SKKN Một số kinh nghiệm chỉ đạo việc nâng cao chất lượng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ở trường THCS Thiệu Đô

 1. MỞ ĐẦU
 1.1. Lý do chọn đề tài:
 Hiện nay, giáo dục kĩ năng sống (KNS) cho học sinh đã được nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm và đưa vào dạy học cho học sinh ở các trường phổ thông nói chung và trung học cơ sở (THCS) nói riêng dưới nhiều hình thức khác nhau, giáo dục KNS được coi như chất lượng giáo dục.
 Ở Việt Nam, để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp CNH- HĐH đất nước, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và nhu cầu phát triển của người học, hướng tới mục tiêu trụ cột của thế kỉ XXI là: “Học để biết, học để làm, học để tự khẳng định mình và học để cùng chung sống”. Mục tiêu giáo dục phổ thông nói chung và THCS nói riêng đang chuyển hướng từ chủ yếu là trang bị kiến thức sang trang bị những năng lực cần thiết cho các em học sinh. Phương pháp giáo dục cũng đã và đang được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học, đặc biệt rèn luyện KNS cho học sinh được xác định là một trong những nội dung cơ bản của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”.
 - Rèn kỹ năng sống cho học sinh thực sự có tác dụng tốt đến việc giáo dục đạo đức học sinh trong nhà trường không những giúp cho các em có được những kĩ năng ứng xử, giao tiếp mà còn tạo thành thói quen phân tích đánh giá tình hình, thói quen vươn lên xử lý tình huống một cách hợp lí. Khác với các phương pháp trước trong việc giáo dục đạo đức học sinh là khoảng cách giữa thầy và trò khi các em mắc lỗi thường các thầy, cô giáo hay dùng hình thức trách phạt, kỷ luật mà ít khi lắng nghe các em giải bày... Nay với việc chú trọng rèn kỹ năng sống cho học sinh mà đòi hỏi cần có sự ân cần chỉ bảo, phân tích, nghe các em nói lên những suy nghĩ, dẫn đến việc làm chưa phù hợp với chuẩn đạo đức người học sinh. Việc giáo dục đạo đức, hình thành các kỹ năng sống tối thiểu của các em đã được lồng ghép trong các chương trình học tập, được tích hợp trong các bộ môn và còn được trải nghiệm qua thực tế cho nên gây được hứng thú cho các em trong việc tu dưỡng đạo đức, hướng thiện và nâng cao được năng lực học tập, sáng tạo. Từ đó, các em có nhận thức đúng đắn trong việc thực hiện nội qui, qui định của nhà trường và tự giác thực hiện. 
 Ngoài ra việc thực hiện rèn kỹ năng tốt đã góp phần năng cao chất lượng quản lý dạy và học trong nhà trường.
 - Đáp ứng được mục tiêu giáo dục toàn diện theo chương trình đào tạo của bộ giáo dục và đào tạo đó là giúp các em học để biết, học để làm, học để tồn tại và học để chung sống. Tăng cường được chất lượng giáo dục ở mọi lĩnh vực và khẳng định rằng mọi học sinh nhận thức được mục tiêu học tập, phấn đấu vươn lên nắm tri thức. Thúc đẩy được những hoạt động mang tính xã hội, phát huy được những nhân tố tích cực, hạn chế được những nhân tố tiêu cực đáp ứng tốt cho phong trào xây dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực tạo ra môi trường giáo dục lành mạnh, trong sạch trong nhà trường. 
- Qua việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh đã làm cho các em đổi mới phương pháp học tập của mình. Từ đó giúp các em có khả năng học tập tốt hơn, các tư duy hoạt động của các em được phát triển, các em biết lập luận, tự tin nắm kiến thức và giải quyết các tình huống trong học tập.
- Thông qua sáng kiến kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống tính tự giác, tự quản của tập thể lớp, nhóm học sinh ngày càng tốt hơn, gắn bó với nhau, giúp nhau học tập, rèn luyện đạo đức trong nhà trường.
 Nhận thức rõ vai trò của các em học sinh - những chủ nhân tương lai của đất nước. KNS rất quan trọng đối với các em, giúp các em thực hiện tốt trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và đất nước. Trường THCS Thiệu Đô xác định mục đích chương trình giáo dục giá trị sống cho các em HS là một nhiệm vụ quan trọng và cần thiết nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục hiện nay.
 Việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh có thể được lồng ghép trong mọi lúc, mọi nơi, trong mọi hoạt động giáo dục. ( giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua cử chỉ hành động, phong cách của giáo viên - mỗi giáo viên là một tấm gương sáng để học sinh noi theo; giáo dục KNS cho các em thông qua việc tích hợp trong nội dung phương pháp dạy học ở một số môn: như môn Giáo dục công dân; Sinh Học; Ngữ Văn; Địa Lý; Lịch Sử ; Vật Lý, thể dục...) đặc biệt hiệu quả nhất là ở tiết sinh hoạt ngoại khoá; giờ chào cờ thứ hai hàng tuần ( Hay giờ học hoạt động tập thể của khối 6 theo mô hình trường học mới ) là rất cần thiết, hiệu quả giúp các em rèn luyện hành vi, có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và Tổ quốc, giúp các em biết tự bảo vệ bản thân và có khả năng xử lí các tình huống của cuộc sống, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp trong gia đình, đối với bạn bè và mọi người, sống tích cực, chủ động, an toàn, hài hoà và lành mạnh. Là Hiệu trưởng nhà trường tôi luôn trăn trở về nội dung này, đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới bên cạnh truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc cũng không ít những luồng văn hoá lai căng, đồi trụy. Nhất là ở địa phương – xã Thiệu Đô trong thời gian vừa qua có những biến động về tình hình an ninh, trật tự do là xã ven thị; là một xã thuần nông nhưng phát triển kinh tế lại đa nghành nghề - thu nhập khá, số người đi làm ăn xa đông, đi xuất khẩu lao động cũng khá nhiều. Trong khi đó " sức đề kháng văn hoá ” chưa theo kịp được với tình hình phát triẻn kinh tế  nên đã và có những hệ lụy những ảnh hưởng không nhỏ đến thế hệ trẻ của địa phương. Ngăn chặn các tai tệ nạn thâm nhập vào trường học là vấn đề cần thiết, cấp bách, là nhiệm vụ quan trọng đòi hỏi nhà trường phải có biện pháp giải quyết ngay, triệt để mà bắt đầu từ cái gốc của vấn đề là phải giáo dục kỹ năng sống cho các em. Qua quá trình nghiên cứu và thực hiện chức trách nhiệm vụ bản thân tôi rút ra " Một số kinh nghiệm chỉ đạo việc nâng cao chất lượng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ở trường THCS Thiệu Đô”.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
 Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trường THCS Thiệu Đô.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
 Một số kinh nghiệm chỉ đạo việc nâng cao chất lượng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ở trường THCS Thiệu Đô.
1.4. Phương pháp nghiên cứu: 
- Phương pháp nghiên cứu lý luận.
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin.
- Phương pháp thồng kê, xử lý số liệu.
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lý luận: 
 - Theo tổ chức Y tế thế giới kỹ năng sống là khả năng để có hành vi thích ứng và tích cực trong các tình huống xảy ra trong đời sống mỗi con người. Rèn kỹ năng sống là giúp cho mỗi cá nhân có thể ứng xử có hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức cuộc sống hằng ngày.
 - Theo UNICES thì cho rằng kỹ năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục: học để biết, học làm người, học để sống và học để làm. 
 + Học để biết gồm các kỹ năng tư duy như: tư duy sáng tạo, kỹ năng ra quyết định, giải quyết vấn đề, tư duy phản biện 
 + Học để sống với người khác gồm các kỹ năng xã hội như: Giao tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thông 
 + Học làm người gồm các kỹ năng cá nhân như: ứng phó với căng thẳng, tự nhận thức, tự tin, kiểm soát cảm xúc 
 + Học để làm gồm kỹ năng thực hiện công việc và nhiệm vụ như: kỹ năng làm việc nhóm, đặt mục tiêu, quản lý thời gian 
 Như vậy giáo dục KNS cho HS là rất cần thiết. Kỹ năng sống là khả năng tiếp cận với thay đổi và hình thành những hành vi mới. Tiếp cận này đã lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kỹ năng.
 - Có quan niệm cho rằng: Kỹ năng sống là năng lực ứng xử tích cực của mỗi người đối với tự nhiên, xã hội và chính mình; Là khả năng tâm lý xã hội của mỗi cá nhân trong các hành vi tích cực, để xử lý hiệu quả những đòi hỏi, thách thức cuộc sống. 
