SKKN Nghiên cứu phưong pháp bồi dưỡng học sinh giỏi môn Vật lý 8 qua tài liệu, qua kinh nghiệm bản thân và qua đồng nghiệp

MỤC LỤC
Mục
Nội dung
Trang
1
Mở đầu
2 - 3
1.1
Lí do chọn đề tài
2
1.2
Mục đích nghiên cứu
2
1.3
Đối tượng nghiên cứu
2 - 3
1.4
Phương pháp nghiên cứu
3
2
Nội dung
3
2.1
Cơ sở lí luận
3
2.2
Thực trạng trước khi áp dụng SKKN
3 - 5
2.3
Các giải pháp thực hiện
5 - 20
2.4
Hiệu quả của SKKN 
21
3
Kết luận, kiến nghị 
21 - 22
3.1
Kết luận
21 - 22
3.2
Kiến nghị
22
1 – MỞ ĐẦU
1.1 : Lý do chọn đề tài
 Trong giai đoạn đổi mới đất nước, chủ trương lớn của Đảng và nhà nước ta là : nâng cao nguồn nhân lực và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Muốn làm được điều này thật không dễ. Nó đòi hỏi sự nỗ lực và sáng tạo không biết mệt mỏi của những người làm làm công tác giáo dục nói chung và toàn thể đội ngũ giáo viên chúng ta nói riêng, mà cụ thể ở đây chính là công tác bồi dưỡng hoc sinh giỏi ở các nhà trường nhằm tạo ra nguồn nhân tài trong tương lai cho đất nước ngay từ khi các em còn đang ngồi trên ghế nhà trường chúng ta cần theo dõi phát hiện và tiến hành bồi dưỡng các em nhằm giúp các em phát huy hết khả năng tư duy sáng tạo của mình. 
Căn cứ vào nhiệm vụ bồi dưỡng học sinh giỏi hàng năm của trường THCS nhằm phát hiện những học sinh có năng lực học tập môn Vật lý bậc THCS để bồi dưỡng nâng cao năng lực nhận thức, hình thành cho các em những kỹ năng cơ bản và nâng cao trong việc giải các bài tập vật lý. Giúp các em tham gia dự các kỳ thi học sinh giỏi cấp trường, huyện, tỉnh đạt kết quả cao nhất mang lại thành tích cho bản thân, gia đình và thực hiện mục tiêu bồi dưỡng học sinh hàng năm đã đề ra.
Qua nhiều năm giảng dạy tại trường THCS tôi cũng đã trực tiêp bồi dưỡng học sinh giỏi môn Vật lí, tôi tự nhận thấy rằng những năm trước đây kết quả chưa cao. Với mong muốn công tác ôn luyện đạt kết quả tốt, nâng cao chất lượng giáo giục ở đia phương và tạo niềm tin cho phụ huynh học sinh trong quá trình ôn luyện tôi đã đúc kết được kinh nghiệm : “ Nâng cao hiệu quả bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí 8 thông qua hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập phần chuyển động”.
Chương trình vật lý 8 gồm 2 mảng kiến thức lớn: Cơ học - Nhiệt học Trong đó các bài toán “chuyển động ” thuộc mảng kiến thức “cơ học” là những bài toán thiết thực gắn bó với cuộc sống hàng ngày của các em. Tuy nhiên việc giải thích và tính toán ở loại bài tập này các em gặp không ít khó khăn.
Vì vậy để giúp quá trình lĩnh hội và vận dụng giải các bài tập về “chuyển động cơ học” được tốt hơn nhằm nâng cao chất lượng dạy và học phục vụ công tác bồi dưỡng học sinh giỏi đạt kết quả cao đã thôi thúc tôi quyết định lựa chọn vấn đề này để nghiên cứu và áp dụng.
