SKKN Kinh nghiệm sử dụng và bảo quản dụng cụ thủy tinh trong phòng thí nghiệm

1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Phương pháp dạy học mới phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Thiết bị dạy học là tiền đề quan trọng của việc thực hiện phương pháp dạy học. Thiết bị dạy học ở các trường rất phong phú, đa dạng và phức tạp. Trong cơ cấu của quá trình dạy học thì nội dung, phương pháp và phương tiện dạy học gắn bó chặt chẽ với nhau. Nó là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa học và hành. Cao hơn của việc “Học đi đôi với hành” là “Học bằng hành”, là một nguyên tắc của một nền giáo dục hiện đại. Đây là một biện pháp quan trọng nhằm trực tiếp tác động tích cực đến chất lượng dạy và học.
Qua thực tế công tác ở trường tôi, việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và sử dụng thiết bị dạy học bước đầu đã có sự thành công nhưng còn nhiều bất cập, phòng đựng đồ dùng thiết bị còn chật hẹp nên ảnh hưởng đến việc sắp xếp và chuẩn bị đồ dùng cho giáo viên lên lớp, nhiều thiết bị đồ dùng còn kém chất lượng, chưa có phòng đa năng để cho giáo viên và học sinh tiến hành làm thí nghiệm trong những tiết học thực hành..... Để đáp ứng được mục tiêu giáo dục trong giai đoạn mới (Xây dựng trường chuẩn quốc gia) và trước sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ hiện nay, đòi hỏi toàn ngành giáo dục chúng ta phải nâng cao chất lượng giáo dục hơn nữa, phải đổi mới triệt để phương pháp dạy học, nhất thiết phải sử dụng các thiết bị dạy học trong các giờ dạy. Việc quản lý và sử dụng thiết bị dạy học đặt ra cho các trường phải có biện pháp quản lý, sử dụng, bảo quản hiệu quả và chất lượng. Bản thân tôi là người làm công tác quản lý đồ dùng thiết bị tôi mạnh dạn nêu lên một số “Kinh nghiệm sử dụng và bảo quản dụng cụ thủy tinh trong phòng thí nghiệm”.
	1.2. Mục đích nghiên cứu.
	- Bản thân nghiên cứu đề tài để tự nâng cao trình độ chuyên môn quản lí và bảo quản thiết bị thư viện nói chung và bảo quản dụng cụ thuỷ tinh trong phòng thí nghiệm nói riêng.
	- Đề tài này còn góp phần nhỏ trong kinh nghiệm bảo quản cho cán bộ thiết bị của các trường học trong huyện, đồng thời cũng là dịp để bản thân được trao đổi, học hỏi và được sự góp ý của cấp trên trong việc bảo quản thiết bị dạy học.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
 Đề tài nghiên cứu về cách bảo quản và sử dụng, dụng cụ trong phòng thí nghiệm để từ đó có những kinh nghiệm, biện pháp tốt nhất trong quá trình bảo quản dụng cụ thuỷ tinh trong các trường học.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế trong phòng thí nghiệm của trường
- Phương pháp thu thập thông tin
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu.
2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
	2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:
Bắt đầu từ năm học 2002 - 2003 ngành Giáo dục - Đào tạo tiến hành đổi mới nội dung và phương pháp dạy học bắt buộc mọi giáo viên lên lớp phải sử dụng thiết bị dạy học, bắt buộc các trường phải xây dựng phòng thiết bị thí nghiệm, phòng bộ môn. Điều đó đã làm cho cán bộ quản lý các trường gặp nhiều lúng túng, chưa có biện pháp chỉ đạo, quản lý và sử dụng thiết bị dạy học.
Trong những năm trước đây khi thiết bị được cấp trên đưa về là chuyển vào phòng không sắp xếp theo thứ tự, không chia theo môn. Khi giáo viên sử dụng là phải tìm rất tốn thời gian , có khi tìm cả ngày mới thấy thiết bị mình cần. Các thiết bị dạy học không được bảo quản tốt dẫn tới tình trạng bị hỏng, giảm chất lượng. Phòng thiết bị thí nghiệm không khác gì một kho chứa. Đặc biệt rất nhiều trường chưa có giáo viên đúng chuyên môn để trực tiếp quản lý và phục vụ cho công việc thiết bị trường học. 
Điều đó đã khiến cho nhiều giáo viên chỉ ghi đăng kí sử dụng thiết bị dạy học trong sổ mà không sử dụng khi giảng dạy. Việc quản lý, sử dụng thiết bị dạy học của cán bộ quản lý gặp rất nhiều khó khăn vì chỉ được làm trên lý thuyết. Do vậy việc quản lý và sử dụng thiết bị dạy học đặt ra cho các trường phải có biện pháp quản lý, sử dụng, bảo quản hiệu quả và chất lượng.
2.2. Thực trạng về dụng cụ thuỷ tinh trong phòng thí nghiệm trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
	Thủy tinh là một chất rắn vô định hình đồng nhất, có gốc silicat, thường được pha trộn thêm các tạp chất để có tính chất theo ý muốn. Các loại dụng cụ thủy tinh trong phòng thí nghiệm thường bằng thủy tinh borosilicat, thạch anh nấu chảy hoặc oxyd sillic nấu chảy khác do tính bền vững hoá học cao hơn và hệ số giãn nở của loại thủy tinh này thấp. 
	 Quản lý sử dụng thiết bị dạy học đang gặp nhiều khó khăn như hiện tại ở trường THCS Hoằng Châu :
	- Chưa có phòng đặc thù riêng cho giáo viên và học sinh tiến hành làm thí nghiệm ở những tiết học thực hành .
	- Phòng đựng thiết bị thí nghiệm còn chật hẹp mà đồ dùng thí nghiệm thì nhiều nên rất khó khăn trong việc sắp xếp và bảo quản đồ dùng thiết bị ngăn nắp gọn gàng, dễ thấy, dễ lấy, dễ tìm.
	2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.
a) Các Dụng cụ thủy tinh trong phòng thí nghiệm
	Bao gồm các chai chuyên dụng, bình tam giác, bình cầu, các loại ống đong, cốc đong, phễu, ống nghiệm, pipet, burét, đĩa petri, bô can, que cấy
 Bình tam giác, bình cầu:
Thường sử dụng để chuẩn độ, chứa đựng môi trường, dung dịch, nuôi cấy vi sinh vật, thực hiện các phản ứng, bình cầu còn thích hợp cho các phản ứng cần xúc tác nhiệt độ...
Bình tam giác, bình cầu thường có thể tích từ 50ml đến 10 lít tùy theo dung dịch chứa để chọn loại bình thích hợp.
   [2]
[2]
 Ống đong, cốc đong:
Có vạch chia thể tích dùng để đong những khối lượng dung dịch không cần phải có độ chính xác cao.
Khi đong, nên chọn ống đong nào có khối lượng gần nhất với khối lượng cần đong để có độ chính xác cao hơn. Ví dụ: đong 45 ml dùng ống đong loại 50 ml, đong 850 dùng ống đong 1000 ml.
Để tránh sai lầm trong lúc đọc mức đong, phải đặt ống đong trên một mặt phẳng và tầm mắt ngang tầm với bề mặt chất lỏng.
[2]
 Pipet:
Dùng để đong, hút dung dịch để có độ chính xác cao hơn. Có rất nhiều loại pipet thủy tinh khác nhau như pipet Pasteur, pipet có chia vạch thông thường... được thiết kế cho phù hợp với mục đích nghiên cứu. Hiện nay trong các phòng thí nghiệm nghiên cứu về vi sinh vật gây bệnh đều nghiêm cấm việc hút pipet bằng mồm, thay vì thế người ta dùng quả bóp bằng cao su, quả bóp hút an toàn 3 van, hoặc dùng pipet hút tự động (pipet aid).
                     Quả bóp ba van [2]
 Đĩa petri:
Chủ yếu dùng để nuôi cấy, phân lập các chủng vi sinh vật hoặc làm các test chẩn đoán, kháng sinh đồ khoanh giấy, các thử nghiệm tính cạnh tranh giữa các chủng vi sinh,... trên môi trường thạch dinh dưỡng, mà qua đó ta có thể quan sát được hình thái, tính chất khuẩn lạc của quần thể vi sinh vật. 
