SKKN Một số kinh nghiệm vận dụng tích hợp liên môn vào dạy một số tiết Địa lí 12 góp phần tạo hứng thú học tập cho học sinh

PHẦN I : MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài:
Việt Nam đang trong quá trình đổi mới kinh tế xã hội, đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, giáo dục được xác định là "quốc sách hàng đầu". Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cải cách giáo dục, được Đảng và Nhà nước quan tâm. “Nằm trong lộ trình đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TƯ về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”, sau khi Quốc hội thông qua “Đề án đổi mới chương trình, SGK giáo dục phổ thông”, Bộ GD-ĐT xác định tăng cường năng lực dạy học theo hướng “tích hợp, liên môn” là một trong những vấn đề cần ưu tiên.”[1]
Thực hiện tích hợp trong dạy học sẽ mang lại rất nhiều lợi ích cho việc góp phần hình thành và phát triển các năng lực hành động, năng lực giải quyết vấn đề, làm cho việc học tập trở nên ý nghĩa hơn đối với học sinh so với việc học và thực hiện các mặt giáo dục một cách riêng rẽ.
Trong những năm gần đây Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức các cuộc thi: “Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tiễn dành cho học sinh” và cuộc thi “Dạy học theo chủ đề tích hợp dành cho giáo viên trung học” đã đem lại nhiều kết quả bổ ích. Bản thân tham gia cuộc thi đã tìm hiểu và rút ra được kinh nghiệm góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy.
Cấu trúc chương trình Địa lí 12 – Địa lí Việt Nam bao gồm 4 phần: Địa lí tự nhiên, Địa lí dân cư, Địa lí kinh tế (Địa lí các ngành kinh tế và Địa lí các vùng kinh tế), Địa lí địa phương. Như vậy, ở mỗi lớp, mỗi phần có vai trò nhất định trong việc trang bị kiến thức cho học sinh để tạo nên chương trình tổng thể, tương đối hoàn chỉnh về địa lí phổ thông. Việc dạy học Địa lí 12 THPT đòi hòi giáo viên phải nắm vững kiến thức Địa lí và các nguồn kiến thức ở các môn học khác nhau như Toán, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Ngữ văn, Lịch sử,các kiến thức này không chỉ có tác dụng cụ thể hoá bài dạy mà còn là nguồn gây hứng thú đối với học sinh. Kiến thức của các môn học khác nhau có tác dụng bổ sung cho môn Địa lí rất bổ ích. Mỗi một môn có những tác dụng riêng và truyền đạt các kiến thức đến người học và rèn luyện kỹ năng và phát triển năng lực của học sinh như năng lực vận dụng tổng hợp, năng lực hợp tác, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề
Tuy nhiên, việc dạy bộ môn Địa lí nói chung, môn Địa lí lớp 12 nói riêng mặc dù quan niệm dạy học tích hợp đã được vận dụng vào giảng dạy, song hiệu quả đạt được là chưa cao. Trong quá trình giảng dạy môn Địa lí lớp 12 ở Trung Tâm Giáo dục Thường xuyên Thọ Xuân, bản thân tôi nhận thấy phần lớn học sinh hiện nay chưa phát huy được tính tích cực trong học tập. Phần lớn giáo viên trong nhà trường chưa thực sự hiểu hết ý nghĩa, tầm quan trọng của việc dạy học tích hợp liên môn. Quá trình vận dụng tích hợp liên môn vào trong bài dạy còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng nên trong quá trình giảng dạy thường chỉ tập trung vào kiến thức đặc thù của bộ môn mà thiếu sự quan tâm, liên hệ với các bộ môn khác. 
 Xuất phát từ những lý do trên, để nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học, tôi lựa chọn đề tài "Một số kinh nghiệm vận dụng tích hợp liên môn vào dạy một số tiết Địa lí 12 góp phần tạo hứng thú học tập cho học sinh”
2.Mục đích nghiên cứu:
Mục đích của tôi khi nghiên cứu đề tài này nhằm vận dụng kiến thức các môn khoa học giúp học sinh hiểu bài, nắm vững kiến thức, phát triển kĩ năng địa lí. Giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, năng lực hành động, năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tiễn một cách có hiệu quả trên cơ sở hiểu được bản chất của vấn đề.
