SKKN Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường THPT

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT HOẰNG HÓA 4
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 “ SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI, 
SƠ ĐỒ HÓA KIẾN THỨC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT”
 Người thực hiện: Lương Thị Hạnh
 Chức vụ: Tổ trưởng chuyên môn
 SKKN thuộc môn: Lịch sử 
THANH HÓA, NĂM 2018
MỤC LỤC Trang
1. MỞ ĐẦU
1. 1. Lý do chọn đề tài
1. 2. Mục đích nghiên cứu
1. 3. Đối tượng nghiên cứu
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1. 5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm
2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận:
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2. 3. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học Lịch sử
2.3.1. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại
* Sử dụng phần mềm power point thiết kế bài giảng Lịch sử. 
* Xây dựng bài giảng điện tử bằng PowerPoint 
* Khai thác tranh ảnh, phim tư liệu trong giảng dạy
* Sử dụng phần mềm Adobe Presenter trong thiết kế bài giảng điện tử Elearning
2.3.2. Sử dụng sơ đồ hoá kiến thức trong giảng dạy
* Sơ đồ .
* Bảng biểu . 
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
2. 4. 1. Đối với hoạt động giáo dục
2. 4.2. Đối với bản thân.
2. 4. 3. Đối với đồng nghiệp trong nhà trường.
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.
3.1. Kết luận
3.2. Kiến nghị : 
1
1
1
1
1
2
2
2
2
3
3
3
4
5
6
7
7
9
11
11
11
12
12
12
13
1. MỞ ĐẦU
1. 1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết TW 2 khoá VIII đã khẳng định “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối dạy học truyền thụ một chiều, rèn nếp sống tư duy cho người học, từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học”. Do đó, trong quá trình dạy học đòi hỏi các thầy giáo, cô giáo phải tích cực học tập; không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn; đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh; bồi dưỡng khả năng tự học, sáng tạo; khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế; đem lại sự say mê, hứng thú học tập cho các em. Đặc biệt là trong giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường THPT thì điều đó càng quan trọng hơn.
+ Môn lịch sử đòi hỏi học sinh phải nắm được một số sự kiện cơ bản của một bài, một chương hay một giai đoạn lịch sử. Một số tiết lượng kiến thức quá dài, vì vậy học sinh thường ngại học vì rất khó nhớ.
+ Trong thực tế đôi khi tư tưởng của học sinh, thậm chí là phụ huynh học sinh và ở đâu đó trong xã hội vẫn coi môn lịch sử là “môn phụ”, chỉ cần “học thuộc” nên cũng ít để tâm học và tìm hiểu về lịch sử.
+ Phương tiện dạy học, đồ dùng dạy học còn thiếu, tài liệu tham khảo còn ít, kênh hình minh hoạ còn hạn chế, tản mạn hầu hết là những tài liệu giáo viên tự mua, tự tìm hiểu.
1. 2. Mục đích nghiên cứu
Tôi chọn đề tài: “ Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học lịch sử ” nhằm: 
-> Góp phần vào công cuộc đổi mới phương pháp dạy- học bộ môn Lịch sử ở trường THPT đáp ứng nhu cầu thực tiễn của ngành và của xã hội. 
-> Để nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử, phát huy khả năng sáng tạo của học sinh khi học lịch sử.
1. 3. Đối tượng nghiên cứu
Là quá trình “Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học lịch sử ” nhằm tạo nên sự hứng thú, sự say mê học tập, tìm hiểu lịch sử cho học sinh trong việc dạy và học môn lịch sử ở trường trung học phổ thông.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phân tích, so sánh, đánh giá, tổng hợp tài liệu và kết luận
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Thiết kế bài dạy, quan sát, dự giờ, khảo sát, thực nghiệm.
2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận:
 “Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học Lịch sử ” là phương pháp dạy học hiệu quả, phát huy tính tích cực mà ta có thể áp dụng được khi có các thiết bị hiện đại hỗ trợ phục vụ cho việc trình chiếu nhưng cũng có thể thực hiện được khi mất điện, không có phương tiện kĩ thuật. 
