Sáng kiến kinh nghiệm Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện

 MỤC LỤC
 Nội dung Trang
Mục lục ... 1
Các chữ cái viết tắt . 2
PHẦN I - PHẦN MỞ ĐẦU  3
1. Lý do chọn đề tài: ............................................................................... 3
1.1. Cơ sở lý luận  3
1.2. Cơ sở thực tiễn  4
2. Mục đích nghiên cứu: ......................................................................... 5
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: . 5
3.1. Đối tượng nghiên cứu: ................................................................. 5
3.2. Phạm vi nghiên cứu: ..................................................................... 5
4. Phương pháp nghiên cứu: ................................................................... 5
5. Thời gian nghiên cứu: ......................................................................... 5
PHẦN II: NỘI DUNG ............................................................................ 6
1.Tổng quan về vấn đề nghiên cứu:  6
2. Thực trạng: .......................................................................................... 6
3. Nguyên nhân .. 6
4. Một số phương pháp dạy học sinh làm bài Nghị luận về tác phẩm 
truyện . 7
4.1. Hướng dẫn học sinh phân tích đề:  7
4.2. Hướng dẫn học sinh tìm ý: .. 9
4.3. Hướng dẫn học sinh lập dàn ý: . 12
4.4. Hướng dẫn học sinh viết đoạn và liên kết đoạn: .. 14
5. Kết quả áp dụng sáng kiến kinh nghiệm . 18
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ . 20
1. Kết luận:  20
2. Kiến nghị: ........................................................................................... 20
Danh sách bảng biểu .............................................................................. 22
Tư liệu tham khảo ... 23
 1 PHẦN I - PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
1.1 Cơ sở lý luận:
 Nghị luận tác phẩm văn học nói chung, tác phẩm truyện nói riêng là một 
kiểu bài nghị luận văn học có vị trí quan trọng trong chương trình Tập làm văn 
lớp 9. Thông qua việc đọc và học tác phẩm văn học, học sinh chẳng những đã có 
một vốn khá phong phú về kiến thức văn học (tác phẩm, thể loại )và cũng đã 
được nâng cao dần về năng lực cảm thụ, phân tích, bình giá tác phẩm .Đó là 
một thuận lợi. Nhưng mặt khác, cũng cần nắm vững yêu cầu và mức độ cần đạt 
của kiểu bài nghị luận về tác phẩm trong chương trình tập làm văn 9 để không 
đồng nhất yêu cầu và mức độ phân tích tác phẩm trong chương trình văn học và 
khi làm bài tập làm văn ở lớp 9.
 Tác phẩm văn học bao giờ cũng là một tổng thể hoàn chỉnh giữa nội dung 
và phương thức biểu đạt, tức là nghệ thuật. Nghị luận một tác phẩm truyện là 
trình bày những nhận xét , đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay 
nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể. Những nhận xét, đánh giá về truyện phải 
xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ 
thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát. Các nhận xét, đáng 
giá về tác phẩm truyện trong bài nghị luận phải rõ ràng, đúng đắn, có luận cứ và 
lập luận thuyết phục. bài nghị luận về tác phẩm truyện phải có bố cục chặt chẽ, 
mạch lạc, có lời văn chuẩn xác, gợi cảm. Như vậy,để đáp ứng yêu câu làm một 
bài văn nghị luận về tác phẩm truyện, người giáo viên (GV) cần cho học sinh 
(HS) hiểu rõ tính chất tổng hợp của kiểu bài nghị luận này. 
 Giáo sư Lê Trí Viễn cũng có lời nhắn nhủ: “Dạy văn lấy cảm làm đầu”. 
Người GV dạy HS phương pháp làm bài văn Nghị luận về tác phẩm truyện 
không thể nghèo nàn cảm xúc. Bởi những trang truyện hay, những số phận của 
các nhân vật trong truyện đều có cuộc đời riêng, có tư tưởng, tình cảm, nội tâm 
.phong phú và đa dạng. Cho nên trong hướng gợi ý HS trình bày những cảm 
nhận, đánh giá về nhân vật, sự kiện, chủ đề .trong tác phẩm truyện phải xuất 
phát từ những rung cảm chân thật, thẩm mĩ. Đồng thời biết kết hợp linh hoạt 
nhiều phép lập luận (giải thích, chứng minh, phân tích,).Trong cách hướng 
dẫn HS cách làm bài và luyện tập, GV cần chú ý phát huy, động viên tính tích 
cực, sáng tạo của từng HS chứ không gò ép theo những khuôn mẫu. Người GV 
phải biết khơi gợi những cảm xúc của HS, kích thích và nuôi dưỡng, phát triển ở 
HS những nhu cầu đồng cảm và khát vọng nhận thức cái mới qua hình tượng 
nhân vật, ngôn ngữ đối thoại, độc thoại,..Vì vậy, nếu ai đó tự cho rằng mình 
đã gợi đầy đủ các ý tưởng của tác phẩm qua từng trang truyện thì chưa hẳn là 
một GVdạy tốt, nắm chắc phương pháp hướng dẫn HS cách làm bài văn Nghị 
luận về tác phẩm truyện.