1.2 : Mục đích nghiên cứu 
Phát hiện bồi dưỡng những học sinh có năng lực học tập bộ môn Vật lý
 ( Đặc biệt là phần cơ học của lớp 8 ) nhằm mang lại các kiến thức nâng cao, các thành tích cao trong cuộc thi học sinh giỏi cấp huyện, tỉnh đem vinh quang về cho bản thân cho trường cho lớp. Nâng cao chất lượng giảng dạy học sinh mũi nhọn môn Vật lý nói chung của trường THCS và của huyện nhà.
1.3 : Đối tượng nghiên cứu
+ Nghiên cứu phưong pháp bồi dưỡng học sinh giỏi môn Vật lý 8 qua tài liệu, qua kinh nghiệm bản thân và qua đồng nghiệp.
+ Các loại tài liệu tham khảo có liên quan tới phần “chuyển động cơ học”
+ Chương trình Vật lý 8 phần cơ học.
+ Các em học sinh đội tuyển Vật lý trường THCS Xuân Tín năm học 2011 -> 2013 
1.4 : Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu tôi đã sử dụng một số phương pháp sau :
+ Phương pháp chính: Tổng kết kinh nghiệm.
+ Phương pháp hỗ trợ:
+ Phương pháp điều tra cơ bản
+ Phương pháp nghiên cứu tài liệu: các loại sách tham khảo, tài liệu phương pháp dạy Vật lý.
2 – NỘI DUNG
2.1 : Cơ sở lí luận
Đối với môn Vật lí ở trường phổ thông, bài tập Vật lí đóng một vai trò hết sức quan trọng, việc hướng dẫn học sinh làm bài tập Vật lí là một hoạt động dạy học, là một công việc khó khăn, ở đó bộc lộ rõ nhất trình độ của người giáo viên Vật lí trong việc hướng dẫn hoạt động trí tuệ của học sinh, vì thế đòi hỏi người giáo viên và cả học sinh phải học tập và lao động không ngừng. Bài tập Vật lí sẽ giúp học sinh hiểu sâu hơn những qui luật Vật lí, những hiện tượng Vật lí. Thông qua các bài tập ở các dạng khác nhau tạo điều kiện cho học sinh vận dụng linh hoạt những kiến thức để tự lực giải quyết thành công những tình huống cụ thể khác nhau thì những kiến thức đó mới trở nên sâu sắc hoàn thiện và trở thành vốn riêng của học sinh. Trong quá trình giải quyết các vấn đề, tình huống cụ thể do bài tập đề ra học sinh phải vận dụng các thao tác tư duy như so sánh phân tích, tổng hợp khái quát hoá....để giải quyết vấn đề, từ đó sẽ giúp giải quyết giúp phát triển tư duy và sáng tạo, óc tưởng tượng, tính độc lập trong suy nghĩ, suy luận.... Nên bài tập Vật lí gây hứng thú học tập cho học sinh.
2.2 : Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng SKKN 
Thùc tr¹ng, qua nh÷ng n¨m thay s¸ch gi¸o khoa. ViÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®· cã nhiÒu kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan, häc sinh tõ häc thô ®éng ®· chuyÓn sang tù ®éng lÜnh héi kiÕn thøc. Trong c¸c giê häc c¸c em ®· say mª t×m tßi lÜnh héi kiÕn thøc. ViÖc vËn dông kiÕn thøc vµo gi¶i c¸c bµi tËp còng vËy, nh×n chung c¸c em ®· biÕt tãm t¾t mét bµi tËp, biÕt bµi tËp yªu cÇu g×, t×m g×. VËn dông kiÕn thøc nµo ®Ó gi¶i vµ ®· biÕt gi¶i t­¬ng ®èi thµnh th¹o mét bµi tËp. Tuy nhiªn trong viÖc h­íng dÉn gi¶i bµi tËp m«n VËt lý cña c¸c gi¸o viªn ë c¸c tr­êng ch­a ®Òu tay, tr×nh ®é tiÕp cËn ph­¬ng ph¸p ®æi míi vÉn cßn h¹n chÕ, mÆt kh¸c viÖc gi¶i bµi tËp cña häc sinh vÉn cßn mét sè h¹n chÕ sau :
* VÒ phÝa gi¸o viªn : 
VÉn cßn mét sè gi¸o viªn d¹y theo ph­¬ng ph¸p ®æi míi ch­a nhuÇn nhuyÔn, dÉn ®Õn häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc cßn thô ®éng, mét sè giê häc vÉn cßn nghÌo nµn, tÎ nh¹t, ch­a hiÓu râ, hiÓu s©u ý ®å cña s¸ch gi¸o khoa. Bµi tËp chØ yªu cÇu c¸c em gi¶i mét c¸ch thô ®éng hoÆc gi¸o viªn gi¶i hé cho c¸c em, ch­a ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o, tù lùc cña häc sinh. ChÝnh v× vËy mµ mét sè gi¸o viªn ch­a thùc sù chó träng ®Õn viÖc lËp kÕ ho¹ch d¹y chu ®¸o. Th«ng th­êng lµ rÊt ®¬n s¬, cho c¸c em gi¶i mét sè bµi tËp ë trong s¸ch, kh«ng cã bµi tËp ®iÓn h×nh vµ tæng hîp.
