Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy kiểu bài Tập làm thơ

 PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH TƯỜNG
 TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THƯỢNG TRƯNG
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 
Tên sáng kiến : Phương pháp dạy kiểu bài Tập làm thơ
Tác giả sáng kiến: Lê Quý Hùng
Mã: 27 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1.LỜI GIỚI THIỆU:
 Phương pháp dạy- học văn là một khoa học nhưng đồng thời cũng có tính 
nghệ thuật.Nó liên quan chặt chẽ đến lý luận dạy học mà lý luận dạy học lại dựa 
trên cơ sở lý luận Mác xít-Lê nin nít.
 Việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa THCS năm 2002 kéo theo sự đổi 
mới về phương pháp dạy học(PPDH). Đây là một yêu cầu cấp thiết nhằm phát huy 
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh. Đối với môn Ngữ văn cũng 
vậy,về chương trình và sách giáo khoa có sự đổi mới rõ rệt.Học sinh THCS được 
tiếp nhận, lĩnh hội 6 kiểu văn bản : Tự sự, Miêu tả, Biểu cảm, Nghị luận, Thuyết 
minh và Hành chính công vụ.Bên cạnh đó các em còn được học một số văn bản có 
nội dung đề cập đến những vấn đề gần gũi, bức thiết đối với cuộc sống trước mắt 
của con người và cộng đồng trong xã hội hiện đại như: Thiên nhiên, môi trường, 
năng lượng, dân số, quyền trẻ em, ma túyNhững văn bản này được gọi là những 
văn bản nhật dụng. Với 6 kiểu văn bản này, HS sẽ được học theo hai vòng:
 - Vòng 1: Lớp 6 và lớp 7
 - Vòng 2: Lớp 8 và lớp 9
Mục đích chính của việc dạy Ngữ văn là giúp cho học sinh có được 4 kỹ năng: 
Nghe, nói, đọc, viết. Học sinh có năng lực tiếp nhận và tạo lập 6 kiểu văn bản nói 
trên.
 Chương trình Ngữ văn THCS mới lần này đã khẳng định: “ Lấy quan điểm 
tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo nội dung chương trình, biên soạn sách giáo khoa 
và lựa chọn các phương pháp giảng dạy”.Việc tích hợp 3 phân môn Văn, Tiếng 
Việt và Tập làm văn vào một cuốn sách Ngữ văn với phương châm là hướng cho 
học sinh vừa nắm được hệ thống kiến thức riêng của từng phân môn vừa nắm được 
những kiến thức có liên quan giữa 3 phân môn .Từ đó hình thành cho học sinh kỹ 
năng vận dụng kiến thức của phân môn Văn , tiếng Việt và Tập làm văn vào việc 
thẩm định cái hay, cái đẹp của văn bản được học hay được đọc thêm trong chương 
trình.Học sinh cũng biết cách vận dụng các kiến thức đã học của phân môn Văn và 
tiếng Việt vào việc tạo lập văn bản và phục vụ cho các hoạt động giao tiếp hằng 
ngày.
 Chính vì những lý do đó mà việc đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là 
đổi mới phương pháp dạy học phân môn Tập làm văn là một yêu cầu hoàn toàn 
cấp thiết nhằm đáp ứng được nhiệm vụ dạy học trong tình hình mới,phù hợp với xu 
thế phát triển và sự hội nhập chung của khu vưc và thế giới.Việc đổi mới này 
không hoàn toàn là đổi mới toàn diện mà còn có cả sự kế thừa các phương pháp 
truyền thống bên cạnh việc áp dụng các phương pháp, cách thức tổ chức dạy học 
mới một cách linh hoạt và có hiệu quả. Đây là vấn đề có tầm quan trọng và có một Phương pháp dạy kiểu bài Tập làm thơ là một vấn đề khá là mới mẻ và hóc 
búa song tôi vẫn chọn để tìm hiểu và nghiên cứu. Tôi xin mạnh dạn nêu ra những 
suy nghĩ và những điều tôi tổng kết được từ kinh nghiệm dạy kiểu bài này để mọi 
người tham khảo và cho ý kiến đóng góp nhằm giúp cho việc dạy và học kiểu bài 
Tập làm thơ của giáo viên và học sinh đạt được kết quả tốt hơn .