Theo tôi để nâng cao hiệu quả giảng dạy của môn học bằng phương pháp dạy học trên đòi hỏi người giáo viên phải kết hợp cùng các yếu tố sau:
 Trước tiên phải là người thầy thực sự có tâm huyết chịu tìm tòi nghiên cứu sách tham khảo, phải nắm chắc kiến thức cơ bản trong SGK từ đó tổng hợp, hệ thống kiến thức lại một cách khái quát, khoa học và đầy đủ để học sinh dễ hiểu, dễ nhớ và dễ học từ đó giúp các em yêu thích lịch sử. Khi học sinh có hứng thú trong giờ học, chủ động tìm tòi nghiên cứu về lịch sử các em có những kiến thức về lịch sử dân tộc và thế giới điều đó góp phần rất tích cực trong việc giáo dục tình cảm, nhân cách đạo đức của học sinh, giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc.
 Thứ hai, để giờ học lịch sử có hiệu quả đòi hỏi người giáo viên phải có phương pháp giảng dạy truyền đạt kiến thức cụ thể cho từng lớp, từng đối tượng học sinh ở từng lớp học và đối với từng bài học, tiết học cụ thể (biết phân loại đối tượng học sinh).
 Thứ ba, phương pháp truyền đạt của giáo viên phải đảm bảo tính cụ thể, tính hình ảnh sinh động của các sự kiện lịch sử. Vì lịch sử là những sự kiện cụ thể diễn ra hàng ngày trong quá khứ, nó không thể lặp lại nên sự kiện càng được cụ thể, sinh động bao nhiêu thì giờ dạy càng có hiệu quả bấy nhiêu.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
“Sử dụng phương tiện hiện đại và sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học nói chung” mà đặc biệt là đối với dạy học lịch sử nói riêng không còn là vấn đề mới mẻ. Thiết kế và sử dụng sơ đồ, phương tiện hiện đại theo ý tưởng của mình có lẽ cũng có nhiều người đã và đang làm. Song đúc rút các việc làm trên thành đề tài hoàn chỉnh thì chưa có nhiều người làm.
Mặt khác, khi đưa vào áp dụng thực tế dạy học tại trường THPT Hoằng Hóa 4 của tôi, qua việc đúc rút ý kiến đóng góp của đồng nghiệp khi dự giờ và đặc biệt là từ kết quả tổng hợp lấy ý kiến của học sinh, các em đều cảm thấy hấp dẫn, dễ hiểu, dễ nhớ. Điều đó cho thấy tính hiệu quả cao của phương pháp dạy học này trong thực tế giảng dạy.
2. 3. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học Lịch sử
2.3.1. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại
* Sử dụng phần mềm power point thiết kế bài giảng Lịch sử. 
Để thiết kế bài trình chiếu điện tử bằng Power point trong dạy học các bộ môn ở trường phổ thông, giáo viên có thể lựa chọn nhiều phần mềm khác nhau như: Flash, Eleaning,.. kết hợp với các phần mềm bổ trợ khác. Tuy nhiên, xuất phát từ đặc trưng yêu cầu của bộ môn Lịch sử cũng như khả năng tiếp cận của giáo viên, việc lựa chọn phần mềm PowerPoint qua thực tế sử dụng đã khẳng định được ưu thế so với các phần mềm khác.
PowerPoint là phần mềm đồ họa diễn hình có trong bộ Microsoft Office. Phần mềm PowerPoint hầu như đã hiện diện sẵn trong hầu hết máy tính của người sử dụng Việt Nam và giao diện của nó cũng rất quen thuộc khi phần lớn giáo viên biết sử dụng Word để đánh văn bản.
Phần mềm Powerpoint có thể đáp ứng tốt nhiều yêu cầu khác nhau trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông: từ việc xây dựng bài dạy điện tử của bài nghiên cứu kiến thức mới, cho đến khâu củng cố, ôn tập, sơ kết, tổng kết, kiểm tra đánh giá và cả hoạt động ngoại khóa.