Góp phần đổi mới hình thức tổ chức dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá kết quả học tập; tăng cường ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Địa lí, giúp học sinh thi THPTQG đạt kết quả cao.
3. Đối tượng nghiên cứu:
 Về chương trình: Một số tiết học Địa lí lớp 12 năm học 2016 - 2017
 Về con người: Học sinh khối 12 Trung Tâm Giáo dục Thường xuyên.
4. Phương pháp nghiên cứu:
- Tìm hiểu vai trò, mục đích của dạy học tích hợp liên môn trong dạy học môn Địa lí thông qua các tài liệu.
- Phương pháp khảo sát điều tra, thu thập thông tin trên lớp thông qua tiết dạy.
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu.
PHẦN II: NỘI DUNG SÁNG KIẾN
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 	1. Vai trò, ý nghĩa của dạy học “Tích hợp liên môn”
Hiện nay dạy học theo hướng “tích hợp liên môn” là quan điểm dạy học đang được quan tâm. Dạy học liên môn là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học. Đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường.
Dạy học liên môn là hình thức tìm tòi những nội dung giao thoa giữa các môn học với nhau, những khái niệm, tư tưởng chung giữa các môn học, tức là con đường tích hợp những nội dung từ một số môn học có liên hệ với nhau. Tích hợp theo nghĩa chung nhất được hiểu là sự liên kết các thành phần, các bộ phận khác nhau một cách hòa hợp, tương thích trong một tổng thể. [2]
Tùy theo khoa học cụ thể mà có thể tích hợp các môn khoa học khác lại với nhau như: Lí- Hóa- Sinh, Văn- Sử- Địa. Mặt khác tích hợp còn là việc sử dụng các kiến thức kĩ năng, của các môn học khác có liên quan như Ngữ văn Lịch sử , Sinh học, Toán, Lí, Hóa, Sinh học. . .vào dạy học Địa lí, giúp học sinh hiểu và nắm vững các nội dung học tập nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Việc dạy học Địa lí có sự tích hợp, trong Địa lí có Văn học, có Lịch sử , có Vật lí, Hóa học, Giáo dục quốc phòng, giáo dục công dân, có văn hóa, có âm nhạc, có hội họa, có tư tưởng, có giá trị thẩm mỹ làm cho bài học Địa lí mãi sống, mãi lung linh tỏa sáng, ngấm vào tâm hồn mỗi học sinh. Học sinh không chỉ hiểu bài mà còn biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn. 
2. Các hình thức tích hợp: 
Có 3 hình thức tích hợp cơ bản là : liên môn, xuyên môn và nội môn.
+ Tích hợp liên môn : Là hình thức tích hợp được chú trọng nhất. Đây là hướng tích hợp mở rộng ra tất cả các bộ môn khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, nghệ thuật, thể dục - thể thao (ngoài môn Địa Lí).
+ Tích hợp xuyên môn: Là hình thức tích hợp mở rộng phạm vi tìm hiểu ra ngoài trường học. Nó đảm bảo tính cập nhật, tính thực tế vì gắn với các tư liệu thu thập được trong cuộc sống cộng đồng và các phương tiện thông tin đại chúng.
+ Tích hợp nội môn : Là hình thức tích hợp lâu nay vẫn thường sử dụng trong dạy học truyền thống, nay sẽ có định hướng rõ ràng hơn. Tích hợp nội môn gồm * Tích hợp dọc (là tích hợp trong cùng một phân môn Địa Lí với nhau từ bậc 
 trung học cơ sở trở lên ) 
* Tích hợp ngang ( là tích hợp giữa 2 phân môn Địa Lí với nhau, giữa lý 
 thuyết và thực hành rèn luyện kĩ năng ).[3]
Dạy học theo quan điểm liên môn có ba mức độ: ở mức độ thấp, giáo viên nhắc lại tài liệu, sự kiện, kĩ năng các môn có liên quan, cao hơn đòi hỏi học sinh nhớ lại và vận dụng kiến thức đã học của các môn học khác, và cao nhất đòi hỏi học sinh phải độc lập giải quyết các bài toán nhận thức bằng vốn kiến thức đã biết, huy động các môn có liên quan theo phương pháp nghiên cứu.