 Từ việc nhìn nhận và đánh giá thực trạng việc dạy và học kiểu bài Tập làm 
thơ của giáo viên và học sinh ở các trường THCS trong và ngoài tỉnh, tôi đưa ra 
các đề xuất, giải pháp nhằm giúp cho giáo viên và học sinh các trường THCS có 
hứng thú khi dạy và học.Từ đó cải thiện và nâng cao chất lượng giờ dạy và học 
kiểu bài Tập làm thơ nói riêng và chất lượng giờ dạy học văn nói chung .
2.TÊN SÁNG KIẾN: 
 Phương pháp dạy kiểu bài Tập làm thơ
3.TÁC GIẢ SÁNG KIẾN: 
 -Họ và tên: 
 -Địa chỉ tác giả sáng kiến: 
 -Số điện thoại: Email: 
4.CHỦ ĐẦU TƯ TẠO RA SÁNG KIẾN:
5.LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN:
 Sáng kiến này có thể áp dụng vào tất cả các giờ dạy- học kiểu bài Tập làm 
thơ ở môn Ngữ văn bậc Trung học cơ sở.Sáng kiến này giúp cho các thầy cô giáo 
và các em học sinh có thêm hứng thú khi dạy và học, từ đó nâng cao hiệu quả cũng 
như chất lượng giờ dạy nói riêng, chất lượng bộ môn Ngữ văn nói chung.
6.NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU:
 Năm học 2005- 2006 Học sinh càng chẩn bị chu đáo ở nhà bao nhiêu thì giờ học trên lớp càng dễ thành 
công bấy nhiêu. 
 Cũng như tất cả các giờ dạy Văn khác, nhất là giờ dạy kiểu bài kiến thức 
mới phân môn Tiếng Việt và Tập làm văn, những giờ dạy kiểu bài Tập làm thơ có 
thể vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học như : Phân tích, tổng hợp, diễn 
dịch, quy nạp, đàm thoại, nêu vấn đề, so sánh, khái quát hóa, hệ thống hóa vv 
để dạy. Trong quá trình dạy bài mới, giáo viên cần chú trọng đến các hoạt động 
nhằm phát huy tính tích cực của học sinh và có sự tích hợp các kiến thức của các 
phân môn vào tiết dạy kiểu bài Tập làm thơ.
 b.Hướng dẫn học sinh học bài trên lớp
Trong quá trình tổ chức dạy học, giáo viên có thể tổ chức linh hoạt,sáng tạo các 
hoạt động, song cần đặc biệt chú trọng các hoạt động sau:
 Hoạt động 1:Phân tích mẫu và học theo mẫu:
 Đây là phương pháp khá quen thuộc với mọi người nhưng vô cùng quan 
trọng, không thể thiếu được trong các tiết dạy kiểu bài Tập làm thơ.Trong hoạt 
động này, giáo viên có thể áp dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề,hỏi- đáp, 
quy nạp vvđể hướng dẫn học sinh tìm hiểu và rút ra những kết luận là các đơn 
vị kiến thức cần nắm vững của bài học.
Mẫu ở đây được hiểu là các ngữ liệu điển hình được chọn lựa gồm: các bài thơ, 
đoạn thơ, bài ca daoCó ngữ liệu được lấy từ các văn bản được học trong chương 
trình Ngữ văn bậc THCS nhưng cũng có ngữ liệu được chọn từ những tác phẩm 
kinh điển của các tác giả lớn, có uy tín đã được tất cả mọi người thừa nhận.Các 
mẫu này được lựa chọn theo phương châm càng gọn, càng tiêu biểu ( thể hiện 
được đầy đủ các đặc điểm) của thể thơ được học trong tiết học càng tốt.