 Phần mềm này có thể giúp giáo viên:
+ Dễ dàng chèn nội dung văn bản (Text), hình ảnh, video clip, âm thanh (Insert Picture/ Movie? Sound) làm cho các kênh thông tin về sự kiện lịch sử trở nên đa dạng, phong phú, sinh động. Qua đó, góp phần tạo biểu tượng lịch sử một cách rõ nét, giúp học sinh cảm nhận và “xích lại” gần với hiện thực qúa khứ, tránh nhận thức sai lầm, hiện đại hóa lịch sử và hiểu lịch sử đầy đủ, sâu sắc hơn. Đồng thời tạo hứng thú, hình thành trong học sinh tình cảm, thái độ đúng đắn đối với lịch sử cũng như việc học tập bộ môn lịch sử. 
Ví dụ: khi giảng bài: Cách mạng tư sản Pháp, giáo viên có thể giới thiệu cho học sinh hình ảnh vua Luix XVI, hoàng hậu Mari Antoanét, bức tranh biếm họa người nông dân Pháp, hay hình ảnh về hội nghị Ba đẳng cấp từ đó giúp học sinh có được biểu tượng rõ nét về các đẳng cấp và giai cấp trong xã hội nước Pháp lúc bấy giờ.
+ Tạo các biểu đồ, đồ thị, sơ đồ (Insert Chart), niên biểu, bảng so sánh (Insert Table) với nhiều màu sắc, độ chính xác cao, có hiệu ứng hoạt hình và được trình chiếu theo trình tự nội dung vấn đề, theo xu hướng phát triển giúp học sinh hiểu được bản chất, các mối liên hệ, vận động, phát triển của các sự kiện, hiện tượng lịch sử , hay hệ thống, khái quát những kiến thức đã học, hay làm rõ những điểm giống và khác nhau của các sự kiện, hiện tượng lịch sử.
Ví dụ: Khi giảng bài Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ. Để giúp học sinh nắm được tính chất của cuộc cách mạng tư sản, cũng như hình thành khái niệm cách mạnh tư sản, giáo viên có thể sử dụng bảng so sánh tính chất giữa cuộc cách mạnh tư sản Anh với cuộc chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mĩ (về mục tiêu, nhiệm vụ, động lực cách mạng, giai cấp lãnh đạo, hình thức, kết qủa, ý nghĩa) bằng cách làm ẩn nội dung trong bảng so sánh đi để học sinh trả lời, sau đó trình chiếu lại nội dung cho các em xem.
+ Tạo các liên kết (Hyperlink) linh hoạt, cho phép kết nối một nội dung bất kỳ trên một slide của giáo án điện tử đến một trang Web trên Internet (nếu máy tính có nối mạng hay đến bất kỳ một tập tin nào trong máy tínhđể tìm kiếm thông tin, mở rộng nội dung đang trình bày hoặc sử dụng nút kích hoạt (Trigger) để bật / tắt tức thì các dạng tư liệu ngay trên slide đang trình chiếu nhằm bổ sung, cung cấp thông tin, hay tiến hành so sánh, đối chiếu nhận thức của học sinh.
+ Dễ dàng tạo và chèn các dạng ký hiệu, biểu tượng thích hợp có sẵn trong Auto Shapes với các định dạng theo điểm, theo đường, theo diện tích và có thể tăng giảm kích cỡ, thay đổi hướng các ký hiệu tùy ý. Ngoài ra, còn có thể tự vẽ các lược đồ, tự thiết kế các biểu tượng đặc biệt, thể hiện được đặc trưng sự kiện lịch sử. Các dạng ký hiệu, lược đồ trên khi được tạo hiệu ứng thích hợp sẽ giúp học sinh nhận thức rõ trình tự qúa trình diễn biến, xác định rõ các địa điểm, khu vực, các hướng di chuyển qua đó góp phần tạo biểu tựơng rõ nét về không gian, thời gian hay giúp học sinh nắm được các mối liên hệ giữa các yếu tố, sự kiện, hiện tượng lịch sử.