* VÒ phÝa häc sinh :
VÉn cßn nhiÒu häc sinh ch­a tæng hîp ®­îc kiÕn thøc VËt lý tõ líp 6, c¸c em ch­a hiÓu s©u, hiÓu kÜ c¸c kiÕn thøc VËt lý, cßn thô ®éng lÜnh héi kiÕn thøc. Trong khi ch÷a bµi tËp, nhiÒu häc sinh vÉn cßn thê ¬, nhiÒu häc sinh chØ cÇn kÕt qu¶ ®èi chiÕu, thËm chÝ vÉn cßn häc sinh ch­a biÕt tãm t¾t bµi to¸n b»ng c¸c kÝ hiÖu VËt lý, c¸ch ®æi ra ®¬n vÞ c¬ b¶n, ...®Æc biÖt lµ gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng VËt lý trong ®êi sèng vµ kÜ thuËt.
 Lµ mét gi¸o viªn, ai còng muèn m×nh cã giê d¹y giái, mét gi¸o viªn giái, muèn cho häc sinh ham mª, høng thó häc tËp, muèn cho häc sinh gi¶i bµi tËp VËt lý mét c¸ch høng thó, thµnh th¹o và đặc biệt là muốn có nhiều giải học sinh giỏi các cấp, mà để ®¹t ®­îc môc tiªu nµy lµ c¶ mét vÊn ®Ò nan gi¶i víi ng­êi trùc tiÕp d¹y bé m«n.
Qua nghiên cứu trong 1 vài năm trở lại đây việc học sinh tiếp thu vận dụng các kiến thức phần chuyển động cơ học còn nhiều hạn chế, kết quả chưa cao. Sự nhận thức và ứng dụng thực tế cũng như vận dụng vào việc giải các bài tập Vật lý ( Đặc biệt là phần cơ học ) còn nhiều yếu kém. 
Cụ thể là :
Khảo sát chất lương lớp bồi dưỡng : 
N¨m häc
Tæng sè HS lớp 8A1
§iÓm
9-->10
7-->8, 5
5-->6, 5
3, 5-->4, 5
0-->3
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
2011- 2012
21
0
0
5
23, 8
10
47, 6
5
23, 8
1
4, 8
2012-2013
20
0
0
5
25, 0
9
45, 0
5
25, 0
1
5, 0
 Số giải học sinh giỏi của những năm trước khi chưa áp dụng đề tài chưa được cao( Tức là có giải cao nhưng ít chủ yếu là giải khuyến khích)
 XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn cïng víi b¨n kho¨n, tr¨n trë bÊy l©u nay cña b¶n th©n.T«i m¹nh d¹n chän ®Ò tµi “ Nâng cao hiệu quả bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí 8 thông qua hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập phần chuyển động”.