Dạy học vận dụng kiến thức liên môn giúp cho giờ học sẽ trở nên sinh động hơn, vì học sinh tham gia vào quá trình tiếp nhận kiến thức, làm trung tâm trong hoạt động dạy học, từ đó phát huy tính tích cực của học sinh. Góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên tưởng ở học sinh gắn kiến thức bài học với thực tiễn cuộc sống. Tạo cho học sinh một thói quen trong tư duy, lập luận tức là khi xem xét một vấn đề phải đặt chúng trong một hệ quy chiếu, từ đó mời có thể nhận thức vấn đề một cách thấu đáo.
3. Phương pháp dạy học theo hướng tích hợp liên môn. 
Đảm bảo các nguyên tắc tích hợp: tính mục tiêu, tính khoa học, tính khả thi Để nâng cao hiệu quả của dạy học tích hợp trong môn Địa lí, giáo viên có thể sử dụng một số phương pháp để dạy học tích hợp như sau: 
+ Dạy học theo dự án. 
+ Phương pháp trực quan. 
+ Phương pháp thực địa. 
+ Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề. 
+ Phương pháp đàm thoại, 
4. Một số yêu cầu khi sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 
Dạy học tích hợp liên môn xuất phát từ yêu cầu của mục tiêu dạy học phát triển năng lực học sinh. Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí phải đáp ứng được mục tiêu môn học, phải giúp học sinh lĩnh hội được kiến thức cơ bản của bài học Địa lí. Sử dụng kiến thức liên môn để gây hứng thú học tập cho học sinh trong học Địa lí phải góp phần phát triển năng lực tư duy và kĩ năng Địa lí, phải đảm bảo tính vừa sức đối với học sinh. Sử dụng kiến thức liên môn phải linh hoạt, sáng tạo, tùy thuộc vào yêu cầu của từng nội dung, đối tượng. 
Chính vì vậy vận dụng phương pháp dạy học tích hợp liên môn vào dạy học Địa lí 12 tạo hứng thú học tập cho học sinh, có ý nghĩa lớn, góp phần nâng cao chất lượng môn Địa lí. 
 II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Dạy học tích hợp là định hướng dạy học trong đó giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, đời sống; thông qua đó hình thành những kiến thức, kĩ năng mới; phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn cuộc sống cho học sinh. Tích hợp trong dạy học Địa lí là sự vận dụng tổng hợp các kiến thức, kỹ năng của các phân môn của Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế - xã hội vào việc nghiên cứu tổng hợp về Địa lí các châu lục, một khu vực, một quốc giaMặt khác tích hợp cũng còn là việc sử dụng các kiến thức kỹ năng, của các môn học khác có liên quan như nhau như Ngữ văn, Lịch sử, Sinh học. . .vào dạy học Địa lí, giúp học sinh hiểu và nắm vững các nội dung học tập nhằm nâng cao chất lượng dạy học. 
Với nhiều năm giảng dạy tôi nhận thấy trong chương trình Địa lí 12 có rất nhiều nội dung tích hợp và giáo viên cũng đã tích hợp trong nội dung bài học dưới nhiều hình thức khác nhau như liên hệ, lồng ghép, tích hợp một phần hoặc toàn bài tùy theo nội dung của bài học. Thông qua các phương pháp và kĩ thuật dạy học nhằm hình thành cho học sinh các kĩ năng sống, ý thức bảo vệ môi trường, ý thức tiết kiệm năng lượng....