+ Tạo các hiệu ứng hoạt hình sinh động cho các đối tượng (văn bản, hình ảnh, biểu tượng, sơ đồ, bảng biểu..) là một trong những chức năng ưu thế của Powerpoint. Từ Menu Slide Show > Custom Animation >Add Effect giáo viên có thể chọn nhiều hiệu ứng khác nhau cho đối tượng đã được chèn trên Slide. Trong thẻ Add Effect, giáo viên chỉ nên chọn dạng hiệu ứng Entrance, trong dạng này có khoảng hơn 50 kiểu hiệu ứng cụ thể, nhưng chỉ có một số kiểu hiệu ứng thuộc mục Basic, Subtle là phù hợp với yêu cầu xây dựng bài dạy (có thể biểu hiện tốt mục đích sư phạm). Chẳng hạn như : khi muốn trình chiếu một đối tượng mới trên slide nên chọn một trong các hiệu ứng Fader, Fly In, Wipe, Diamond, Dissovle In 
* Xây dựng bài giảng điện tử bằng PowerPoint đòi hỏi phải đầu tư nhiều thời gian và công sức nhưng khi tiến hành bài giảng điện tử trên lớp lại rất dễ dàng, thuận tiện. Giáo viên chỉ cần click chuột hay nhấn phím Enter hay phím Ò là có thể trình chiếu lần lượt nội dung của bài giảng đã được thiết kế trước đó trên Powerpoint. Điều này cho phép giáo viên trình bày nội dung bài học một cách đa dạng, phong phú, sinh động nhưng vẫn tiết kiệm được thời gian mà giáo viên bỏ ra cho việc ghi chép, kẻ vẽ lược đồ trên bảng đen theo lối dạy truyền thống trước kia.
Tuy nhiên khi ứng dụng tiện ích của Powerpint vào việc thiết kế bài giảng điện tử người giáo viên cần phải chú ý đến những hạn chế dễ mắc phải, đó là: 
- Quá lạm dụng đến hiệu ứng, kỹ thuật trình diễn trên bài giảng điện tử ví dụ như: tạo các hiệu ứng “bay nhảy” kèm theo âm thanh, trang trí các slide với mầu sắc sặc sỡ, loè loẹt, kết nối với các phim, ảnh lôi cuốn người học, nhưng chuyển tải nội dung rất ít, có khi phản tác dụng giáo dục; lựa chọn nhiều background, phông chữ, màu sắc khác nhau thiếu tính nhất quán, ít hài hòa và nhất là không thể hiện được tính sư phạm trong cả hình thức lẫn nội dung trình bày bài giảng.
- Một hạn chế khác mà giáo viên phổ thông thường hay mắc phải là ít chú ý tính hệ thống của kết cấu bài giảng (cách trình bày bảng đen truyền thống thường bảo đảm được yêu cầu này cho đến khi kết thúc tiết học), nội dung trình bày trên các slide gần như độc lập nên khi trình chiếu sang một đề mục mới thì các đề mục trước đó hầu như không còn xuất hiện nữa khiến cho nhận thức lịch sử của học sinh dễ rơi vào sự tản mạn thiếu tính hệ thống.
- Các dạng thông tin trình bày trên slide của một số bài giảng điện tử còn nghèo nàn, chủ yếu là trình bày một văn bản để trình chiếu trên màn hình thay cho việc ghi chép, mà chưa chú ý đến kiến thức cơ bản, trọng tâm hay sơ đồ hóa các nội dung văn bản. Ngược lại nhiều giáo viên ôm đồm, muốn đưa nhiều dạng thông tin Multimedia để trình chiếu cùng một lúc trên các slide khiến cho bố cục trình bày rối rắm và các thông tin đến với học sinh bị nhiễu loạn, khó nhận ra đâu là kiến thức cơ bản, trọng tâm. Từ đó, những kiến thức còn đọng lại nơi học sinh sau giờ học không rõ ràng, thiếu hệ thống và không bền vững.
- Nhiều bài giảng điện tử do giáo viên lạm dụng về thời gian trình chiếu đã không đảm bảo về chất lượng giờ học, không bao quát được tình hình lớp học, tình trạng học sinh ghi chép bài không kịp hoặc không ghi chép nội dung bài học vẫn xảy ra.
