do chính phủ phát động, đồng bào cả nước hăng hái đóng góp tiền của, vàng bạc, kể cả những vật quý giá trong đời như nhẫn cưới, hoa tai
Câu hỏi: Em có suy nghĩ gì về hành động của đồng bào ta? Nếu trong hoàn cảnh đó em có làm như thế không? Tại sao? [1]
Khi dạy phạm trù hạnh phúc, giáo viên chia lớp thành 4 nhóm và hướng dẫn các nhóm tiến hành một trò chơi “Vẽ cây hạnh phúc” bằng cách đặt câu hỏi sau: Theo em hạnh phúc được biểu hiện như thế nào?. Giáo viên yêu cầu các em vẽ ra những điều làm cho các em hạnh phúc bằng cách thể hiện qua các nhánh cây như: đạt được điểm cao; bố mẹ mua cho bộ áo quần mới; giúp bố mẹ một số công việc của gia đình; có được sự quan tâm, tôn trọng của mọi người; được bạn thân tặng cho một bản nhạc ... Với mỗi biểu hiện học sinh dùng bút màu để vẽ ra. Nhóm nào vẽ càng nhiều nhánh cây thể hiện những điều làm các em hạnh phúc, biểu thị một vòng tròn khép kín, đẹp sẽ là nhóm thắng cuộc. Sau phần hoạt động của học sinh, giáo viên có thể kết luận hạnh phúc là gì? Định hướng trong nhận thức và cách xác định giá trị