Qua khảo sát tại trung tâm tôi thấy viêc dạy học tích hợp liên môn có một số khó khăn sau: 
* Về phía giáo viên: Đội ngũ giáo viên hiện nay chủ yếu được đào tạo theo chương trình sư phạm đơn môn, chưa được trang bị về cơ sở lý luận dạy học tích hợp liên môn một cách chính thống, khoa học nên khi thực hiện không tránh khỏi việc hiểu chưa đúng, chưa đầy đủ về mục đích, ý nghĩa cũng như cách thức tổ chức dạy học tích hợp liên môn. Phần lớn giáo viên đã quen với việc dạy học đơn môn là chính nên kiến thức các môn “liên quan” còn nhiều hạn chế. 
* Về phía học sinh: Học sinh ở Trung tâm giáo dục thường xuyên có đầu vào thấp, chủ yếu là các em học sinh có năng lực và điều kiện học tập hạn chế. Qua quá trình giảng dạy tôi nhận thấy, nhiều học sinh không mấy hứng thú với môn học, chưa đầu tư nhiều thời gian công sức nên giáo viên rất khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức, đổi mới phương pháp dạy học. Phần lớn các em học môn Địa lí vẫn chủ yếu nặng kiến thức bộ môn, còn việc sử dụng kiến thức, kĩ năng của các môn “liên quan” như kiến thức môn Toán, Vật lí, Hóa học, Sinh học,khai thác kiến thức mới ở môn Địa lí, hay hiểu sâu vấn đề địa lí còn hạn chế. 
* Về phía chương trình sách giáo khoa của môn Địa lí hiện nay: Được viết theo kiểu đơn môn nên đôi khi có sự chồng chéo, thiếu tính đồng bộ về kiến thức giữa các môn học “liên quan”, giữa các cấp học, các lớp học, nên khi tiến hành xác định được các nội dung tích hợp liên môn nhưng thực hiện không có hiệu quả cao hoặc không thực hiện được. 
Từ kết quả khảo sát đó, tôi rút ra những nguyên nhân cơ bản sau: 
Về phía giáo viên dạy bộ môn chưa thực sự tâm huyết với bộ môn của mình giảng dạy, còn truyền thụ kiến thức theo một chiều mà không đặt học sinh vào đối tượng trung tâm, không phát huy được tinh thần tự học của học sinh. Mặt khác việc kiểm tra đánh giá của giáo viên chưa thực sự chặt chẽ, nhiều câu hỏi mới mang tính nhận biết, thông hiểu, vận dụng ở mức độ thấp mà chưa có câu hỏi liên hệ với các bộ môn để giải quyết vấn đề đặt ra. Tuy nhiên do đây là phương pháp mới nên nhiều giáo viên còn bỡ ngỡ, nên cần nhiều thời gian để xây dựng thiết kế bài giảng. Máy móc thiết bị ở gia đình còn thiếu thốn chưa đảm bảo nên khó khăn cho việc soạn giảng.
Về phía học sinh khi học tập chưa xác định được tầm quan trọng của bộ môn, chưa quen với cách học mới nên chưa chú ý tiếp thu bài, chưa biết cách vận dụng kiến thức các bộ môn có liên quan để nắm bài nhanh chóng và có hiệu quả.
III. CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ SỬ DỤNG ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
 Từ cơ sở lý luận và thực trạng trên tôi thấy tích hợp liên môn trong giảng dạy sẽ giúp học sinh phát huy suy nghĩ, tư duy, sự sáng tạo trong học tập và ứng dụng vào thực tiễn. Vậy làm thế nào để việc tích hợp vừa tự nhiên, không miễn cưỡng, gượng ép, vừa bảo đảm được đặc thù của bộ môn, vừa đảm bảo tính vừa sức, vừa lồng ghép được các nội dung tích hợp vào các tiết dạy cụ thể để mang hiệu quả như mong muốn, tôi đưa ra các bước thực hiện sau: 
1. Xác định các mức độ tích hợp trong các bài học:
Trước tiên, giáo viên cần xác định nội dung cần tích hợp cụ thể là gì qua từng bài học (xác định địa chỉ tích hợp), sau đó căn cứ vào thời lượng của bài học đó mà xác định hình thức tích hợp sao cho phù hợp (tích hợp ở mức mức độ toàn phần, mức độ bộ phận, hay chỉ dừng lại ở mức độ liên hệ).