* Khai thác tranh ảnh, phim tư liệu trong giảng dạy
 GV có thể khai thác rất nhiều tư liệu từ Encarta, trên mạng Internet (trang web tvtl.bachkim.vn) hay từ nhiều nguồn tư liệu khác vận dụng trong từng bài giảng cụ thể 
Ví dụ : Để giúp học sinh có thể quan sát, hiểu biết về cuộc sống của con người thời kỳ nguyên thuỷ ở Việt Nam, thời kỳ xã hội cách chúng ta hàng ngàn năm.Vì vậy giáo viên nên sưu tầm, sử dụng những tranh vẽ hay tranh ảnh chụp những hiện vật trưng bày trong bảo tàng lịch sử hoặc mô hình về hộp sọ, công cụ lao động, cuộc sống sinh hoạt, kiếm sống về về cuộc sống của con người thời kỳ nguyên thuỷ để học sinh quan sát từ đó giáo viên phát huy tư duy, khả năng sáng tạo của các em.
 Bên cạnh đó giáo viên có thể sử dụng những kênh hình trong sách giáo khoa, kênh hình tham khảo sưu tầm để khai thác kiến thức, hiểu biết của học sinh chứ không chỉ sử dụng kênh hình mang tính chất minh hoạ đơn thuần.
Ví dụ: + Khi giảng dạy lịch sử lớp 10 trong các bài: Các quốc gia cổ đại Phương Đông hay bài: Các quốc gia cổ đại phương Tây - Hy Lạp và Rô ma giáo viên có thể yêu cầu học sinh sưu tầm tư liệu về thành tựu đó từ giờ học trước, sau đó các em tự trình bày kết quả của mình đã làm được. Các em có thể khai thác cả tư liệu kênh hình và kênh chữ. Bên cạnh đó giáo viên cho học sinh theo dõi đoạn phim ngắn về Kim tự tháp- Tư liệu lấy trong Encarta để các em miêu tả về Kim tự Tháp- Ai Cập để khắc sâu kiến thức đối với học sinh: Kim tự Tháp Kêôp được xây dựng trên S 600 ha với 2.030.000 khối đá, mỗi khối nặng trung bình 2,5 tấn.Kim tự tháp cao 144m....Giáo viên không cần nói công trình kiến trúc đó đồ sộ sừng sững thì học sinh cũng có thể cảm nhận thấy sự hùng vĩ đồ sộ đấy những hình ảnh giáo viên khắc họa, từ đó các em có những đánh giá, khâm phục tài trí của những người dân Ai Cập cổ đại và cảm nhận được rằng đằng sau những công trình kiến trúc đồ sộ đó là xương máu của bao nhiêu người dân đã đổ xuống....
+ Khi dạy lịch sử phần lịch sử Việt Nam lớp 11 trong Chương I: Việt Nam từ năm 1858 đến cuối thế kỉ XIX. Với nội dung trọng tâm kiến thức của chương là quá trình xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp và cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập của nhân dân ta, giáo viên cần sử dụng đoạn phim tư liệu “Việt Nam cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX”. Học sinh có thể quan sát được quá trình thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, đàn áp phong trào yêu nước của nhân ta như thế nào, thái độ bạc nhược, hèn nhát của triều đình Nguyễn để giúp học sinh cụ thể hóa kiến thức một cách sinh động qua đó chủ động tìm hiểu và lĩnh hội kiến thức bài học tạo hứng thú trong giờ học đồng thời giáo dục tư tưởng, tình cảm: thái độ căm ghét đối với thực dân Pháp, triều đình Huế. Giáo dục, bồi dưỡng truyền thống yêu nước của dân tộc. 
 Giáo viên sưu tầm và hệ thống tư liệu: tranh, ảnh, phim theo từng bài cụ thể tạo thành “ngân hàng tư liệu” cho mình, trao đổi trong nhóm chuyên môn, trao đổi với trường bạn. Như vậy khi tìm tư liệu soạn bài cho từng bài cụ thể sẽ rất nhanh và hiệu quả.