 Việc tổ chức hoạt động phân tích mẫu và học theo mẫu diễn ra theo trình tự 
các câu hỏi ( các lệnh) trong sách giáo khoa hoặc sách giáo viên gợi ý. Đó là các 
câu hỏi gợi tìm, định hướng hoặc tổng kết
 Sau khi phân tích mẫu, giáo viên giúp cho học sinh rút ra những kết luận cơ 
bản nhất trong phần ghi nhớ.Cũng có khi không cần đợi học sinh trả lời xong tất 
cả các câu hỏi hoặc thực hện xong tất cả các lệnh mà giáo viên có thể hướng dẫn 
học sinh rút ra kết luận sau mỗi câu trả lời hoặc hoàn tất một lệnh trong sách giáo 
khoa.
 Ví dụ 1: Nêu nhận xét của em về số chữ trong mỗi dòng ở các đoạn thơ trên? 
( hoặc em hãy cho biết số chữ trong mỗi dòng thơ ở đoạn thơ thứ nhất ( a)?)
 Mục đích : định hướng cho học sinh rút ra kết luận về đặc điểm của thể thơ ( 
Thơ bốn chữ, thơ năm chữ, thơ lục bát hay song thất lục bát, thơ bảy chữ, thơ tám 
chữ , thơ tự do )
 Ví dụ 2 : Em hãy tìm các từ có chức năng gieo vần ở mỗi đoạn thơ ? ( hoặc 
Em hãy tìm từ có chức năng gieo vần ở đoạn ( a) ? ( b).? ( Trích bài thơ Đất nước - Nguyễn Đình Thi )
 đ,Vần hỗn hợp: Là loại vần được gieo không theo một trật tự nào:
 Chú bé loắt choắt
 Cái xắc xinh xinh
 Cái chân thoăn thoắt
 Cái đầu nghênh nghênh
 Ca nô đội lệch
 Mồm huýt sáo vang
 Như con chim chích
 Nhảy trên đường vàng
 ( Trích bài thơ Lượm - Tố Hữu)
 - Riêng đối với bài Tập làm thơ bảy chữ ( theo thể thơ Đường luật ) ở lớp 8 có 
 khó hơn do thơ Đường luật có những quy định chặt chẽ về : Niêm, luật ( Bằng, 
 trắc ), đối,Vì vậy, giáo viên dạy cần hết sức lưu ý, chỉ cần học sinh tuân thủ 
 đúng yêu cầu về số tiếng trong mỗi dòng thơ, về vần trong các dòng thơ, về đề 
 tài, chủ đề và cảm xúc trong bài thơ là được khen ngợi và biểu dương.
 - Giáo viên cần tinh tế khi nhận xét bài làm của học sinh, tránh có những lời lẽ 
 làm học sinh không còn hứng thú, không còn có ý định sáng tác hay làm bài 
 tập nữa.Vì vậy, nhận xét đúng và khuyến khích kịp thời sẽ giúp các em tự tin 
 hơn, làm tốt hơn phần việc của mình. 
 Hoạt động 2 : Hoạt động thực hành
 a,Đối với kiểu bài Tập làm thơ ở lớp 6 và lớp 7:
 Hoạt động thực hành đầu tiên là nhắc lại các đặc điểm của thể thơ .Cụ thể là 
các đặc điểm về số chữ trong mỗi dòng thơ, đặc điểm về vần và nhịp .( Giáo viên 
cho học sinh nhắc lại hoặc giáo viên nhắc lại ).Việc này rất cần thiết và thiết thực 
vì nó giúp học sinh đối chiếu phần bài tập mình đã chuẩn bị với lý thuyết về thể 
thơ đã học.
 Hoạt động thực hành thứ hai là giáo viên yêu cầu học sinh đứng dậy đọc lại 
một ( hoặc một số) bài thơ đã đọc, đã được học thuộc thể thơ đang được tìm hiểu.