2. Những việc cần chuẩn bị cho bài soạn theo hướng tích hợp :
- Xác định được mục tiêu bài học và các nội dung cần tích hợp ở từng bài.
- Cần vận dụng những kiến thức kỹ năng của các môn học có liên quan để việc giảng dạy tích hợp có hiệu quả.
- Chuẩn bị về cơ sở vật chất và thiết bị đồ dùng dạy học.
3. Thiết kế giáo án và tổ chức giờ dạy khi dạy học tích hợp liên môn. 
a. Thiết kế giáo án vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí. 
Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bám chặt vào những kiến thức các bộ môn có liên quan, phải bảo đảm nội dung và cấu trúc đặc thù môn Địa lí, tạo ra các tình huống cho sự tìm tòi sáng tạo của học sinh, trên cơ sở bảo đảm được yêu cầu chung của giờ học Địa lí. 
Giáo án giờ học tích hợp liên môn trong môn Địa lí phải chú trọng thiết kế các tình huống tích hợp và tương ứng là các hoạt động để học sinh vận dụng phối hợp các tri thức và kĩ năng của các phân môn khác vào xử lí các tình huống đặt ra ở kiến thức, kĩ năng Địa lí, qua đó học sinh lĩnh hội được những tri thức và kĩ năng Địa lí và phát triển năng lực học tích hợp. 
Chuẩn bị về cơ sở vật chất và thiết bị đồ dùng dạy học. 
b. Tổ chức giờ dạy vận dụng kiến thức liên môn.
Tổ chức giờ học trên lớp là tiến trình thực hiện kế hoạch dạy học phối hợp hoạt động của giáo viên và học sinh hợp lí, khoa học, trong đó giáo viên giữ vai trò, chức năng tổ chức, hướng dẫn, định hướng. Học sinh được đặt vào vị trí trung tâm của quá trình tiếp nhận, đóng vai trò chủ thể nhận thức, khám phá, chiếm lĩnh kiến thức. Tổ chức chủ đề tích hợp liên môn đa dạng: Hình thức cả lớp, nhóm, cặp nhóm, nhưng dưới hình thức nào cũng cần tạo cơ hội để các em tự tìm tòi, khám phá nội dung liên quan đến chủ đề dạy học. 
4. Một số hình thức, cách sử dụng kiến thức tích hợp liên môn và ví dụ minh họa cho quá trình dạy học môn Địa lí 12.
Trong dạy học Địa lí tùy vào bài cụ thể, giáo viên có thể huy động nhiều kiến thức của các bộ môn khác nhau vào dạy học nhưng phải làm sao đáp ứng được yêu cầu, mục đích đề ra. Các kiến thức của môn học khác có tác dụng: Sử dụng Toán học, Vật lí, Hóa học, Sinh học để hiểu chính xác các quy luật, đi sâu vào bản chất của vấn đề mà chúng ta trình bày. Ngoài ra một số kiến thức về Hóa học, Sinh học giúp mô tả bài học một cách sinh động hơn. Kiến thức Văn học để tạo hứng thú học tập cũng như tạo ra sự tìm tòi khám phá tri thức Địa lí cho học sinh qua thơ, văn, cao dao, tục ngữ... Sử dụng kiến thức Lịch sử để tạo sự liên hoàn, tái hiện các hoàn cảnh lịch sử của một giai đoạn, một đất nước để dễ dàng giải thích một sự vật hiện tượng nào đó Sử dụng kiến thức Giáo dục công dân kết hợp với trao đổi đàm thoại giúp học sinh hiểu rõ chủ trương chính sách của Đảng, đồng thời làm rõ các kiến thức Địa lí qua nội dung kinh tế chính trị học, triết học. Việc sử dụng kiến thức liên môn kết hợp với các phương tiện kĩ thuật để gây hứng thú học tập Địa lí cho học sinh, đồng thời để củng cố, kiểm tra, đánh giá kiến thức của học sinh và khả năng vận dụng của học sinh vào các tình huống cụ thể. Như vậy, kiến thức liên môn vừa có chức năng minh họa vừa có chức năng nguồn tri thức, nên trong dạy học Địa lí giáo viên cần phát huy tốt các chức năng này. Vấn đề đặt ra là khi nào sử dụng kiến thức liên môn, sử dụng vào những mục đích gì? Theo tôi có ba cách sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học địa lí.