 [2]
 Ống nghiệm:
Dùng để chứa đựng dung dịch với dung tích nhỏ, nuôi cấy vi sinh vật trên môi trường lỏng hoặc môi trường thạch, thử các tính chất sinh vật hoá học....
 [2]
 Burét:
Chủ yếu dùng trong các thí nghiệm chuẩn độ để xác định nồng độ các chất. Khi dùng cần lưu ý khoá của burét nên bôi vaselin để không bị rít, tuyệt đối không để có bọt khí khi chuẩn độ (nếu có nên mở khoá cho dung dịch chảy xuống một cốc đặt ở dưới). Nên cầm khoá burét bằng tay trái còn tay phải cầm bình để lắc lúc chuẩn độ. Khi đọc thể tích dung dịch thì mắt phải nhìn thẳng và burét phải được kẹp thẳng trên giá để tránh sai số.
b) Cách rửa các dụng cụ thuỷ tinh
Nhìn chung tất cả các dụng cụ thủy tinh trong phòng thí nghiệm đều phải rửa rất cẩn thận, phải thật sạch, thật khô trước khi sử dụng.
* Xử lý dụng cụ trước khi rửa
	Dụng cụ thủy tinh mới mua, chưa sử dụng, cần ngâm nước hoặc dung dịch H2SO4 loãng trong khoảng 24 giờ. Rửa lại bằng xà phòng và nước nhiều lần cho tới pH trung tính.
* Rửa dụng cụ thủy tinh
 	- Sau khi tiệt trùng dụng cụ bẩn, tháo bỏ nút bông, môi trường, thạch, cặn bẩn chứa trong dụng cụ.
 - Tráng dụng cụ bằng nước để loại hết cặn bẩn.
	- Dùng miếng nhám thấm xà phòng hoặc bông thấm cồn để lau sạch các ký hiệu ghi bằng bút dạ trên thủy tinh.
	- Chọn chổi rửa thích hợp với từng loại ống hoặc bình, một đầu nên buộc miếng mút nhỏ để phần sắt không chọc thủng đáy ống nghiệm hoặc đáy bình. Dùng chổi rửa thấm xà phòng cọ kỹ phía trong, dùng khăn mềm thấm xà phòng cọ phía ngoài, đối với các đĩa petri chỉ cần dùng khăn mềm thấm xà phòng cọ kỹ. Xả sạch bằng nước nhiều lần, tráng lại bằng nước cất để pH đạt đến trung tính. 
	- Đối với pipet cần ngâm trong dung dịch sunfocromat 1 ngày, chuyển sang bình rửa pipet tự động qua đêm hoặc rửa trực tiếp dưới vòi nước để dòng nước chảy bên trong pipet, rửa sạch bằng xà phòng sau đó rửa nước nhiều lần, tráng lại bằng nước cất.
	- Nếu dụng cụ bẩn nhiều hoặc dính dầu mỡ, ngâm các dụng cụ đó vào dung dịch sunfocromic trong nhiều giờ sau đó rửa lại.
	- Dụng cụ sau khi rửa phải đảm bảo pH đạt đến trung tính, úp ngược dụng cụ cho ráo nước, làm khô ở nhiệt độ phòng hoặc đem sấy ở nhiệt độ 600C - 800C trong vài giờ. Sau đó cất giữ đồ thủy tinh khô hoặc bao gói chúng để đem đi khử trùng.
 - Dung dịch sunfocromat: [1]
      Thành phần:
                  K2CrO7          :           60 g
                  H2SO4            :           66 ml
                  Nước cất đến  :           1 lít
 Cách pha: 
	- Hòa tan 60 g K2CrO7 vào 700 ml nước cất,đặt bình vào chậu nước để tránh bị bỏng khi bổ sung axit.
	-  Bổ sung từ từ 66 ml dung dịch axit H2SO4 vào dung dịch K2CrO7 trên đến khi tan hết.