- Cũng có quan niệm coi kỹ năng sống là khả năng thực hiện một hành động hay hoạt động nào đó bằng cách lự chọn và vận dụng những tri thức, những kinh nghiệm để hành động trong sự thực hiện mục đích, trong hoàn cảnh thực thế.
Tóm lại: Những quan niệm nêu trên đều chứa một nội hàm: Kỹ năng sống là khả năng thực hiện hành động, hay hoạt động, là năng lực ứng xử tích cực trước những thách thức của đời sống và chỉ có được khi được rèn luyện, tích lũy kinh nghiệm và biết lựa chọn một cách hợp lý để giải quyết các vấn đề trong tự nhiên, trong xã hội và trong chính cá nhân con người.
- Song thực tiễn lại cho thấy rằng: Xã hội ngày càng phát triển thế giới đang bước vào kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên của khoa học, công nghệ và những tiến bộ vượt bậc mang lại cho loài người những lợi ích hữu dụng. Nhưng cũng vì thế con người phải đối mặt với những thách thức to lớn từ môi trường thiên nhiên, xã hội và đặc biệt mối quan hệ xã hội giữa người với người. Với những thay đổi đó, xã hội nói chung, ngành giáo dục nói riêng đang từng ngày phải đối mặt với những thách thức và cần phải có những thay đổi để phù hợp với những mục tiêu và hoàn cảnh mới, yêu cầu xã hội đòi hỏi phải đào tạo ra những con người có tri thức khoa học, vừa có kỹ năng làm việc, nhưng cũng phải có thái độ, hành vi tích cực trước những sự thay đôi của môi trường thiên nhiên, môi trường xã hội. Với những chuyển biến kinh tế, xã hội quá nhanh chóng đã hạn chế phần nào chức năng của gia đình với những giáo dục đạo đức truyền thống. Những biến đổi về kinh tế, xã hội đã đem lại cho lứa tuổi thiếu niên quá nhiều thử thách, phân vân trước sự lựa chon con đường phát triển bản thân.
- Bước vào tuổi thiếu niên, trong độ tuổi đi học THCS các em bắt đầu muốn tự mình xem xét các sự việc, không muốn sự can thiệp của người khác, kể cả bố mẹ. Sự phát triển của “tự ý thức” đòi hỏi thiếu niên luôn muốn thoát khỏi mối quan hệ phụ thuộc trước kia để trở thành cá thể độc lập...Nhưng giữa những mong muốn mang tính chủ quan, cá nhân và những thách thức cuộc sống đôi lúc không có sự tương ứng nên các em rơi vào trạng thái có thái độ phản kháng bằng các hính thức như lì lợm, lạnh nhạt... bất hợp tác thậm trí còn tỏ thái độ bất cần đời.
- Thực tế cho thấy những năm gần đây tình trạng thanh thiếu niên, đặc biệt là các em ở độ tuổi trung học cơ sở, phạm pháp ngày càng gia tăng với các mức độ ngày càng nghiêm trọng. Với độ tuổi học sinh trung học cơ sở về mặt phát triển tâm, sinh lý các em dễ rơi vào tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật ảnh hưởng rất xấu cho môi trường học đường và xã hội. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng một trong những nguyên nhân chính là học sinh ngày càng thiếu kỹ năng sống cần thiết để hòa nhập với môi trường phát triển nhanh chóng.
- Đã có nhiều trung tâm rèn kỹ năng sống cho học sinh được thành lập nhằm giúp các em học sinh tập trải nghiệm trong tình huống gia đình để hình thành một số kỹ năng sống cho các em. Mặt khác ngành giáo dục và đào tạo đã và đang có những định hướng tích cực để đưa việc rèn kỹ năng sống vào giảng dạy trong từng cấp học nhằm định hướng những giá trị và tạo lập hành vi phù hợp với từng lứa tuổi. Chính vì thế việc rèn kỹ năng sống cho học sinh trong nhà trường THCS là hết sức cần thiết và quan trọng và phải có hương đi đúng đắn, phải thiết lập lại một cách bài bản hơn. Đây là một lĩnh vực khoa học còn khá mới mẻ trong trường THCS đòi hỏi những người làm công tác giáo dục trong các nhà trường cần phải quan tâm chú ý để xây dựng , đào tạo thế hệ trẻ trở thành người “có đức, có tài” để tự tin vững bước trên con đường lập thân, lập nghiệp. 