2.3 : Các giải pháp thực hiện
1- Tr­íc hÕt muèn h­íng dÉn tèt mét tiÕt bµi tËp cho häc sinh, ng­êi gi¸o viªn ph¶i x©y dùng cho m×nh mét sè nhiÖm vô sau:
 	Thø nhÊt: Ph¶i nghiªn cøu lý luËn d¹y häc vÒ bµi tËp vµ gi¶i bµi tËp, th«ng qua gi¶i bµi tËp VËt lý phÇn cơ học 8, ph¶i x©y dùng vµ lùa chän hÖ thèng bµi tËp tõ dÔ ®Õn khã - C¸c bµi tËp ph¶i ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i, c¸c kiÕn thøc to¸n lý ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é cña häc sinh. Sè l­îng bµi tËp ph¶i phï hîp víi thêi gian.
 Thø hai: Ph¶i ph©n tÝch thËt kü kiÕn thøc trong s¸ch gi¸o khoa vµ c¸c kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn phÇn bµi tËp mµ bµi tËp yªu cÇu.
 	Thø ba: Ph¶i t×m hiÓu kü, vËn dông mét c¸ch linh ho¹t vµo viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh cña mét sè tr­êng l©n cËn vµ tr­êng m×nh c«ng t¸c. NhÊt lµ gi¸o viªn ph¶i biÕt phÇn lý thuyÕt mµ häc sinh ë nh÷ng n¨m tr­íc th­êng hiÓu nhÇm ë phÇn bµi tËp nµy nh­ thÕ nµo. Nay ph¶i ®Æt c©u hái nh­ thÕ nµo cho häc sinh tr¸nh nh÷ng sai lÇm ®ã. NÕu häc sinh nãi ®óng ( hoÆc sai ) gi¸o viªn cÇn nhÊn m¹nh vµ l­u ý cho c¸c em vÒ vÊn ®Ò ®ã.
2-Thùc hiÖn theo nhiÖm vô trªn b¶n th©n cã nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ sau:
* Cïng víi häc sinh ph©n lo¹i ®­îc dạng bµi tËp VËt Lý.
 	Gi¸o viªn ph¶i dù tÝnh kÕ ho¹ch cho toµn bé c«ng viÖc vÒ bµi tËp víi tõng tiÕt d¹y cô thÓ. Trong 1 tiÕt d¹y cã thÓ cã c¸c bµi tËp ë nh÷ng d¹ng sau :
 	 - Bµi tËp ®Þnh tÝnh.
 	 - Bµi tËp tÝnh to¸n 
 	+ Bµi tËp tÝnh to¸n tËp d­ît 
 	+ Bµi tËp tÝnh to¸n tæng hîp 
 	- Bµi tËp thÝ nghiÖm 
 	- Bµi tËp ®å thÞ 
 	- Bµi tËp vÒ gi¶i thÝch hiÖn t­îng thùc tÕ vµ trong kÜ thuËt.
* N¾m ch¾c ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lý.
 - Tr­íc hÕt ph¶i t×m hiÓu ®Ò bµi.
 - Xem xÐt hiÖn t­îng VËt lý ®­îc ®Ò cËp vµ dùa vµo kiÕn thøc VËt lý nµo, to¸n häc nµo ®Ó t×m mèi quan hÖ cã thÓ cã cña c¸i ®· cho vµ c¸i ph¶i t×m, sao cho cã thÓ t×m thÊy mèi liªn hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi c¸i ®· cho, ®¹i l­îng kia lµ c¸i ph¶i t×m vµ ®¹i l­îng kh¸c lµ c¸i ch­a biÕt.
 	- GV ph¶i h­íng dÉn häc sinh c¸c ho¹t ®éng chÝnh cña viÖc gi¶i bµi tËp VËt lý.