 Dạy văn nói chung, dạy phân môn tập làm văn kiểu bài Nghị luận về tác 
phẩm văn học (phần truyện) nói riêng ở khối lớp 9 trường Trung học cơ sở 
 3 cạnh của vấn đề thể hiện trong tác phẩm). Đó cũng chính là nguồn động viên 
không nhỏ giúp tôi quyết định chọn và nghiên cứu chuyên đề “Cách làm bài 
nghị luận về tác phẩm truyện”, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của 
GV - HS. Đồng thời qua đây, xin được góp một tiếng nói riêng, một ý kiến nho 
nhỏ cho phong trào “Dạy Tốt - Học Tốt”. 
2. Mục đích nghiên cứu:
 Qua chuyên đề này, tôi hy vọng sẽ đóng góp một phần nhỏ bé của mình 
vào việc dạy - học tốt môn học Ngữ văn ở trường THCS Tuân Chính. Đồng thời, 
hy vọng chuyên đề sẽ là tài liệu tham khảo cho mỗi giáo viên, giúp mỗi giáo 
viên một phần nào đó trong công việc của mình. Tôi mong rằng mỗi giáo viên sẽ 
yêu hơn môn văn mà mình đang dạy. Từ đó có thể truyền nhiệt huyết và tình yêu 
ấy sang học sinh, tạo sự say mê hứng thú học tập cho các em nhằm nâng cao 
chất lượng, hiệu quả môn học.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
3.1. Đối tượng nghiên cứu: 
 Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện.
3.2. Phạm vi nghiên cứu:
 Học sinh trường THCS Tuân Chính, tập trung chủ yếu vào học sinh lớp 9.
 Các tác phẩm truyện trong chương trình Ngữ văn lớp 9. 
4. Phương pháp nghiên cứu:
 Thực hiện chuyên đề này, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu 
sau:
 - Phương pháp đàm thoại
 - Phương pháp phỏng vấn 
 - Phương pháp thống kê.
 - Phương pháp phân tích.
 - Phương pháp so sánh.
 - Phương pháp khái quát hoá.
5. Thời gian nghiên cứu:
 Chuyên đề được nghiên cứu từ tháng 8 năm 2012 đến tháng 02 năm 2014
 5 - Do đặc trưng của bộ môn: đòi hỏi học sinh phải đọc bài nhiều lần trước 
khi phân tích văn bản.
 - Ý thức tự học tập ở các em chưa cao, phần đông hoc sinh là con em lao 
động, vì vậy ngoài việc học tập các em còn phải phụ giúp gia đình kiếm sống 
nên có ít thời gian dành cho học tập .
 - Gia đình các em chưa thật sự quan tâm. Nhất là nhiều phụ huynh có tâm 
lý không coi trọng các môn khoa học xã hội, trong đó có môn Ngữ văn, coi môn 
văn không phải là môn học “thời thượng”.
 - Phương pháp dạy của giáo viên chưa thật sự lôi cuốn học sinh. Tôi nghĩ 
rằng mỗi giáo viên cần xem lại phương pháp dạy, cách thức truyền đạt kiến thức 
của mình đến học sinh. Nói chung, người giáo viên phải tạo được sự say mê, 
hứng thú học tập cho các em, hiểu được tâm lý của các em để tìm ra cách thức 
phù hợp nhất, hiệu quả nhất.
4. Một số phương pháp dạy học sinh cách làm bài Nghị luận về tác phẩm 
truyện 
4.1. Hướng dẫn HS phân tích đề:
 Một đề bài Tập làm văn còn được xem là một bài toán nghệ thuật 
ngôn từ. Bởi bao giờ trong một đề bài TLV cũng có những yêu cầu bắt buộc mà 
người thực hiện đề bài 
phải tìm ra phương pháp giải. Vì thế, bước phân tích đề được xem là khâu đầu 
tiên, có vai trò quyết định “dẫn đường, chỉ lối” cho người làm bài. Nếu phân 
tích đúng yêu cầu của đề bài thì sẽ tìm ra được hướng đi đúng. Ngược lại, nếu 
phân tích sai thì sẽ không đáp ứng được yêu cầu của đề , đôi khi còn bị lệch đề, 
lạc đề . Chính vì thế mà người GV phải hướng dẫn HS phải biết phân tích kĩ đề. 