	- Bổ sung nước cất vừa đủ 1 lít. Bảo quản trong bình tối màu, tránh ánh sáng để dùng dần.
c) Khử trùng dụng cụ thuỷ tinh
* Chuẩn bị đồ thủy tinh để khử trùng
 	-  Pipet: nhồi một miếng bông nhỏ vừa phải vào đầu ống hút, cho vào ống bằng kim loại không gỉ có bông ở phía đặt đầu nhọn hoặc dùng giấy bao gói từng cái pipet hoặc bao gói theo từng bó có cùng kích cỡ, buộc hai đầu, đánh dấu đầu hút, sau khi khử trùng chỉ được mở phần này để lấy pipet ra dùng, tay không được chạm vào phần đầu nhọn của pipet
	- Đĩa petri: xếp thành chồng khoảng 5 bộ đĩa, bao gói bằng giấy hoặc xếp vào ống trụ làm bằng thép không gỉ hoặc nhôm.
	 - Ống nghiệm, bình tam giác, bình cầu nếu không có nút thì nhất thiết phải được đậy nút bông. Dùng bông mỡ (bông không thấm nước) để làm nút. Nút bông có chức năng như một dụng cụ lọc khí vô trùng do vậy cần có độ dày vừa phải để không khí có thể đi qua nhưng vi sinh vật bị giữ lại, hơn nữa nút bông cũng cần phải làm đúng kiểu cách để thuận tiện khi thao tác thí nghiệm.
* Khử trùng dụng cụ thủy tinh
- Khử trùng bằng hơi nóng khô: xếp dụng cụ đã bao gói kín vào tủ sấy, không để ống có nút bông vào giá ở ngăn dưới đề phòng bông cháy. Không xếp quá chặt để không khí lưu thông làm nóng đều dụng cụ cần khử trùng. Khử trùng ở nhiệt độ từ 160-1700C trong thời gian 1 giờ. Khi nhiệt độ trong tủ khử trùng xuống đến nhiệt độ phòng mới được lấy dụng cụ ra.
d) Bảo quản dụng cụ thủy tinh
Dụng cụ thủy tinh sau khi khử trùng nếu không sử dụng ngay nên cho vào túi polyetylen buộc chặt, bảo quản trong tủ kín sạch sẽ, khô ráo.
            Các loại dụng cụ như que gạt, que cấy thủy tinh sau khi khử trùng chỉ nên sử dụng trong vòng 1 ngày, hộp petri trong vòng 3 ngày, ống nghiệm, bình tam giác, bình cầu khoảng 7- 10 ngày nếu bảo quản tốt. Nếu để quá lâu dụng cụ cần được khử trùng lại trước khi dùng.
 	* Lưu ý khi loại bỏ dụng cụ thủy tinh:
Thủy tinh không có tính chất mềm dẻo ngăn chặn tác động của xung lực hoặc sự dạn nứt và gẫy dưới tác dụng của lực. Thủy tinh khi vỡ, gẫy tạo ra những góc cạnh sắc rất nguy hiểm, có thể làm tổn thương người làm công tác dọn dẹp trong phòng thí nghiệm. Tất cả các dụng cụ thủy tinh khi đã loại bỏ cần phải được khử trùng và phải bỏ vào thùng rác chuyên dụng có cảnh báo chứa vật sắc nhọn như hình ảnh minh họa sau: 
   [2]     
	e) Sắp xếp dụng cụ thuỷ tinh trên giá trong phòng thí nghiệm.
	Sau khi dụng cụ thuỷ tinh đã được khử trùng và lau chùi sạch sẽ Tôi đã sắp xếp các dụng cụ đó trên giá trong phòng thiết bị theo nguyên tắc như sau:
	- Những dụng cụ cùng kích thước được sắp xếp vào cùng một ngăn trên giá như: Ống đong, cốc đong, ống chia độ, bình tràn, ... Giữ khoảng trống nhất định giữa các dụng cụ để khi chúng ta lấy ra sử dụng được dễ dàng, không ảnh hưởng đến các dụng cụ bên cạnh khỏi mất thời gian trong việc sắp xếp lại các dụng cụ trên giá.
	- Các dụng cụ thuỷ tinh khi chưa sử dụng được xếp vào từng ngăn trên giá.
	- Những dụng cụ có kích thước to và rộng thường ưu tiên sắp xếp vào những ngăn bên dưới để chúng ta dễ dàng lấy ra trong quá trình sử dụng.