 Hoạt động tiếp theo là sáng tạo: Đền từ ngữích hợp vào chỗ trống để câu thơ, 
bài thơ hoàn chỉnh hoặc phát hiện lỗi rồi sửa lại cho đúng luật thơ.
 Hoạt động cuối cùng là thi sáng tác:Giáo viên chia học sinh trong lớp thành 
nhiều đội rồi tổ chức cho học sinh thi làm thơ bốn chữ hoặc thơ lục bát. Đội nào 
ứng khẩu nhanh và đúng luật thơ hơn là thắng.
 b,Đối với các tiết học Tập làm thơ ở lớp 8 và lớp 9: cùng là cho học sinh thực hành làm một đoạn thơ hoặc một bài thơ theo thể thơ đã 
được học với đề tài, vần, nhịptùy chọn.
 Hoạt động 3: Trao đổi, thuyết trình:
 Ở hoạt động này, giáo viên có thể áp dụng các phương pháp hỏi – đáp, giải 
thích, nêu vấn đề vvGiáo viên cũng cần chú ý đến việc tổ chức, khuyến khích 
học sinh tham gia hoạt động thảo luận theo các chiều quan hệ:
 + Thầy – trò
 + Trò - thầy
 + Trò – trò
 Cần tránh tình trạng suốt giờ học chỉ có một chiều quan hệ được áp dụng là 
thầy nói, hỏicòn trò chỉ biết thụ động nghe, ghi chép và trả lời.
 Hoạt động này chính là hoạt động giáo viên yêu cầu học sinh ( hoặc gọi học 
sinh thay mặt tổ, nhóm đứng dậy đọc bài thơ đã chuẩn bị trước (đã làm từ trước ở 
nhà).Sau đó cả lớp dưới sự hướng dẫn của thầy ( cô) giáo sẽ tham gia bình thơ, 
nhận xét và đánh giá bài thơ của bạn về các vấn đề ( hoặc khía cạnh) sau:
 +Bài thơ bạn sáng tác viết về đề tài gì?
 + Bài thơ bạn sáng tác có đúng với thể thơ được học không?( Học 
 sinh có thể dựa vào số chữ hoặc tiếng trong một dòng thơ, câu thơ để rút ra 
 nhận xét)
 +Bài thơ đã có vần chưa? Cách gieo vần của bài thơ? 
 + Bài thơ có cách ngắt nhịp ra sao? Có phù hợp không với thể thơ và 
 cảm xúc của người viết không? ( Bởi mỗi thể thơ có một ưu thế riêng về biểu 
 đạt tư tưởng nghệ thuật, nội dung, cảm xúc  và nhịp thơ của mỗi thể thơ, bài 
 thơ cũng có sự khác biệt, không giống nhau)
 + Kết cấu của bài thơ ra sao? Đã hợp lý chưa?
 + Cảm xúc chứa đựng trong bài thơ thế nào? Có chân thành, sâu 
 sắckhông?
 + Chủ đề của bài thơ là gì?
*Lưu ý: - Đối với thơ bảy chữ làm theo luật thơ Đường thì : Niêm, luật, đối, 
thanh, nhịpđúng hay sai? đặc sắc như thế nào?
 - Giáo viên dạy nên khuyến khích học sinh là chính.Không nên có những 
 lời lẽ khiến các em mất tự tin, không muốn tham gia vào hoạt động học tập 
 trong tiết học.
 - Giáo viên dạy cần tránh thái độ chủ quan khi hướng dẫn học sinh trong 
 lớp bình giá, nhận xét bài làm của bạn mà cần bình tĩnh xử lý các tình huống 
 bất ngờ để tạo được không khí vui vẻ và thoải mái trong giờ học nhằm phát 
 huy hết khả năng sáng tạo và tinh thần tích cực, chủ động của học sinh.
 Tóm lại: Các hoạt động trên có thể quy về 3 hình thức tổ chức dạy học phổ biến 
là: