Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về một vấn đề lí luận văn học

 MỤC LỤC
MỤC LỤC..............................................................................................................i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................v
1. Lời giới thiệu.....................................................................................................1
2. Tên sáng kiến: “ Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về một vấn đề lí 
luận văn học”. .......................................................................................................2
3. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: ............................................................................2
4. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: ................................2
5. Mô tả bản chất của sáng kiến: ...........................................................................2
5.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu: ..................................................................2
5.2. Thực trạng, nguyên nhân:...............................................................................3
5.2.1. Thực trạng: ..................................................................................................3
5.2.2. Nguyên nhân: ..............................................................................................4
5.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề: .............................................4
5.3.1. Kiến thức về văn nghị luận: ........................................................................4
5.3.1.1. Những vấn đề chung về văn nghị luận:....................................................4
5.3.1.1.1. Nắm chắc khái niệm về văn nghị luận: .................................................4
5.3.1.1.2. Nắm chắc các yếu tố cơ bản của bài văn nghị luận:.............................5
2.1. Luận điểm:......................................................................................................5
2.2. Luận cứ:..........................................................................................................5
2.3. Lập luận:.........................................................................................................5
5.3.1.1.3. Nắm chắc các kiểu bài văn nghị luận:..................................................5
5.3.1.1. 4. Nắm chắc bố cục của bài văn nghị luận:............................................6
5.3.1.1.5. Rèn cho học sinh nắm chắc phương pháp chung khi làm bài văn nghị 
luận:.......................................................................................................................6
5.1. Tìm hiểu đề và tìm ý: .....................................................................................6
5.1.1.Tìm hiểu đề:..................................................................................................6
5.1.2. Tìm ý: ..........................................................................................................7
5.2. Lập dàn ý:.......................................................................................................8
5.3. Viết bài: ..........................................................................................................9
5.4. Đọc và sửa lỗi:..............................................................................................11
5.3.1.1.6. Giáo viên cung cấp cho học sinh dạng đề nghị luận văn học và phương 
pháp làm từng dạng đề. .......................................................................................11
5.3.2. Kiến thức về lí luận văn học......................................................................13
5.3.2.1. Nắm các trục quy chiếu và các cặp phạm trù.........................................13
5.3.2.1.1 Cặp quy chiếu nhà văn- tác phẩm- bạn đọc..........................................13
5.3.2.1.2. Cặp phạm trù lí luận văn học...............................................................14
5.3.2.2: Kiến thức về chức năng của văn học.....................................................14
5.3.2.3: Phong cách văn học................................................................................16
5.3.2.4: Tiếp nhận văn học. .................................................................................18
5.3.2.5. Mối quan hệ giữa nội dung và hình thức của tác phẩm văn học............21
5.3.2.6. Mối quan hệ giữa văn học và hiện thực đời sống...................................24
5.3.2.6.1. Vai trò của hiện thực cuộc sống..........................................................24
 i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ
 1 HSG Học sinh giỏi
 2 HS Học sinh
 3 XHCN Xã hội chủ nghĩa
 4 SGK Sách giáo khoa
 5 CMT8 Cách mạng tháng Tám
 iii mỗi nhà trường. Có HS có năng lực mới có người tài và có nguồn lực để phát 
triển đất nước. 
 Trong nhiều năm giảng dạy, bằng kinh nghiệm của bản thân trong công 
tác bồi dưỡng HSG cũng như nâng cao chất lượng đại trà tôi nhận thấy cần phải 
bổ sung và hướng dẫn HS làm dạng đề lí luận văn học trong văn nghị luận. Xuất 
phát từ những yêu cầu trên tôi mạnh dạn đưa ra giải pháp “ Hướng dẫn học 
sinh làm bài văn nghị luận về một vấn đề lí luận văn học”
 2. Tên sáng kiến: “ Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về một 
vấn đề lí luận văn học”.
 3. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Môn Ngữ văn bậc THCS- Đặc biệt là 
tích hợp trong một số giờ giảng Văn và các tiết học chuyên đề nâng cao cũng 
như là bồi dưỡng học sinh giỏi. Vấn đề mà sáng kiến cần giải quyết là: Hướng 
dẫn học sinh giải quyết một vấn đề liên quan đến lí luận văn học.
 4. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Từ tháng 8 
năm 2016 đến hết tháng 5 năm 2017.
 5. Mô tả bản chất của sáng kiến:
 5.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu:
 Lý luận văn học, hiểu một cách đơn giản là một bộ môn nghiên cứu văn 
học ở bình diện khái quát, nhằm tìm ra những quy luật chung nhất về văn học. 
Kiến thức lí luận văn học sẽ giúp chúng ta trả lời được những câu hỏi khái quát 
như: Văn học bắt nguồn từ đâu? Một tác phẩm văn học do những yếu tố nào tạo 
thành? Văn học được sáng tác và tiếp nhận như thế nào? Văn học được sinh ra 
để làm gì?
 Các kiến thức lí luận văn học đang phát triển từng ngày từng giờ với rất 
nhiều các khuynh hướng, các luồng tư tưởng, các quan niệm khác nhau, có khi 
thống nhất nhưng cũng có khi phủ nhận lẫn nhau. Các nghiên cứu về lí luận văn 
học sẽ tạo cho chúng ta có những góc nhìn mới mẻ, sâu sắc hơn về văn học. Nếu 
trong quá trình dạy và học văn mà thiếu kiến thức về lí luận văn học thì người 
học văn không tránh khỏi việc cảm thụ tác phẩm văn học một cách hời hợt, mơ 
hồ, chung chung, thiếu chiều sâu, thiếu sự bàn bạc chứng minh vấn đề không có 
cơ sở lí luận vững chắc không thể thuyết phục người đọc.
 Đối với học sinh nói chung và HSG nói riêng việc trang bị kiến thức lí 
luận văn học giúp cho học sinh có những bình luận, đánh giá, nhận xét chuẩn 
 2 hiểu về truyện ngắn các em còn chưa hiểu cốt truyện là gì? Tình tiết là gì? Điều 
này làm cho chất lượng giải qua các cuộc thi HSG của học sinh chưa cao. Đây 
cũng là nguyên nhân dẫn đến việc lấy học sinh vào đội tuyển văn của giáo viên 
gặp rất nhiều khó khăn.
 Khảo sát thực trạng:
 Tỉ lệ hứng thú đạt: 70%
 Chất lượng giải: Năm học 2013-2014: Có ba học sinh đi thi HSG: Nguyễn 
Minh Ánh: 7 điểm- Giải 3; Phùng Thị Linh: 6,5- Giải 3; Bùi Hoài Linh: 5,5 
điểm- Không đạt giải.
 5.2.2. Nguyên nhân:
 Trước hết tôi nhận thấy hiện nay kiến thức về lí luận văn học trong SGK 
cấp THCS đã bị cắt bỏ cho nên học sinh không được học kiến thức về lí luận 
văn học ở một tiết học cụ thể nên nhiều khi bản thân giáo viên cũng chưa có ý 
thức trong việc ghi chép, tổng hợp lích lũy kiến thức, giải đề. Giáo viên cũng 
chưa chú trọng đến việc hướng dẫn học sinh giỏi tiếp cận các dạng đề liên quan 
đến lí luận văn học.
 Như trên đã đề cập đến tầm quan trọng của kiến thức lí luận văn học đối 
với học văn, đọc văn, cảm thụ văn chương; càng quan trọng hơn với học sinh 
giỏi môn Văn. Nhưng thực tế chương trình sách giáo khoa hiện nay những bài 
học lí luận không có. Trong khi đó nhiều năm gần đây trong các cuộc thi học 
sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh đề thi đề cập đến hầu hết các phạm trù lí luận văn 
học.
 Từ những thực trạng và nguyên nhân trên tôi đưa ra một số giải pháp giúp 
học sinh có hứng thú và biết cách giải quyết các vấn đề văn học có liên quan đến 
lí luận.
 5.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề:
 5.3.1. Kiến thức về văn nghị luận:
 5.3.1.1. Những vấn đề chung về văn nghị luận:
 5.3.1.1.1. Nắm chắc khái niệm về văn nghị luận:
 Nghị luận là bàn bạc, lý giải, đánh giá cho rõ một vấn đề nào đó.
 Văn nghị luận viết ra nhằm xác lập một tư tưởng, quan điểm nào đó 
giúp người đọc, người nghe hiểu rõ, tin tưởng và có định hướng hành động đúng 
 4 chung của xã hội. Trong bài văn nghị luận xã hội người ta chia làm hai 
 dạng: Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống và nghị luận về một 
 vấn đề tư tưởng đạo lý.
 2. Kiểu bài nghị luận văn học: Là một dạng bài văn nghị luận mà các 
 vấn đề đưa ra bàn luận là các vấn đề về văn học: tác phẩm, tác giả, thời đại 
 văn học.
 5.3.1.1. 4. Nắm chắc bố cục của bài văn nghị luận:
 Bài văn nghị luận có bố cục ba phần:
 a. Mở bài ( Đặt vấn đề): Nêu vấn đề nghị luận.
 b. Thân bài (Giải quyết vấn đề): Trình bày các nội dung chủ yếu để làm 
sáng tỏ vấn đề cần nghị luận bằng hệ thống luận điểm, luận cứ, lập luận.
 c. Kết bài ( Kết thúc vấn đề): Nêu kết luận nhằm khẳng định tư tưởng, thái 
độ, quan điểm của bài.
 5.3.1.1.5. Rèn cho học sinh nắm chắc phương pháp chung khi làm bài 
văn nghị luận: 
 5.1. Tìm hiểu đề và tìm ý:
 5.1.1.Tìm hiểu đề:
 Tìm hiểu đề là một trong những bước rất quan trọng giúp cho học sinh 
không bị lạc đề, có định hướng tốt về kiểu bài. Đề bài văn nghị luận bao giờ 
cũng nêu ra một vấn đề để bàn bạc và đòi hỏi người viết bày tỏ ý kiến của mình 
về vấn đề đó. Yêu cầu của việc tìm hiểu đề là xác định đúng vấn đề, phạm vi, 
tính chất của bài nghị luận để bài văn không bị sai lệch. 
 Cách tìm hiểu đề:
 - Thứ nhất: Đọc kĩ đề. Gạch chân những từ ngữ quan trọng trong đề có tính 
chất định hướng làm bài về nội dung và phương pháp. ( Chú ý các từ: suy nghĩ, 
phân tích, cảm nhận ... để thực hiện đúng phương pháp làm bài).
 - Thứ hai: Tìm hiểu yêu cầu về kiểu bài để tránh lẫn về phương pháp.
 - Thứ ba: Tìm hiểu yêu cầu về nội dung ( Đây chính là tìm hiểu về vấn đề 
cần nghị luận) để tránh lạc đề.
 - Thứ tư: Tìm hiểu về thao tác nghị luận: giải thích, chứng minh, bình 
luận...
 6