Ảnh minh hoạ cách sắp xếp dụng cụ thuỷ tinh trong phòng thí nghiệm. [2]
	2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
	- Quá trình nghiên cứu đề tài bản thân đã rút ra được nhiều kinh nghiệm, biện pháp bảo quản, sử dụng dụng cụ và nâng cao trình độ chuyên môn cho bản thân.
	- Đề tài là một tư liệu nhỏ để trao đổi kinh nghiệm với các đồng nghiệp, và cũng là tài liệu tham khảo để có phương pháp sử dụng và bảo quản thiết bị nói chung và dụng cụ thuỷ tinh nói riêng trong nhà trường.
	- Thông qua những cách làm trên đây mà dụng cụ thuỷ tinh trong nhà trường được sử dụng nhiều hơn, tuổi thọ của các dụng cụ này ngày càng cao hơn so với trước đây khi tôi chưa áp dụng phương pháp này.
	- Việc áp dụng sáng kiến kinh nghiệm của bản thân vào quá trình làm việc mà hiệu quả của những giờ học ngày càng được nâng cao hơn, học sinh hứng thú hơn trong các giờ thực hành, giáo viên đã sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học có hiệu quả cao hơn điều đó đã góp phần không nhỏ cho những thành tích mà nhà trường đã đạt được trong những năm gần đây. Năm học 2016-2017 trong kỳ thi học sinh gỏi cấp tỉnh có 4 em học sinh đạt giải, trong đó có 1 em học sinh đạt giải khuyến khích môn hoá học, 1 em học sinh đạt giải khuyến khích môn sinh học. 
	- Đây là “Đề tài” mà bản thân tôi đã làm và đạt hiệu quả cao nên có thể vận dụng rộng rãi đối với các trường bạn trong huyện, trong tỉnh,...
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
 	3.1. Kết luận:
	Muốn quản lý và sử dụng tốt thiết bị dạy học trong công cuộc đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi người quản lý, đội ngũ giáo viên, nhân viên trong nhà trường phải được nâng cao nhận thức, bồi dưỡng kỹ năng, chuyên môn nghiệp vụ về quản lý và sử dụng thiết bị dạy học.
	Việc sử dụng và bảo quản các thiết bị dạy học nói chung đã là một vấn đề khó khăn đối với trường học, nhưng đối với việc sử dụng và bảo quản dụng cụ thủy tinh trong phòng thí nghiệm lại càng khó khăn hơn. Qua những năm thực hiện các biện pháp trên trong việc quản lý và sử dụng thiết bị dạy học trong nhà trường tôi, kết quả cho thấy:
- Các thiết bị được sắp xếp gọn gàng thuận lợi, dễ thấy, dễ lấy, dễ tìm cho nhân viên và giáo viên trong quá trình sử dụng đồ dùng thí nghiệm. Các thiết bị do được bảo quản tốt và thường xuyên được kiểm tra, sữa chữa kịp thời nên thiết bị hư hỏng giảm đi rất nhiều so với những năm học trước.
Việc quản lý và sử dụng thiết bị dạy học tuy bước đầu đã có kết quả khả quan song đây chỉ là kinh nghiệm của bản thân nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong được các thầy cô giáo trong khoa sư phạm , đóng góp ý kiến bổ sung để nội dung chuyên đề này ngày càng hoàn thiện, từ đó có thể góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy trong trường học.
 3.2. Kiến nghị:
 - Đề tài chỉ nêu một số kinh nghiệm của bản thân, cũng rất mong được học hỏi từ những đồng nghiệp của các trường để trao đổi kinh nghiệm qua các chuyên đề, các buổi tập huấn của cụm, huyện tổ chức. 
- Phòng đựng đồ thí nghiệm còn hẹp, đang còn để chung nhiều thiết bị. Phòng thực hành chưa có nên ảnh hưởng rất nhiều đến việc bảo quản, sử dụng thiết bị và giờ dạy thực hành, do vậy rất mong các cấp, các ngành xây dựng cơ sở vật chất để đáp ứng được nhu cầu sử dụng thiết bị trường học trong giai đoạn hiện nay.
XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 06 tháng 05 năm 2017.
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Lê Thị Mai