SKKN Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930-1945, Lớp 12 THPT (chương trình chuẩn)

 1. Lời giới thiệu 
 Nước ta đang bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa với mục tiêu đến năm 
2020 sẽ từ một nước nông nghiệp về cơ bản trở thành một nước công nghiệp, hội nhập với 
cộng đồng quốc tế. Nhân tố quyết định của công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập quốc 
tế là con người - phát triển cả về số lượng và chất lượng trên cơ sở mặt bằng dân trí được 
nâng cao. Để làm được điều này cần được bắt đầu từ giáo dục. Giáo dục và đào tạo là một 
lĩnh vực luôn được Đảng, nhà nước quan tâm, hoạch định chiến lược quốc gia. Đại hội đại 
biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng (2001) xác định rõ: “Phát triển giáo dục đào tạo chính là 
một trong những động lực quan trọng để thúc đẩu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là 
điều kiện quan trọng để phát huy nguồn nhân lực con người – yếu tố cơ bản để phát triển xã 
hội, tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và bền vững”. Tùy theo chức năng, vị trí và đặc trưng 
của mình mà mỗi lớp học, cấp học, ngành học có những đóng góp cụ thể vào thực hiện nhiệm 
vụ chung của ngành giáo dục.
 Do vậy, mỗi môn học cũng phải đổi mới toàn diện, góp phần thực hiện chủ trương, 
đường lối phát triển giáo dục của Đảng đề ra. Mục tiêu giáo dục nước ta đã được cụ thể hóa 
trong điều II Luật giáo dục (năm 2005): “Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có 
đạo đức, có tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân 
tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách năng lực của công dân đáp ứng 
yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Thực hiện mục tiêu đó, ngành giáo dục 
đó phải hết sức quan tâm, chú ý để không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục, nhằm đào tạo 
một đội ngũ tri thức đông đảo, đáp ứng những yêu cầu, đòi hỏi của xã hội.
 Trong những năm qua, để đáp ứng mục tiêu, nhiệm vụ của giáo dục, bộ môn lịch sử đã 
có nhiều đổi mới. Cùng với những đổi mới quan niệm, nội dung chương trình, nội dung sách 
giáo khoa thì phương pháp dạy học lịch sử cũng cần đổi mới. Đổi mới phương pháp dạy học 
có nhiều biện pháp khác nhau, trong đó việc vận dụng tài liệu tham khảo và đồ dùng trực 
quan vào dạy học lịch sử là một trong những biện pháp quan trọng. 
 Tài liệu tham khảo tiêu biểu nhất, gần gũi nhất trong dạy học lịch sử là các văn kiện 
Đảng. Văn kiện Đảng thể hiện những quan điểm, tư tưởng, đường lối của Đảng nói chung và 
trong mỗi thời kì lịch sử nói riêng. Những quan điểm đó được xuất phát từ tình hình thực tế và 
nhằm thực hiện những yếu cầu bức thiết của thực tiễn đặt ra. Bản thân văn kiện Đảng chứa 
đựng yếu tố khoa học, khách quan, phản ánh những chủ trương, đường lối của Đảng, đáp ứng 
được nguyện vọng chính đáng của quảng đại quần chúng, tập hợp sức mạnh đoàn kết toàn 
dân, đưa sự nghiệp cách mạng đi lên giành thắng lợi. Tính khách quan, khoa học của tư liệu 
lịch sử nói chung, của văn kiện Đảng nói riêng là cơ sở của việc nâng cao hiệu quả dạy học 
lịch sử ở trường THPT.
 Mặt khác, bộ môn lịch sử có nhiều đặc trưng riêng: mang tính quá khứ, tính không lặp 
lại Quá trình nhận thức nói chung và nhận thức trong học tập Lịch sử nói riêng lại phải tuân 
theo quy luật: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng và từ tư duy trìu tượng đến thực 
tiễn”. Vì vậy, trong dạy học lịch sử, nguyên tắc trực quan là cần thiết và sử dụng đồ dùng trực 
quan cũng như sử dụng văn kiện Đảng góp phần khôi phục lại bức tranh quá khứ như nó từng 
diễn ra.
 Văn kiện Đảng thường gắn với sự kiện lịch sử ở những vị trí, không gian cụ thể, với 
các vị lãnh đạo Đảng và nhà nước Vì vậy, sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với đồ dùng trực 
quan giúp học sinh củng cố, khắc sâu kiến thức, là chỗ dựa hình thành khái niệm, hiểu sâu sắc 
bản chất của sự kiện lịch sử.
 Chính vì những lí do trên mà tôi chọn đề tài: “Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với đồ 
dùng trực quan trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945, lớp 12 THPT (chương 
trình chuẩn)” để nghiên cứu và ứng dụng.
 1 Với vai trò to lớn của mình, văn kiện Đảng đã giúp ích rất nhiều cho thế hệ trẻ hiểu 
biết về quá khứ lịch sử của dân tộc ta. Trong giảng dạy lịch sử nội dung tài liệu văn kiện của 
Đảng đều có tác dụng giáo dưỡng, giáo dục và phát triển với học sinh.
 Vẫn biết rằng sách giáo khoa là tài liệu học tập cơ bản của học sinh song chỉ giới hạn 
trong một số tràn nhất định, với những kiến thức xúc tích, ngắn gọn, đôi khi còn sơ lược. Học 
sinh không chỉ xem như vậy là đủ mà cần tìm hiểu thêm một số tài liệu nhất định, chứ không 
bị động nghe giảng. Nhận thức của học sinh là một quá trình biện chứng, từ cái đơn giản đến 
cái phức tạp, từ cái cụ thể đến khái quát. Trong lịch sử, các em cần nhận thức “từ trực quan 
sinh động đến trìu tượng”. Học sinh sẽ không thể hiểu được quá khứ chân thật và sống động 
một cách sâu sắc nếu giáo viên không giúp các em có được một biểu tượng đúng đắn. Những 
kiến thức sách giáo khoa không đủ để tạo biểu tượng, mà chỉ có tài liệu tham khảo. Qua đó 
giáo viên giới thiệu cho các em hoặc hướng dẫn cho các em tự hình thành biểu tượng lịch sử 
thông qua bài tường thuật, miêu tả Như vậy mới khắc sâu các sự kiện lịch sử cho các em. 
 Việc sử dụng tài liệu lịch sử có tác dụng lớn trong việc kích thích các hoạt động nhận 
thức độc lập của học sinh. Làm cho học sinh say mê môn lịch sử, ngoài ra nó còn góp phần 
nâng cao trình độ văn hóa nói chung của học sinh, do tính phong phú của nguồn tài liệu cung 
cấp. Và thông qua các tài liệu đó học sinh mở rộng tầm hiểu biết của mình hơn, học sinh hiểu 
được vị trí địa lí, văn học và biết các thành tựu văn hóa nói riêng của các nước Để làm được 
điều đó là cả một quá trình tìm tòi ham hiểu của giáo viên để từ đó giáo viên chọn lọc các tài 
liệu hợp lí vào để học sinh tiếp thu tránh tình trạng “ôm đồm” kiến thức.
 Với tính đa dạng phong phú của bộ môn, các quá trình lịch sử ở trường phổ thông có 
khả năng giáo dục nhiều mặt cho học sinh, giáo dục niềm tin vững chắc vào lí tưởng cách 
mạng trên cơ sở nhận thức đúng sự phát triển khách quan, hợp với quy luật của xã hội loài 
người. Giáo viên còn giáo dục cho học sinh truyền thống tốt đẹp của nhân dân Việt Nam 
trong quá trình dựng nước và giữ nước. Giáo dục những phẩm chất đạo đức của giai cấp công 
nhân và nhân dân lao động. Với những hình ảnh sống động và biểu tượng sâu sắc, có tác dụng 
khơi dậy trong các em những cảm xúc lành mạnh.
