SKKN Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua giảng dạy tác phẩm “Rừng Xà Nu” ( Nguyễn Trung Thành) bằng một số phương pháp dạy học tích cực

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC
 TRƯỜNG THPT BÌNH XUYÊN
 ----------------------------
 BÁO CÁO KẾT QUẢ 
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH QUA 
GIẢNG DẠY TÁC PHẨM “ RỪNG XÀ NU” ( NGUYỄN TRUNG 
THÀNH) BẰNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC
Tác giả sáng kiến: LÊ THỊ HỒNG LIỄU
*Mã sáng kiến: 31.51.11
 Năm 2019
 1 BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
 1. Lời giới thiệu
 Nhiệm vụ và mục tiêu của giáo dục là nhằm xây dựng những con người 
và thế hệ thiết tha, gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có 
đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ tổ quốc, giữ gìn và 
phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc, có năng lực tiếp thu tinh hoa văn hóa 
nhân loại, phát huy tiềm năng dân tộc và con người Việt Nam. Hơn nữa, đó còn 
là những con người có ý thức cộng đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, 
làm chủ tri thức khoa học và công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kĩ năng 
thực hành giỏi, có tác phong công nghiệp, có tính tổ chức và kỉ luật, có sức 
khỏe, là những người xây dựng xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên” như lời căn 
dặn của Bác Hồ.
 Với mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh trong nhà trường, dạy học 
sinh biết ứng dụng những kĩ năng cơ bản trong học tập vào cuộc sống đúng như 
mục đích học tập mà Unesco đã đề ra “ Học để biết, học để làm, học để chung 
sống, học để khẳng định mình”. Trước những yêu cầu bức thiết của giáo dục và 
cuộc sống, các nhà giáo dục đã và đang miệt mài đổi mới phương pháp theo 
hướng phát huy tính tích cực, tự giác của người học. Từ đó, phải làm sao để học 
sinh say mê, hứng thú học tập, tìm thấy ở học tập tình cảm nhân văn.
 Giáo dục đã và đang hướng con người tới sự phát triển toàn diện, nhưng 
ngành giáo dục và công tác giáo dục cũng đang đứng trước bao thử thách, khó 
khăn. Từng ngày, từng giờ trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong các 
câu chuyện giáo dục, chúng ta phải nghe biết bao nhiêu những câu chuyện đau 
lòng khiến cho những con người đang “trồng người” phải trăn trở, lo âu: đó là 
những học sinh vô lễ, đánh thầy cô giáo, học sinh đánh nhau trước cổng trường, 
những clip bạo lực được quay và tung lên mạng, những câu chuyện học trò yêu 
đương gây bao hậu quả đau lòngHọc trò ngày nay được tiếp cận với công 
nghệ thông tin hiện đại lại vốn là thế hệ trẻ thời hiện đại để thích ứng với cái 
mới. Rồi còn đó những lo ngại của cha ông khi giới trẻ quay lưng lại với truyền 
thống, đang bỏ qua những nề nếp tốt đẹp mà bao thế hệ đã giữ gìn, phát huy. 
 3 bằng một số phương pháp dạy học tích cực”người viết mong muốn hướng tới:
 +/ Khơi gợi tình cảm, định hướng các giá trị sống cho học sinh THPT 
thông qua các phương pháp dạy học tích cực. 
 +/Qua sáng kiến này, người viết muốn đi sâu vào một số nội dung trong 
giáo dục kĩ năng sống: giáo dục kĩ năng tự nhận thức, kĩ năng xác định các giá 
trị, kĩ năng kiên định, đảm nhận trách nhiệm
 +/ Hình thành cho học sinh có nhận thức tư tưởng đúng đắn, nuôi dưỡng 
ước mơ, lí tưởng, biết sống và phấn đấu không chỉ cho bản thân mà còn biết 
sống vì gia đình, quê hương. 
6. Ngày sáng kiến áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử:
 Từ tháng 09/2017 đến tháng 05/2018. Sáng kiến được áp dụng vào giảng 
dạy tiết 64-65 ở lớp 12A1,12A8 trường THPT Bình Xuyên.