Thứ nhất, sử dụng kiến thức liên môn để vào bài, gây hứng thú cho học sinh có thể qua các câu thơ, câu chuyện lịch sử, lời bài hátVí dụ: Để vào bài “Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ”, giáo viên có thể mở bài bằng hai câu thơ của nhà thơ Tố Hữu: “Đầu trời ngất đỉnh Hà Giang, Cà Mau mũi đất mỡ màng phù sa”[4]. Em nào biết, những địa danh Hà Giang, Cà Mau cho chúng ta biết điều gì ? ... Cũng ở bài này chúng ta có thể vận dụng câu nói của Bác Hồ: “Nước ta ở xứ nóng, khí hậu tốt, rừng vàng biển bạc, đất phì nhiêu” [5].Bên cạnh những thuận lợi như Bác Hồ nói thiên nhiên Việt Nam có những khó khăn gì cho phát triển kinh tế? Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu rõ điều đó. 
	Thứ hai, sử dụng kiến thức liên môn để minh họa hoặc giảng giải nội dung bài học: Khi giáo viên dạy bài mới, đến phần nội dung kiến thức cơ bản ngoài phần nội dung của sách giáo khoa Địa lí trình bày, giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu thêm kiến thức qua môn học khác để hiểu rõ hơn nội dung của bài. Ví dụ: Dạy về địa hình vùng nhiệt đới ẩm với dạng địa hình cax-tơ ở vùng núi đá vôi (Bài 10), giáo viên yêu cầu học sinh sử dụng kiến thức môn Hóa học mô tả và giải thích quá trình hình thành các hang động ở núi đá vôi. Cụ thể như sau: Nhũ đá được tạo thành từ CaCO3 và các khoáng chất khác kết tụ từ dung dịch nước khoáng. Đá vôi là đá chứa cacbonat canxi bị hoà tan trong nước có chứa khí cacbonic tạo thành dung dịch CaHCO3. Phương trình phản ứng như sau CaCO3 + H2O + CO2 → Ca(HCO3) 2 .
Dung dịch này chảy qua kẽ đá cho đến khi gặp vách đá hay trần đá và nhỏ giọt xuống. Khi dung dịch tiếp xúc với không khí, phản ứng hoá học tạo thành nhũ đá như sau: Ca(HCO3)2 → CaCO3 + H2O + CO2 . Nhũ đá "lớn" lên với tốc độ 0,13 mm một năm. Các nhũ đá "lớn" nhanh nhất là những nơi có dòng nước dồi dào cacbonat canxi và CO2. Từ đó, giáo viên có thể khẳng định ở nước ta địa hình chịu ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới ẩm có quá trình phong hóa hóa học diễn ra mạnh do có lượng nước dồi dào, nhiệt độ cao nên khả năng hòa tan CO2 vào nước rất lớn, tạo nên nhiều hang động kì thú như Vịnh Hạ Long, Phong Nha- Kẻ Bàng
Thứ ba, giáo viên sử dụng kiến thức liên môn như một cơ sở để học sinh tìm tòi, khám phá kiến thức Địa lí dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Bằng cách đó, giáo viên hình thành và rèn luyện cho học sinh phương pháp học tập tư duy, kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Khi dạy về phần bảo vệ môi trường, giáo viên cho học sinh đóng vai, tích hợp kiến thức môn Giáo dục công dân: Giả sử bạn là một đại sứ về môi trường, bạn sẽ đưa ra các biện pháp gì để giải quyết các vấn đề môi trường của nước ta? Liên hệ việc làm của bản thân hiện nay. Học sinh đưa ra các biện pháp, giáo viên chuẩn kiến thức, có thể chia các biện pháp bảo vệ môi trường thành 3 nhóm đó là: 
+Xây dựng ý thức bảo vệ môi trường: trồng cây