 Tài liệu lịch sử cung cấp cho học sinh những thông tin chính xác, cụ thể về sự kiện – 
hiện tượng lịch sử, nó như một bằng chứng xác thực, tác động vào bản thân các em một cách 
tự nhiên, tạo ra những rung cảm và động cơ bên trong chứ không như những biện pháp cưỡng 
chế, tác động từ bên ngoài.
 Việc giới thiệu tà liệu này giúp học sinh hiểu được sự hi sinh và lòng anh dũng kiên 
cường của cha ông ta đã quyết tâm chống lại âm mưu cướp nước của bọn đế quốc. Từ đó giáo 
dục cho các em biết quý trọng và bảo vệ những thành quả mà dân tộc ta đã giành được trong 
chiến tranh tàn khốc.
 Trong khi sử dụng tài liệu lịch sử để giảng dạy, giáo viên không nhất thiết phải trình 
bày hay thông báo những tài liệu trước học sinh mà có thể hướng dẫn các em tự tìm kiếm 
thông tin từ các nguồn tài liệu. Diều đó không những có ý nghĩa giáo dục mà còn rèn luyện 
trực tiếp cho học sinh tinh thần chịu khó, tính tự giác và sáng tạo trong lao động. Bằng cách 
này học sinh khắc phục được thói quen ỷ lại, thụ động, mà còn tiếp thu một bài giảng một 
cách sâu sắc hơn, rèn luyện thói quen làm việc độc lập với tài liệu Hơn nữa nó còn giúp học 
sinh đào sâu suy nghĩ, tìm tòi và chính điều đó sẽ mở rộng tầm hiểu biết của học sinh.
 Phải nói rằng tài liệu lịch sử ngoài việc phát triển năng lực nhận thức, rèn luyện năng 
lực thực hành cho học sinh như quan sát tài liệu , tưởng tượng, tư duy, phân tích, so sánh, 
tổng hợp Giáo viên hướng dẫn học sinh phương pháp tiếp cận tài liệu rồi tiến hành thao tác 
phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát và rút ra kết luận cần thiết, những kinh nghiệm, bài 
học cho cuộc sống.
 Hơn nữa việc sử dụng tài liệu lịch sử là yếu tố kích thích sự phát triển các thành phần 
nhân cách của học sinh. Với những đặc trưng riêng của nó sinh động, hấp dẫn, phong phú và 
 3 hình ảnh, tăng thêm tính sinh động, gợi cảm của bài giảng và gây hứng thú cho việc học tập 
của học sinh. Tạo biểu tượng còn được hình thành từ phương pháp trực quan hay hoạt động 
thực tiễn cuộc sống. Dù bằng phương thức nào thì đồ dùng trực quan vẫn có vị trí quan trọng 
trong việc khôi phục và tái hiện quá khứ lịch sử. Đồ dùng trực quan giúp học sinh tiếp thu 
kiến thức nhanh, bền vững, tránh tình trạng hiện đại hóa lịch sử.
 Qua mỗi phương tiện đồ dùng trực quan, học sinh học hỏi được nhiều hơn, mở mang 
được nhiều kiến thức với nhiều ý nghĩa thực tiễn. Đồ dùng trực quan sẽ thu hút chú ý của học 
sinh, phù hợp với nhu cầu ham học hỏi, khám phá, không thỏa mãn với những gì đã có. Với 
đồ dùng trực quan những hình ảnh được quan sát kĩ sẽ đặc biệt vững chắc và chúng ta có thể 
hiểu bản chất, tư tưởng của nó khi nó được khắc sâu vào trí nhớ có sự tham gia của hoạt động 
trìu tượng.