7. Mô tả bản chất sáng kiến
7.1 Thực trạng vấn đề
7.1.1 Tình hình dạy môn Ngữ văn ở trường trung học phổ thông:
* Về phía giáo viên:
 - Trong quá trình soạn giáo án đầu tư cho tiết dạy trên lớp, sách giáo viên, 
chuẩn kiến thức kĩ năng chỉ trình bày kiến thức cần đạt một số thao tác, phương 
pháp giúp học sinh lĩnh hội kiến thức, không đưa ra nội dung, phương pháp cụ 
thể để giáo dục kĩ năng sống. Vấn đề này được giáo viên xem xét rối giáo dục kĩ 
năng phù hợp nên đòi hỏi người thầy phải đầu tư, phải có sự linh hoạt thì giáo 
dục mới đạt hiệu quả.
 - Một số giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa cân đối thời gian, cung 
cấp quá nhiều kiến thức nên không có thời gian phát vấn hay thảo luận một số 
bài tập khác để giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. Hoặc việc giáo dục kĩ năng 
sống thông qua câu hỏi bài nào tiết nào cũng thế tạo sự nhàm chán, đơn điệu cho 
học sinh.
* Về phía học sinh:
 - Hiện nay, việc học văn của các em chủ yếu là đọc và học thuộc văn bản, 
ghi nhớ lời dạy của thầy cô. Đặc biệt là học sinh lớp 12, các em học lệch để 
 5 - Lứa tuổi học sinh là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, 
giàu mơ ước, thích tìm tòi, khám phá song còn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội, 
còn thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lôi kéo, kích động Đặc biệt là trong bối 
cảnh hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường hiện nay, thế hệ trẻ thường xuyên 
chịu tác động đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực luôn đặt vào những 
hoàn cảnh phải lựa chọn những giá trị, phải đương đầu với những khó khăn , 
thách thức, những áp lực tiêu cực. Nếu không được giáo dục kĩ năng sống, nếu 
thiếu kĩ năng sống, các em dễ bị lôi kéo vào các hành vi tiêu cực, bạo lực, vào 
lối sống ích kỉ, lai căng, thực dụng dễ phát triển lệch lạc về nhân cách. Một 
trong các nguyên nhân dẫn đấn các hiện tượng tiêu cực của một bộ phận học 
sinh phổ thông trong thời gian vừa qua như : nghiện hút, bạo lực học đường, đua 
xe máy, ăn chơi sa đọa, chính là do các em thiếu những kĩ năng sống cấn thiết 
như: kĩ năng xác định giá trị, kĩ năng từ chối, kĩ năng kiên định, kĩ năng giải 
quyết mâu thuẫn, kĩ năng thương lượng, kĩ năng giao tiếp
 -Việc giáo dục kĩ năng sống cho thế hệ trẻ là giúp các em rèn luyện hành 
vi có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng và Tổ quốc; giúp các em có 
khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống, xây dựng mối 
quan hệ tốt đẹp với gia đình, bạn bè và mọi người, sống tích cực, chủ động, an 
toàn, hài hòa và lành mạnh.
 - Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh với bản chất là hình thành và phát 
triển cho các em khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử phù hợp với 
những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống 
của cuộc sống rõ ràng là phù hợp, nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông.
 Phương pháp giáo dục kĩ năng sống, với các phương pháp và kĩ thuật tích 
cực như hoạt động nhóm, giải quyết vấn đề, tranh luận động não, viết tích 
cựccũng là phù hợp với định hướng về đổi mới phương pháp dạy học ở 
trường phổ thông.
 Như vậy, việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong nhà trường phổ 
thông là rất cần thiết để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Môn Ngữ 
văn có vị trí, vai trò rất quan trọng trong việc hình thành phát triển nhân cách, 
 7 7.2.2.1. Giáo dục kĩ năng sống:
 - Kĩ năng giao tiếp: Trình bày, trao đổi về cách tiếp cận và cảm nhận 
thông qua câu chuyện về những con người ở một bản làng hẻo lánh, bên những 
cánh rừng xà nu bạt ngàn, xanh bất tận, tác giả đã đặt ra một vấn đề có ý nghĩa 
lớn lao của dân tộc và thời đại: Để cho sự sống của đất nước và nhân dân mãi 
trường tồn, không có cách nào khác hơn là phải cùng nhau đứng lên, cầm vũ khí 
chống lại kẻ thù tàn ác.
 - Kĩ năng tư duy sáng tạo: Phân tích, bình luận về ý nghĩa tư tưởng của 
tác phẩm, cách thể hiện tư tưởng thông qua hình tượng nghệ thuật, hệ thống 
nhân vật, giọng điệu.