 + T×m hiÓu ®Çu bµi 
 + Ph©n tÝch hiÖn t­îng 
 + X©y dùng lËp luËn
 + BiÖn luËn 
* X©y dùng lËp luËn trong gi¶i bµi tËp :
 Lµ mét b­íc hÕt søc quan träng đßi hái HS ph¶i vËn dông nh÷ng ®Þnh luËt VËt lý, nh÷ng qui t¾c, nh÷ng c«ng thøc ®Ó thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a ®¹i l­îng cÇn t×m, hiÖn t­îng cÇn gi¶i thÝch hay dù ®o¸n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· cho trong ®Çu bµi.
 * GV h­íng dÉn HS cã mèi quan hÖ gi÷a viÖc n¾m v÷ng kiÕn thøc vµ gi¶i bµi tËp VËt lý.
Tøc lµ GV gióp HS n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n thËt kÜ, thËt s©u, ®Õn viÖc gi¶i bµi tËp VËt lý mét c¸ch linh ho¹t. HS biÕt vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra, ®­îc rÌn kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp c¬ b¶n, ®ång thêi rÌn luyÖn t­ duy vµ tÝnh tù lËp cña häc sinh gióp häc sinh chñ ®éng t×m ®Õn kiÕn thøc vµ øng dông kiÕn thøc vµo gi¶i bµi tËp VËt lý mét c¸ch thµnh th¹o.
Qua thực tế giảng dạy, nghiên cứu, tôi đưa ra 1 số các hoạt động của học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập phần “ Chuyển động cơ học” đối với học sinh giỏi cụ thể như sau :
 I. LÝ THUYẾT CẦN NHỚ:
 1. Chuyển động thẳng đều: 
a. Chuyển động thẳng đều;
* Chuyển động thẳng đều là chuyển động của một vật, đi được những quãng đường bằng nhau trong những khoảng thời gian bằng nhau bất kì.
* Vật chuyển động đều trên đường thẳng gọi là chuyển động thẳng đều.
b.Vận tốc: 
- Công thức: v = 
 	Trong đó S: quãng đường đi
 t: Thời gian đi hết quảng đường.
 v: là vận tốc 
- Đơn vị: m/s; cm/s; km/h... 
c. Véc tơ vận tốc (Nâng cao):
- Gốc đặt tại một điểm trên vật.
- Hướng trùng với hướng chuyển động (Hướng bao gồm phương và chiều).
- Độ dài: Biểu diễn giá trị của 
 - Chuyển động thẳng đều vận tốc có giá trị không đổi theo thời gian.
 d. Các phương trình của chuyển động thẳng đều:
- Phương trình chuyển động thẳng đều là phương trình biểu diễn sự phụ thuộc vị trí của vật chuyển động vào thời gian
So
S
Mo(t)
O
(+)
(-)
S
S1=S-So
M(t)
S1
* Dạng phương trình: S= So+ v(t- to)
Với: So là vị trí của vật tại thời điểm 
ban đầu to so với vật được chọn làm mốc.
v là vận tốc của vật chuyển động đều.
S là vị trí của vật tại thời điểm t so với
 vật được chọn làm mốc.	
* Chú ý:
+ Tại thời điểm ban đầu (to) dấu của So:
Vật nằm ở phần dương của trục: So> 0
Vật nằm ở phần âm của trục: So< 0 
Vật nằm ở gốc toạ độ: So= 0 
+ Dấu của vận tốc:
- Vật chuyển động theo chiều dương: v > 0 
- Vật chuyển động theo chiều âm: v < 0 
+ Nếu chọn thời điểm ban đầu to= 0 thì phương trình chuyển động có dạng: 
S = So+vt
+ Nếu chọn vị trí ban đầu trùng với vật mốc So = 0 và thời điểm ban đầu to=0 thì phương trình chỉ còn: S = vt.
e. Công thức cộng vận tốc (Tổng hợp các véc tơ vận tốc):
- Nếu hai chuyển động thành phần cùng hướng (cùng phương, cùng chiều):
 v = v1 + v2
- Nếu hai chuyển động thành phần ngược hướng (cùng phương, ngược chiều):
 v = v1 - v2
- Nếu hai chuyển động thành phần khác hướng: độ lớn và hướng của vận tốc xác định bằng đường chéo của hình bình hành mà hai cạnh là các véc tơ vận tốc thành phần.
v1
v2
v
* Chú ý: đối với THCS thường chỉ xét trường hợp đặc biệt 
 Khi đó v2 = v12 + v22 
2. Đồ thị của chuyển động:
t0
t
v
0
v1
t1
a. Đồ thị vận tốc - thời gian : v = v = const	
S
0
t1
t
S1
t0
b. Đồ thị quãng đường - thời gian : S = v.(t-t0)
Khi t =t0 S = 0
 t = t1 S1 = v(t1-t0)
c. Đồ thị tọa độ - thời gian(đồ thị vị trí - thời gian): 	S = v(t- t0) +S0
S
0
t0
t
S0
Khi t =t0 S = S0
3. Vận tốc trung bình của chuyển động:
- Trong một thời gian (hay trong một quãng đường):	 vtb = 	- Trường hợp tổng quát:
 vtb = 
 II. CÁC DẠNG BÀI TOÁN VẬN DỤNG:
1. Các bài toán sử dụng hệ quy chiếu tương đối không tường minh.
a. Hệ vật gồm các vật chuyển động với vận tốc cùng phương:
Hướng dẫn: sử dụng tính tương đối của chuyển động và công thức cộng vận tốc. Trong trường hợp các vật chuyển động cùng chiều so với vật mốc thì nên chọn vật có vận tốc nhỏ hơn làm mốc mới để xét các chuyển động.
Chú ý: Khi chọn vật chuyển động có vận tốc nhỏ hơn làm mốc mới, thì vật này có vận tốc bằng không so với các vật chuyển động có vận tốc lớn hơn, và vận tốc của các vật có vận tốc lớn hơn bằng vận tốc ban đầu trừ đi vận tốc của vật được chọn làm mốc.
Bài toán 1: 
Trên một đường đua thẳng, hai bên lề đường có hai hàng dọc các vận động viên chuyển động theo cùng một hướng: một hàng là các vận động viên chạy việt dã và hàng kia là các vận động viên đua xe đạp. Biết rằng các vận động viên việt dã chạy đều với vận tốc v1 = 20km/h và khoảng cách đều giữa hai người liền kề nhau trong hàng là l1 = 20m; những con số tương ứng đối với hàng các vận động viên đua xe đạp là v2 = 40km/h và l2 = 30m. Hỏi một người quan sát cần phải chuyển động trên đường với vận tốc v3 bằng bao nhiêu để mỗi lần khi một vận động viên đua xe đạp đuổi kịp anh ta thì chính lúc đó anh ta lại đuổi kịp một vận động viên chạy việt dã tiếp theo?
Giải: Coi vận động viên việt dã là đứng yên so với người quan sát và vận động viên đua xe đạp.
Vận tốc của vận động viên xe đạp so với vận động viên việt dã là: 
Vx = v2 - v1 = 20 km/h.
Vận tốc của người quan sát so với vận động viên việt dã là: 
Vn = v3 – v1 = v3 - 20
Giả sử tại thời điểm tính mốc thời gian thì họ ngang nhau.
Thời gian cần thiết để người quan sát đuổi kịp vận động viên việt dã tiếp theo là: 
Thời gian cần thiết để vận động viên xe đạp phía sau đuổi kịp vận động viên việt dã nói trên là: 
Để họ lại ngang hàng thì t1 = t2. hay: 
 Thay số tìm được: v3 = 28 km/h
* Chú ý: Đối với các dạng toán có tính chất phức tạp như trên, tất nhiên là có nhiều cách giải, nhưng trong quá trình dạy đội tuyển tôi nhận thấy khi hướng dẫn học sinh theo cách chọn mốc mới thì học sinh dễ hiểu hơn cả và có khả năng vận dụng để làm tốt các bài tập tương tự hoặc các dạng khác. Chính vì vây cần khắc sâu thêm cho học sinh:
- Đối với các bài toán có 2 chuyển động trở lên thì ta nên chọn vật mốc mới là một trong hai vật có độ lớn vận tốc nhỏ nhất. Khi đó
+ Nếu chuyển động cùng chiều thì: v = v2 – v1 (v2> v1)
+ Nếu chuyển động ngược chiều thì: v = v2 + v1 
 Các bài toán cùng dạng:
Bµi 2: Mét hµnh kh¸ch ngåi trong mét ®oµn tµu thø nhÊt cã chiÒu dµi l1 = 900m ®ang ch¹y víi vËn tèc v1 = 36km/h, nh×n thÊy mét ®oµn tµu thø hai cã chiÒu dµi l2= 600m, ch¹y song song cïng chiÒu v­ît qua tr­íc mÆt m×nh trtong thêi gian t2 = 60s. Hái:
a) VËn tèc v2 cña ®oµn tµu thø hai ®èi víi mÆt ®Êt.
b) Thêi gian t1 mµ mét hµnh kh¸ch ë ®oµn taï thø hai nh×n thÊy ®oµn tµu thø nhÊt ®i qua tr­íc mÆt m×nh.
c) Gi¶ sö hai ®oµn tµu ch¹y ng­îc chiÒu nhau. T×m thêi gian mµ hµnh kh¸ch ë ®oµn tµu nµy nh×n thÊy ®oµn tµu kia qua tr­íc mÆt m×nh. BiÕt vËn tèc cña mçi ®oµn tµu ®Òu gi÷ nguyªn gi¸ trÞ nh­ ®· nãi ë trªn.
 ®¸P Sè :
a) VËn tèc v2 cña ®oµn tµu thø hai : v2 = 20m/s
b) Thêi gian ®oµn tµu 1 ®i qua quan s¸t viªn trªn tµu 2.
 	t1 = 90s.
c) Thêi gian tµu 2 ®i qua quan s¸t viªn trªn tµu 1.
t2/ = 20s.
Thêi gian tµu 1 ®i qua ng­êi quan s¸t viªn trªn tµu 2:
t1/ = 30s.
Bµi 3: Trªn ®¹i lé cã mét ®oµn xe diÔu hµnh, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c xe b»ng nhau. Mét c¶nh s¸t giao th«ng ®i xe m« t« cïng chiÒu víi ®oµn xe nhËn th¸y nÕu xe cña anh ta cã vËn tèc v1 = 32km/h th× cø sau t1 = 15s c¸c xe con l¹i v­ît qua anh , cßn nÕu vËn tèc xe cña anh lµ v2 = 40km/h th× cø sau t2 = 25s anh l¹i v­ît qua tõng xe cña ®oµn. H·y x¸c ®Þnh vËn tèc cña ®oµn xe con vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c xe trong ®oµn.
 ®¸P Sè :
v = 37km/h.
l = 21m.
b. Hệ vật gồm các vật chuyển động với vận tốc khác phương.:
Hướng dẫn: Sử dụng công thức cộng vận tốc và tính tương đối của chuyển động:
Bài 1 :
 Một người chèo một con thuyền qua sông nước chảy. Để cho thuyền đi theo đường thẳng AB thẳng góc vớ bờ người ấy phải luôn chèo để hướng con thuyền đi theo đường thẳng AC.Biết sông rộng 400m, thuyền qua sông hết 8 phút 20 giây, vận tốc của thuyền đối với nước là 1m/s.
 Tính vận tốc của dòng nước đối với bờ sông.
Phương pháp giải
 C B
Gi¶i. * Ph©n tÝch bµi to¸n: 	 
- BiÓu diÔn c¸c vÐc t¬ vËn tèc:
v1 lµ vËn tèc cña thuyÒn ®èi víi n­íc.
v2 lµ vËn tèc cña n­íc ®èi víi bê.
v lµ vËn tèc cña thuyÒn ®èi víi bê s«ng. A
- ¸p dung c«ng thøc: v = v1 +v2 cho tr­êng hîp v1 v2 ta cã v2 = v12 + v22.