 Trường THCS Thiệu Đô chúng tôi xác định nội dung giáo dục kỹ năng sống ở bậc học này bao gồm 4 vùng kỹ năng chính đó là:
 - Các kỹ năng nhận thức ( tự học, tìm kiếm thông tin, tư duy phê phán, nhận biết và phân tích vấn đề ).
 - Các kỹ năng quản lý bản thân và ứng phó với hoàn cảnh ( quản lý thời gian, tiền bạc, tự chăm sóc, ứng phó với môi trường xa lạ, kiểm soát cảm xúc).
 - Các kỹ năng xã hội ( ứng xử học đường, giao tiếp xã hội, thiết lập quan hệ liên nhân, thương lượng, làm việc với nhóm và chỉa sẻ - cảm thông).
 - Các kỹ năng quản lý công việc ( đặt mục tiêu, thực hiện công việc theo tiến độ và khắc phục những khó khăn bằng những hành vi, thái độ tích cực). 
 Từ đó chúng tôi đưa ra phương pháp rèn luyện KNS cho các em là ngoài việc lồng ghép những giá trị và kỹ năng sống vào các tiết học, trên từng nội dung bài giảng để tăng cường điều kiện đào sâu và rèn luyện từng kỹ năng, nhà trường chủ trương chủ đề hoá các kỹ năng và giá trị sống theo từng mốc thời gian, thể hiện qua các hoạt động lồng ghép và kết hợp nhiều hình thức như sinh hoạt chuyên đề có giáo viên, thảo luận nhóm, trò chơi thực nghiệm, sắm vai, câu lạc bộ chuyên đề, tự quản với các loại hình như phân tích tình huống, thuyết trình cá nhân hay theo đội, nhóm. Đặc biệt là thông qua các hoạt động ngoại khoá bộ môn hoặc liên môn cụ thể thiết thực và thường xuyên nhất là ở tiết chào cờ thứ hai hàng tuần, các tiết sinh hoạt tập thể 
2. 2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu:
Hiện nay các trường THCS đã và đang chú ý đến việc rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua các chương trình giáo dục lồng ghép, tích hợp trong các tiết dạy chính khóa của các môn học và thông qua các hoạt động ngoại khóa và các tiết học tập ngoài giờ trên lớp. Các tiết học và bộ môn giáo dục công dân và một số môn học khác ngày càng được quan tâm. Với yêu cầu giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phải đảm bảo các yếu tố: Giúp học sinh ý thức được các giá trị của bản thân trong mối quan hệ xã hội, giúp học sinh hiểu biết về thể chất, tinh thần của bản thân mình; có hành vi, thói quen ứng xử có văn hóa, hiểu biết, chấp hành và tôn trọng pháp luật.
Song với đặc điểm tình hình của địa phương xã Thiệu Đô, huyện Thiệu Hoá có tình hình chính trị, sự phát triển kinh tế đa ngành nghề của địa phương , một vùng ven đô, ven thị. Nhiều học sinh của nhà trường đã phải sống tự lập không có được sự chăm lo, giáo dục trực tiếp của các bậc làm cha làm mẹ do cha mẹ đi làm ăn xa không có nhàđã ảnh hưởng không nhỏ đến việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh.
Tình trạng thiếu kỹ năng sống đang khiến các em trong độ tuổi học THCS gặp nhiều lúng túng trong việc giải quyết các vấn đề của bản thân dẫn đến tình trạng thiếu tự tin, khủng hoảng về tâm lý. Chính vì nhiều học sinh, vì thiếu kỹ năng sống đã trở thành nạn nhân của những tệ nạn xã hội, thành những học sinh không ngoan, thành người con hư của gia đình, thậm trí còn dẫn đến vi phạm pháp luật ở tuổi vị thành niên.
Thực hiện nhiệm vụ năm học với chủ đề kỳ cương - chất lượng việc giáo dục đào tạo học sinh trở thành con người toàn diện, với phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là hết sức quan trọng, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp giáo dục đồng thời tạo nên thế hệ tương lai cho đất nước, với yêu cầu xã hội ngày càng phát triển mạnh mẽ cả về kinh tế và quan hệ xã hội.
Thông qua việc làm của bản thân, của các đồng nghiệp, đề tài này nhằm đúc rút ra một số kinh nghiệm trong việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh từ đó đưa ra một số giải pháp mang tính khả thi trong việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trường THCS Thiệu Đô. Đây chính là nội dung chính mà đề tài quan tâm. 
