SKKN Một số phương pháp tích hợp giáo dục ứng phó với thiên tai trong môn Địa lí Lớp 12 cho học sinh THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu

 Đề tài:
“MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI 
THIÊN TAI TRONG MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 CHO HỌC SINH THPT 
TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ HOÀNG MAI VÀ HUYỆN QUỲNH LƯU”
 (Lĩnh vực: Địa lý) “Một số phương pháp tích hợp giáo dục ứng phó với thiên tai trong môn Địa lí lớp 
 12 cho học sinh THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu”
 II. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU
 Việc tích hợp nội dung giáo dục ứng phó với thiên tai trong dạy học môn Địa 
lí đã được một số tác giả đề cập; tuy nhiên việc đưa vào thực tế dạy học trong 
trường phổ thông thì chưa được thể hiện cụ thể, việc thiết kế các hoạt động dạy học 
và đánh giá rút kinh nghiệm chưa được triển khai đại trà.
 Trên cơ sở nội dung đề cập trước đó, tác giả phân tích, đánh giá để có cái nhìn 
tổng hợp về lịch sử nghiên cứu đề tài, nhằm hoàn thiện đề tài của cá nhân đảm bảo 
tính mới và hiệu quả hơn.
 III. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
 1. Mục tiêu đề tài
 - Kiến thức: Học sinh thấy được, hiểu được nguyên nhân gia tăng thiên tai 
trên thế giới và Việt Nam.
 - Kĩ năng: Trang bị cho học sinh một số kĩ năng để nhận biết các thiên tai 
thường xảy ra ở nước ta. Đồng thời có một số kĩ năng để bảo vệ bản thân, gia đình 
và giúp đỡ cộng đồng.
 - Thái độ: Học sinh sẵn sàng tham gia ứng phó với thiên tai.
 2. Nhiệm vụ
 - Cập nhật và bổ sung cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn liên quan đến đề tài.
 - Tìm hiểu thực trạng giáo dục ứng phó với thiên tai trong dạy học môn Địa lí 
cho học sinh lớp 12 ở các trường THPT cụm Hoàng Mai – Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ 
An.
 - Nghiên cứu cách thức tổ chức các hoạt động tích hợp trong các bài học cụ
thể.
 IV. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
 - Đối tượng nghiên cứu: Một số phương pháp tích hợp giáo dục ứng phó với
thiên tai trong môn Địa lí, cụ thể: lớp 12A1 (2021-2022), 12A2 (2021-2022), 12A3 
(2021-2022), 12A4 (2021-2022), 12A5 ( 2021-2022)
 - Phạm vi nghiên cứu:
 + Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu trong việc giảng dạy môn Địa lí 12 ở 
trường THPT, tích hợp giáo dục ứng phó với thiên tai trong từng bài, từng nội 
dung liên quan.
 + Về thời gian nghiên cứu: Chủ yếu nghiên cứu trong năm học 2021 - 2022.
 + Địa bàn nghiên cứu và thực nghiệm đề tài: Ở một số trường THPT trên địa 
bàn Thị xã Hoàng Mai, huyện Quỳnh Lưu - Nghệ An.
 V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
 - Nghiên cứu tài liệu:
 Trang 2 “Một số phương pháp tích hợp giáo dục ứng phó với thiên tai trong môn Địa lí lớp 
 12 cho học sinh THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu”
 PHẦN II. NỘI DUNG
 I.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIÁO DỤC ỨNG PHÓ VỚI 
 THIÊN TAI TRONG NHÀ TRƯỜNG PHỔ THÔNG.
1.Cơ sở lí luận.
Thiên tai là hiện tượng tự nhiên bất thường có thể gây thiệt hại về người, tài sản, 
môi trường, điều kiện sống và các hoạt động kinh tế – xã hội ở một địa phương, 
một vùng, một đất nước, một khu vực hay trên toàn thế giới. Các thiên tai bao gồm 
bão, áp thấp nhiệt đới, gió mạnh trên biển, lốc, sét, mưa lớn, lũ, lũ quét, ngập lụt; 
sạt lở đất, sụt lún đất do mưa lũ hoặc dòng chảy hoặc hạn hán; nước dâng, xâm 
nhập mặn, nắng nóng, hạn hán, cháy rừng do tự nhiên, rét hại, mưa đá, sương mù, 
sương muối, động đất, sóng thần và các loại thiên tai khác.
2.Thực tiễn về gia tăng thiên tai trên thế giới và Việt Nam.
 Báo cáo của cơ quan khí tượng Vương Quốc Anh, năm 2020 là một trong 
những năm nóng kỷ lục, với nhiệt độ toàn cầu tăng 1,1 độ C so với mức trung bình 
thời kỳ tiền công nghiệp, kéo dài số năm ấm nhất liên tiếp thêm ít nhất một năm 
nữa (từ năm 2015). Kèm theo đó là tính bất ổn định cao của khí quyển trên quy mô 
toàn cầu, khu vực. Điều đó cho thấy khả năng thiên tai khí tượng thủy văn năm 
2021 sẽ khốc liệt, phức tạp và khó lường.
 Ở Australia cháy rừng làm 34 người chết, 8,6 triệu ha rừng, 5900 tòa nhà bị 
cháy, thiệt hại khoảng 4,4 tỉ AUD. Ở Trung Quốc lũ lụt làm 58 người chết, ảnh 
hưởng đến 54,8 triệu người, 41000 căn nhà, thiệt hại khoảng 20,7 tỉ USD. Ở Ấn 
Độ lở đất, lũ lụt làm hơn 900 người bị chết. Phi-lip-pin núi lủa phun trào làm 39 
người chết, 300 nghìn người phải sơ tán. Bão Amphan cơn bão lớn thứ 3 kể từ 
năm 2019 gây thiệt hại 15 tỉ USD, thiệt hại tăng 27% so với trung bình từ năm 
2000 - 2018. Các công ty bảo hiểm phải chi trả mất 30 tỷ USD
 Gia tăng thiên tai ở Việt Nam.
 Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2020 trên phạm vi cả nước có 186 cơn dông, lốc, 2 
trận lũ quét, mưa lớn, hạn hán, tình trạng xâm nhập mặn nghiêm trọng ở Đồng 
Bằng Sông Cửu Long, hạn hán kéo dài ở Duyên Hải Nam Trung Bộ và Tây 
Nguyên. Sạt lở bờ sông, bờ biển ở Đồng bằng Sông Cửu Long diễn biến tăng liên 
tục.
 Theo số liệu quan trắc của Trung tâm khí tượng thủy văn, biến đổi khí hậu ở 
Việt Nam có thể thấy rõ qua các biểu hiện đáng lưu ý sau:
 - Nhiệt độ: Trong khoảng 50 năm qua (1951-2000)
 + Nhiệt độ trung bình năm ở Việt Nam đã tăng lên 0,70C.
 + Nhiệt độ trung bình năm của 4 thập kỷ gần đây (1961-2000) cao hơn trung 
bình năm của 3 thập kỷ trước đó (1931-1960) là 0,60C.
 Trang 4 “Một số phương pháp tích hợp giáo dục ứng phó với thiên tai trong môn Địa lí lớp 
 12 cho học sinh THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu”
 Khả năng tổn thương cần được đánh giá đối với từng lĩnh vực, khu vực và 
cộng đồng, cả hiện tại và tương lai. Khả năng tổn thương do thiên tai (bao gồm cả 
biến đổi khí hậu, nước biển dâng, bão, xâm nhập mặn và hiện tượng khí hậu cực 
đoan) đối với một hệ thống phụ thuộc vào tính chất, độ lớn, mức độ biến động khí 
hậu và những áp lực do thiên tai mà hệ thống đó phải hứng chịu, tính nhạy cảm 
cũng như năng lực thích ứng của hệ thống đó. Năng lực thích ứng của một hệ 
thống phụ thuộc vào đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội và môi trường của hệ thống 
đó. Tác động tổng hợp của biến đổi khí hậu đối với hệ thống càng lớn và năng lực 
thích ứng của hệ thống càng nhỏ thì khả năng tổn thương càng lớn.
 Ở Việt Nam, những lĩnh vực (đối tượng) được đánh giá là dễ bị tổn thương do 
thiên tai bao gồm: nông nghiệp và an ninh lương thực, tài nguyên nước, sức khoẻ, 
nơi cư trú, nhất là ven biển và miền núi.
 Các khu vực dễ bị tổn thương bao gồm dải ven biển (kể cả những đồng bằng, 
đặc biệt là những vùng hàng năm thường chịu ảnh hưởng của bão, nước dâng do 
bão, lũ lụt), vùng núi, nhất là những nơi thường xảy ra lũ quét, sạt lở đất.
 Có thể nói, về mặt tiêu cực, biến đổi khí hậu làm tăng tính ác liệt của thiên tai, 
cả về cường độ lẫn tần suất.
 Các cộng đồng dễ bị tổn thương bao gồm: nông dân, ngư dân (nhất là ở những 
khu vực dễ bị tổn thương), các dân tộc thiểu số ở miền núi, người già, phụ nữ, trẻ 
em và các tầng lớp nghèo nhất ở các đô thị là những đối tượng ít có cơ hội lựa 
chọn.