Một đề bài văn Nghị luận về tác phẩm truyện không bao giờ đồng nhất một 
dạng đề đơn điệu. Trái lại, nó có rất nhiều dạng, nhưng chủ yếu ở lớp 9 dạng 
thường gặp 3 dạng đề cơ bản sau đây :
  Dạng đề I :Suy nghĩ về nhân vật, tác phẩm hoặc một khía cạnh nhân vật, 
tác phẩm . Ví dụ như các đề bài :
 + Suy nghĩ về nhân vật ông Hai trong truyện ngắn : “Làng” của Kim 
Lân (SGK Ngữ văn 9 tr 65) 
 + Suy nghĩ của em về truyện ngắn “Lão Hạc” của Nam Cao (SGK 
Ngữ văn 9 tr 66)
 Dạng đề II : Phân tích đặc điểm nhân vật, tác phẩm hoặc một khía cạnh về 
nhân vật, tác phẩm. Ví dụ như các đề :
 + Phân tích diễn biến cốt truyện trong truyện ngắn Làng của Kim Lân 
(SGK Ngữ văn 9 tr 65)
 + Phân tích tâm trạng của Kiều trong đoạn trích:" Mã Giám Sinh mua 
Kiều" (SGK Ngữ văn 9 tr 66)
 7 cho việc tìm ý . Tuỳ theo yêu cầu của mỗi dạng đề (như nghị luận toàn bộ tác 
phẩm, nghị luận một vấn đề trong tác phẩm hay nghị luận có kết hợp giải quyết 
một vấn đề có liên quan) mà xác định nội dung và trình tự phân tích ( khái quát 
– phân tích - tổng hợp ). Căn cứ vào nội dung và trình tự phân tích, đặt ra và trả 
lời những câu hỏi để có các ý lớn , ý nhỏ của bài văn.
4.2. Hướng dẫn học sinh tìm ý:
 Một bài nghị luận tác phẩm văn học nói chung và nghị luận về tác phẩm 
truyện nói riêng hay , trước hết phải có ý hay. Vậy ý hay là gì? và thế nào là ý 
hay? Làm thế nào để tìm ra được những ý hay cho bài .
 Theo định nghĩa của SGK Tiếng Việt 8 ( nxb Giáo Dục ) trước đây thì ý 
là nội dung ta suy nghĩ, nhìn nhận, tìm hiểu, đánh giá về sự vật, sự việc được 
phản ánh, bao gồm cả cách nhìn nhận sự vật, sự việc và tình cảm, cảm xúc, Ý 
có thể diễn đạt thành nhiều lời .
 Còn ý hay thì theo đặc san văn học và tuổi trẻ ( số 68 tháng 2/2002 ); Giáo 
sư Nguyễn Đăng Mạnh cho rằng : “ý hay trước hết phải là ý đúng , ý sâu, ý mới, 
ý riêng. Ý đúng, ý sâu phải là ý của mình khám phá mới hay. Cho nên tìm ra ý 
mới, ý riêng, ý đúng, ý sâu là công việc quyết định nhất và tất nhiên cũng là khó 
khăn nhất”.
 Tác phẩm văn học nhất là tác phẩm truyện là tấm gương phản ánh hiện 
thực của cuộc sống muôn màu, muôn vẻ thông qua những hình tượng nhân vật 
với đầy đủ tư tưởng, tình cảm nội tâm phong phú , đặt trong những tình huống, 
hoàn cảnh có vấn đề mấu chốt, cụ thể, tiêu biểu đại diện cho một từng lớp nào 
đó trong cuộc sống đời thường . Vì thế, muốn tìm được ý đúng, ý hay, ý sâu sắc, 
người GV phải hướng HS đọc hiểu tác phẩm truyện . Đọc hiểu trước hết là phải 
đọc kĩ tác phẩm để nắm cốt truyện, chủ đề, các ý chính , các chi tiết tiêu biểu 
của từng ý, các dẫn chứng thuyết phụcKhông đọc kĩ tác phẩm, HS khó lòng 
nắm được ý đồ của tác giả ,dễ dàng bỏ qua những điểm đặc sắc về nội dung 
cũng như nghệ thuật của tác phẩm ; từ đó phân tích hời hợt, đánh giá chung 
chung . Bởi để viết ra được một tác phẩm, người nghệ sĩ đã phải trải qua những 
trăn trở , họ tự đặt ra những yêu cầu, những định hướng khắt khe : viết về vấn đề 
gì? viết về đối tượng nào? viết cho ai ? viết như thế nào? Họ đã phải thay nghén 
tác phẩm truyện - đứa con tinh thần của họ - suốt bao tháng, bao năm . Họ đã 
phải chọn lựa từng hình ảnh có thực trong thực tế rồi khái quát lên thành nhân 
vật , dùng ngòi bút vẽ nên bức chân dung của xã hội sao cho phù hợp với từng 
thời điểm lịch sử . Họ phải nghiền ngẫm từng chi tiết, đắn đo từng câu, chữ, 
từng lời ăn tiếng nói, từng hành động của mỗi nhân vật .đặt trong những tình 
huống cụ thể, mấu chốt của tác phẩm . 
 Ví dụ với đề bài: Suy nghĩ về nhân vật ông Hai trong truyện ngắn 
Làng của Kim Lân. Nếu HS không đọc kĩ tác phẩm này, thì không thể tìm ra 
được những ý hay, ý đặc sắc. Các em sẽ dễ dàng rơi vào công thức chung chung, 
suy nghĩ hời hợt, không khám phá ra nét mới trong tình cảm đối với làng quê 
 9