Thông qua những việc làm thiết thực cụ thể tác động đến học sinh cụ thể trong việc giúp các em về kỹ năng sống mà đúc rút kinh nghiệm đề xuất các giải pháp về giáo dục kĩ năng sống cho học sinh THCS Thiệu Đô với mong muốn việc rèn kĩ năng sống cho học sinh ngày càng có hiệu quả tốt hơn đáp ứng được trong việc giáo dục toàn diện cho học sinh.
Với mục đích nghiên cứu các nhóm kĩ năng:
- Nhóm kĩ năng nhận thức:
+ Nhận thức bản thân.
+ Xác định điểm mạnh, điểm yếu cho bản thân.
+ Xây dựng kế hoạch cho bản thân.
+ Khắc phục khó khăn để đạt được mục tiêu.
+ Rèn kĩ năng tư duy tích cực và sáng tạo.
- Nhóm kĩ năng xã hội:
+ Kĩ năng giao tiếp bằng ngôn ngữ.
+ Kĩ năng giao tiếp không lời.
+ Kĩ năng thuyết trình và nói trước đám đông.
+ Kĩ năng từ chối.
+ Kĩ năng diễn đạt cảm xúc và phản hồi.
+ Kĩ năng hợp tác.
+ Kĩ năng làm việc nhóm.
+ Kĩ năng vận động và gây ảnh hưởng.
+ Kĩ năng ra quyết định.
- Nhóm kĩ năng quản lí bản thân:
+ Kĩ năng làm chủ cảm xúc.
+ Kĩ năng vượt qua lo lắng, sợ hãi.
+ Kĩ năng khắc phục tức giận.
Với sự chia nhóm các kĩ năng trên mà chúng ta đưa ra những giải pháp thiết thực phù hợp với thực tiễn, đặc điểm học sinh của từng địa phương, mà tiến hành việc giáo dục kĩ năng sống cho các em mới đạt được kết quả cao.
 	Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, đây là một vấn đề mới (chủ yếu là do tự học tự nghiên cứu và với kinh nghiệm trong công tác – mặc dù tôi rất coi trọng nhiệm vụ này trong nhà trường THCS Thiệu Đô), song do thời gian thực hiện nghiên cứu đề tài cũng chưa được nhiều nên chắc rằng đề tài cần được bổ sung thêm nữa thì sẽ mang lại hiệu quả sâu và rộng hơn . 
2.3. Những giải pháp và tổ chức thực hiện:
Ngay từ đầu năm học 2015 - 2016 ban giám hiệu nhà trường đã xác định việc rèn kỹ năng sống cho học sinh trong trường học là hết sức quan trọng và hết sức cần thiết, đồng thời đã đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường công tác rèn kỹ năng sống cho học sinh nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, làm chuyển biến đạo đức học sinh giúp các em có nhận thức đúng về hành vi, ứng xử một cách khoa học hợp lý đưa chất lượng đạo đức học sinh một cách vững chắc, các kỹ năng mềm của học sinh cũng phải được phát triển tương xứng. Ban giám hiệu nhà trường đã thống nhất thực hiện chỉ đạo tập thể sư phạm nhà trường thực hiện một số giải pháp sau để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.
2.3.1. Giải pháp thứ nhất:
	Nghiên cứu lí luận: thu thập những tài liệu liên quan đến vấn đề cần nghiên cứu để nắm chắc cơ sở lí luận cho việc rèn kĩ năng sống đối với học sinh THCS về các mặt tâm lí, tình hình xã hội và sự thực hiện nghĩa vụ, quyền lợi đối với học sinh THCS.
	Nghiên cứu thực tiễn tình hình địa phương xã Thiệu Đô, việc rèn luyện kĩ năng sống học sinh THCS Thiệu Đô trong các giờ học, giờ chơi, các buổi hoạt động ngoại khóa, Hoạt động tập thể, đi thực tế, sinh hoạt ngoài giờ, tổ chức các trò chơi dân gian...để tìm ra các giải pháp tác động vào học sinh giúp các em hình thành các nhóm nhận thức.
2.3.2. Giải pháp thứ hai: Điều tra kĩ năng sống của học sinh THCS Thiệu Đô và một số học sinh của các trường THCS lân cận trong Huyện Thiệu hoá.
	- Bằng những câu hỏi trắc nghiệm về các hành vi và chỉ yê