 - Kĩ năng tự nhận thức: Thông qua hình tượng rừng xà nu nà nhân vật Tnú 
để nhận ra chân lí: Chúng nó cầm súng mình phải cầm giáo
 - Kĩ năng xác định các giá trị: Học sinh tìm kiếm những giá trị đích thực 
của độc lập tự do, của tinh thần đoàn kết, của bài học: dùng bạo lực cách mạng 
chống lại bạo lực phản cách mạng.
 7.2.2.2. Giáo dục kĩ năng sống thông qua các phương pháp, kĩ thuật dạy 
học tích cực
 - Dạy học tác phẩm theo đặc trưng thể loại.
 - Rèn luyện phương pháp đọc hiểu cho học sinh
 - Sử dụng phương pháp bản đồ tư duy.
 -Các kĩ năng thông qua hệ thống câu hỏi:
7.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm: “Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh 
qua giảng dạy tác phẩm “ Rừng Xà Nu” ( Nguyễn Trung Thành) bằng một 
số phương pháp dạy học tích cực”:
 7.3.1. Về phương pháp
 Do đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh là những bạn đọc còn hạn chế về vốn 
sống, kinh nghiệm thực tế nhưng lại có khả năng rung động và có cảm xúc đặc 
biệt với tác phẩm văn học. Vì vậy vai trò của thầy cô giáo là phải bổ sung, bồi 
dưỡng vốn sống, phát triển các năng lực cảm thụ cho học sinh và hướng dẫn họ 
đến với tác phẩm văn học một cách đúng nhất, gần nhất. Để làm được nhiệm vụ 
 9 khó, từ thấp đến cao, từ đọc đúng, đọc thông, đến đọc hiểu, từ đọc tái hiện sang 
đọc sáng tạo. Khi hình thành năng lực đọc hiểu của học sinh cũng chính là hình 
thành năng lực cảm thụ thẩm mỹ, khơi gợi liên tưởng, tưởng tượng và tư duy. 
Trong quá trình đọc hiểu học sinh cần thực hiện các nội dung cơ bản sau:
 - Huy động vốn kiến thức và kinh nghiệm của bản thân – là những hiểu 
biết về chủ đề hay hiểu biết về các vấn đề văn hóa xã hội có liên quan đến chủ 
đề, thể loại của văn bản.
 - Thể hiện những hiểu biết về văn bản
 + Tìm kiếm thông tin, đọc lướt để tìm ý chính, đọc kỹ tìm các chi tiết
 + Giải thích, cắt nghĩa, phân loại, so sánh, phân tích, kết nối, tổng 
hợpthông tin để tạo nên hiểu biết chung về văn bản.
 + Phản hồi và đánh giá thông tin trong văn bản 
 - Vận dụng những hiểu biết về văn bản đã đọc hiểu vào việc đọc các loại 
văn bản khác nhau, sẵn sang thực hiện các nhiệm vụ học tập, các nhiệm vụ trong 
đời sống yêu cầu dùng đến hoạt động đọc hiểu.
 + Đọc các văn bản khác (ngoài chương trình, sách giáo khoa) có cùng đề 
tài/ chủ đề hoặc hình thức để thực hiện củng cố hiểu biết và rèn luyện kỹ năng 
đọc hiểu.
 + Trình bày những giải pháp để giải quyết một vấn đề cụ thể từ việc vận 
dụng những hiểu biết về văn bản đã đọc hiểu.
- Sử dụng phương pháp bản đồ tư duy.
 Bản đồ tư duy là phương pháp được đưa ra như là một phương tiện mạnh 
để tận dụng khả năng ghi nhận hình ảnh của bộ não. Đây là cách ghi nhớ chi tiết 
để tổng hợp hay để phân tích một vấn đề thành một dạng của lược đồ phân 
nhánh. Cách ghi chép này khoa học, giúp cho học sinh dễ nhớ và dễ ôn tập hơn. 
Việc nhớ và ghi lại các thông tin sau này sẽ dễ dàng, đáng tin cậy hơn so với khi 
sử dụng phương pháp truyền thống. Sử dụng phương pháp bản đồ tư duy sẽ có 
những ưu điểm sau: 
 - Ý chính sẽ ở trung tâm và được xác định rõ ràng
 11