 Đồng bằng sông Cửu Long của nước ta là một trong ba đồng bằng trên thế 
giới dễ bị tổn thương nhất do nước biển dâng.
 Nhìn tổng thể, kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Cửu Long sẽ chịu sự tác 
động trên các mặt:
 - Biến động trong sản xuất: Nếu không có giống mới chịu được mặn, kinh tế 
lúa và kinh tế vườn sẽ giảm sút ; kinh tế biển sẽ tăng trưởng nhanh nhưng chưa 
chắc sẽ bù đắp lại hai sự sụt giảm trên ; đầu tư trong lĩnh vực công thương nghiệp 
càng khó thu hút hơn.
 - Xây dựng kết cấu hạ tầng đã tốn kém càng tốn kém hơn.
 - Biến động về phân bố dân cư, đô thị và các trung tâm, cơ sở kinh tế sẽ diễn 
ra sự dịch chuyển trong nội vùng và ra ngoài vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
 - Những biến động về môi trường tự nhiên và về kinh tế - xã hội nêu lên trên 
đây sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của Đồng bằng sông Cửu Long nếu 
không kịp thời có sự ứng phó thích hợp. Cuộc sống của hàng chục triệu người dân 
sẽ gặp nhiều xáo trộn lớn ; Vai trò vựa lúa cả nước, nguồn đóng góp quan trọng 
cho tổng kim ngạch xuất khẩu và ngân sách nhà nước mà Đồng bằng sông Cửu 
Long đang đảm nhiệm sẽ chịu thách thức nghiêm trọng . Nhiều khía cạnh về an 
ninh quốc phòng sẽ được đặt ra, trước tiên là an ninh lương thực cho cả nước.
 Trang 6 “Một số phương pháp tích hợp giáo dục ứng phó với thiên tai trong môn Địa lí lớp 
 12 cho học sinh THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu”
 Sinh vật thay đổi
 Bài 8: Ảnh hưởng của Biển Nội dung cần chú ý vận dụng 
 Thiên nhiên Đông đến thiên nhiên là ảnh hưởng của biển đến 
 chịu Việt Nam thiên nhiên Việt Nam biểu 
 2 ảnh hưởng hiện qua các yếu tố thời tiết 
 sâu sắc của khí hậu ( lượng mưa, nhiệt độ 
 biển trung bình, độ ẩm, chế độ 
 gió).
 Bài 9, 10: Tính chất nhiệt đới ẩm, Với những biểu hiện đa dạng, 
 Thiên nhiên gió mùa của khí hậu Việt bất thường của một số yếu tố 
 nhiệt đới Nam khí hậu (thời tiết, chế độ thủy 
 ẩm gió văn..) đó là những tác nhân 
 mùa quan trọng với đời sống.
 3 Phân tích những biểu hiện 
 Ảnh hưởng của thiên của các yếu tố khí hậu: nền 
 nhiên nhiệt đới ẩm gió nhiệt độ cao, lượng mưa 
 đến hoạt động sản xuất và nhiều, độ ẩm lớn và các hoạt 
 đời sống. động của gió mùa đã ảnh 
 hưởng đến đời sống sinh hoạt 
 và sản xuất của con người
 Bài 11,12: Các miền địa lí tự nhiên Tìm ra được các nguyên nhân 
 Thiên nhiên dẫn đến sự thất thường của 
 phân hóađa nhịp điệu mùa khí hậu, của 
 dạng dòng chảy sông ngòi và tính 
 không ổn định của thời tiết là 
 những trở ngại lớn trong quá 
 trình sử dụng tự nhiên của mỗi 
 miền => Nêu ra các giải pháp 
 khắc phục.
 Bài 14. Sử Vấn đề sử dụng hợp lí và Hiểu được các nguyên nhân 
 dụng hợp lí bảo vệ tài nguyên sinh làm suy giảm nguồn tài 
 và bảo vệ vật, tài nguyên đất, tài nguyên thiên nhiên => đưa ra 
 5
 tài nguyên nguyên nước, tài nguyên các biện pháp bảo vệ và sử 
 thiên nhiên khoáng sản, tài nguyên du dụng hợp lí nguồn tài nguyên. 
 lịch Liên hệ thực tế ở địa phương
 15: Bảo vệ Vấn đề bảo vệ môi Tìm hiểu các nguyên nhân, 
 môi trường trường. Một số thiên tai đưa ra các giải pháp ứng phó 
 6
 và phòng chủ yếu và biện pháp và thích nghi, các nội dung 
 chống phòng chống. cần thực hiện nhằm hạn chế
 Trang 8