- ¸p dông : v = .
- Gi¶i hÖ phương tr×nh ta tÝnh ®­îc v2.
* Gäi v1 lµ vËn tèc cña thuyÒn ®èi víi n­íc, v2 lµ vËn tèc cña n­íc ®èi víi bê, v lµ vËn tèc cña thuyÒn ®èi víi bê, ta cã: 
v = v1 +v2 
C¸c vÐc t¬ v, v1, v2 ®­îc biÓu diÔn trªn h×nh vÏ.
Ta cã : v v2 ®é lín v, v1, v2 tho¶ m·n: v12 = v2+v22 (1)
Mặt khác ta có: v = = = 0, 8 m/s (2) C B
Thay v1= 1m/s, v = 0, 8m/s vào (1) ta có:
	12 = 0, 82 + v22	 v1	 v 	
	v22 = 12 – 0, 82 = 0, 62	 v2 
 Vậy : v2 = 0, 6m/s A
 Chú ý: Ta có thể giải thích bằng cách sau.
Ta có : 	AC = v1.t
	CB = 
	v2 = 
Trong quá trình dạy hs tôi thấy rằng hs hay bị nhầm lẩn giữa v, v1, v2vì vậy khi dạy dang này giáo viên phải nhấn mạnh làm rõ :
 BiÓu diÔn c¸c vÐc t¬ vËn tèc:
v1 lµ vËn tèc cña thuyÒn ®èi víi n­íc (vËn tốc thực của thuyÒn)
v2 lµ vËn tèc cña n­íc ®èi víi bê. ( phương nằm ngang, chiều theo chiều dòng nước chẩy)
v lµ vËn tèc cña thuyÒn ®èi víi bê s«ng(mũi tên chỉ đường chéo hình bình hành )
 Các bài toán cùng dạng:
Bµi 2: Mét ca n« ®i ngang s«ng suÊt ph¸t tõ A nh»m th¼ng h­íng tíi B. A c¸ch B mét kho¶ng AB = 300m. Do n­íc ch¶y nªn ca n« ®Õn vÞ trÝ C c¸ch B mét kho¶ng BC = 300m. BiÕt vËn tèc n­íc ch¶y lµ 3m/s. B C
a) TÝnh thêi gian can« chuyÓn ®éng.
b) TÝnh vËn tèc cña can« so víi n­íc vµ so víi bê s«ng.
 ®¸P Sè : A
a) Thêi gian chuyÓn ®éng cña can«. 
 t = 100s.
b) VËn tèc cña can« ®èi víi n­íc: v/ = 4m/s.
 VËn tèc cña can« ®èi víi bê: u = 5m/s.
Bµi tËp 2 : mét chiÕc ca n« sang ngang mét dßng s«ng cã n­íc ch¶y víi vËn tèc v = 1,2m/s . Muèn cho ca n« chuyÓn ®éng vu«ng gãc víi bê s«ng víi vËn tèc 3,2m/s th× ®éng c¬ cña ca n« ph¶i t¹o ra cho nã mét vËn tèc b»ng bao nhiªu ?
 ®¸P Sè : 
 vËn tèc cña ®éng c¬ ca n« : v1= 3,4 m/s 
Bµi tËp 3 : Mét ca n« ®i ngang s«ng xuÊt ph¸t tõ A nh»m th¼ng h­íng BA c¸ch B mét kho¶ng AB = 400m . Do n­íc ch¶y nªn ca n« ®Õn vÞ trÝ C c¸ch B mét ®o¹n BC = 300m . BiÕt v©n tèc cña n­íc ch¶y lµ 3m/s . 
TÝnh thêi gian ca n« chuyÓn ®éng?
TÝnh vËn tèc cña ca n« so víi n­íc vµ so víi bê
 ®¸P Sè : 
a)TÝnh thêi gian ca n« chuyÓn ®éng : t