 Nếu biết cách sử dụng đồ dùng trực quan, quá trình nhận thức tích cực sẽ diễn ra và vì 
thế giáo dục sẽ đạt kết quả tốt. Đồ dùng trực quan sẽ bồi dưỡng tư tưởng tình cẩm cho học 
sinh. Qua đồ dùng trực quan các em sẽ có cảm xúc thẩm mĩ, trước tiên sẽ được thể hiện ở 
những nét bề ngoài đẹp hay xấu, bé nhỏ hay hoành tráng, sau đó là cảm xúc sẽ biểu hiện ở nội 
dung đồ dùng trực quan.
 Với đồ dùng trực quan các em sẽ hiểu rõ nội dung của lịch sử. Chính điều đó có tác 
dụng truyền cảm mạnh mẽ và sâu sắc, nó hình thành những phẩm chất đạo đức cần thiết cho 
mỗi con người, tinh thần yêu lao động, biết trân trọng giá trị người lao động, đồng tình với 
cuộc chiến tranh chính nghĩa, có thái độ đúng đắn với kẻ thù xâm lược làm nảy nở tinh thần 
yêu nước, đoàn kết dân tộc phấn đấu học tập và xây dựng quê hương đất nước.
 Sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử sẽ phát triển tư duy cho học sinh. 
Rèn luyện học tập thông qua sử dụng đồ dùng trực quan sẽ giúp học sinh biết phân tích, nhận 
xét, phán đoán và sẽ giúp học sinh luyện tập khả năng diễn đạt. Từ đó khi quan sát một vật thể 
nào đó, các em sẽ có cái nhìn nhạy bén, hình thành trong đầu các em những câu hỏi cần giải 
đáp.
7.1.1.3 Ý nghĩa của việc sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với đồ dùng trực quan trong dạy học 
lịch sử ở trường THPT
 Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử ở trường 
trung học phổ thông có ý nghĩa rất quan trọng. 
 Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với đồ dùng trực quan có thể phát huy được hiệu quả 
từng mặt riêng của cả văn kiện Đảng lẫn đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử trên tất cả 
các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. 
 Phương tiện trực quan có ưu thế trong tạo biểu tượng sinh động cho học sinh. Vì vậy 
trong dạy học lịch sử khi kết hợp sử dụng văn kiện Đảng với đồ dùng trực quan sẽ tạo ra hình 
ảnh chân thực về quá khứ. Lí luận dạy học hiện đại xem nguyên tắc trực quan là một trong 
những nguyên tắc cơ bản để học sinh trực tiếp quan sát, sử dụng đồ dùng học tập, nâng cao 
nhận thức, rèn luyện kĩ năng thực hành “Trong dạy học lịch sử, phương pháp dạy học trực 
quan góp phần quan trọng tạo biểu tượng cho học sinh, cụ thể hóa các sự kiện và khắc phục 
tình trạng hiện đại hóa lịch sử của học sinh” [13; tr 141]
 Trong dạy học lịch sử khi sử dụng văn kiện Đảng, nếu không cẩn thận thì giờ học lịch 
sử dân tộc sẽ dễ bị trở thành giờ dạy học Lịch sử Đảng. Các biện pháp sư phạm phải tập trung 
thể hiện sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử dân tộc chứ không phải là đề cao thái 
quá nguồn tư liệu này trong dạy học lịch sử, càng không phải “chệch hướng” biến giờ học lịch 
sử dân tộc thành nghiên cứu văn kiện. Văn kiện Đảng phải được chú ý sử dụng phù hợp với 
nội dung của bài học lịch sử cụ thể và đặt trong tổng thể các biện pháp dạy học lịch sử hiện 
nay ở trường phổ thông. Nếu kết hợp văn kiên Đảng với đồ dùng trực quan sẽ giúp hạn chế 
được vấn đề này. Sử dụng văn kiện Đảng phải kết hợp chặt chẽ với đồ dùng trực quan bởi lẽ 
 5