* Sử dụng phần mềm Adobe Presenter trong thiết kế bài giảng điện tử Elearning
Đối với phần mềm Adobe Presenter là một phần mềm mới được ứng dụng vào việc giảng dạy, nhiều thầy cô chưa được tiếp cận nhiều. Để sử dụng được phần mềm này thầy cô phải cài đặt chương trình My Adode Presentations. Phần mềm này có đặc điểm khác biệt là học sinh có thể tự học được mà không cần giáo viên giảng dạy trực tiếp. Giáo viên có thể quay Video, tạo dựng một đoạn phim, đoạn clip thông qua những hình ảnh có sẵn và lời ghi âm, thuyết trình của mình vào những hình ảnh đó.
Ví dụ: Ta có hệ thống các hình ảnh khai thác từ Internet về cuộc cách mạng tư sản Pháp, có thể ghi âm tiếng thuyết trình cho những hình ảnh đó để cho thấy diễn biến cuả cuộc cách mạng . Đoạn Clip này sử dụng khi học bài cách mạng tư sản Pháp.
2.3.2. Sử dụng sơ đồ hoá kiến thức trong giảng dạy
Có 2 dạng phổ biến:
* Sơ đồ .
- Dạng sơ đồ thể hiện sự biến chuyển .
Ví dụ : Để trình bày quá trình hình thành xã hội phong kiến ở Trung Quốc ( Chương III: Trung Quốc thời phong kiến, Bài 5 “ Trung Quốc thời phong kiến” ), giáo viên có thể chuẩn bị trước sơ đồ sự hình thành xã hội phong kiến ra giấy A0 sơ đồ sau (tham khảo trong sách giáo viên môn Lịch sử lớp 10 – NXB giáo dục, năm 2006 ).
Quan lại, địa chủ
Qúy tộc
Nông dân công xã
Nông dân giàu 
Nông dân tự canh
Nông dân nghèo
Nông dân lĩnh canh
 Với sơ đồ này sẽ giúp học sinh hiểu rất nhanh và rõ về sự phân hóa, chuyển biến từ xã hội cổ đại (xã hội có giai cấp đầu tiên ) lên xã hội phong kiến ở Trung Quốc .
 Ngoài sơ đồ cụ thể này ra còn rất nhiều bài trong chương trình lịch sử THPT có nội dung có thể trình bày ở dạng sơ đồ này như ở một số bài học lịch sử tiêu biểu:
+ Sơ đồ về sự tiến hóa của loài người, ở bài 1- Lịch sử 10 THPT: “ Sự xuất hiện loài người và bầy người nguyên thủy”. 
+ Sơ đồ quá trình hình thành xã hội phong kiến Tây Âu ở bài 10- Lịch sử 10 “ Thời kỳ hình thành và phát triển của chế độ phông kiến ở Tây Âu (Từ thế kỷ V đến thế kỷ XIV) ”,.
- Dạng sơ đồ thể hiện tổ chức bộ máy nhà nước: 
Ví dụ: Trong chương IV: Việt Nam ở nửa đầu thế kỉ XIX - ở lớp 10 - Bài 25: Tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa dưới triều Nguyễn ( nữa đầu TK XIX)
Để trình bày chức bộ máy nhà nước phong kiến thời nhà Nguyễn (cụ thể là thời Minh Mạng ), giáo viên trên cơ sở nghiên cứu tư liệu và kiến thức trong sách giáo khoa chuẩn bị trước sơ đồ sau:
 Kèm theo sơ đồ này giáo viên có thể thuyết minh về sơ đồ như sau :
+ Đứng đầu nhà nước là vua, có quyền tối cao .
+ Dưới vua là các cơ quan bao gồm: 
+ Nội các: giúp vua giải quyết giấy tờ , văn thư và ghi chép .
+ Viện cơ mật: lo việc quân quốc trọng sự .
+ Tôn nhân phủ: phụ trách các việc của Hoàng gia 
+ Bên dưới nữa là các cơ quan : 
+ Hàn lâm viện: phụ trách sắc dụ, công văn 
+ Đô sát viện: phụ trách việc thanh tra quan lại .
+ Ngũ quân đô thống: phụ trách quân đội .
+ 6 bộ (Lễ, Binh, Hình, Công, Lại, Hộ): chịu trách nhiệm chỉ đạo các công việc chung của nhà nước.
+ Phủ nội vụ: phụ trách kho tàng .
+ 5 tự: phụ trách một số công tác, sự vụ .
+ Quốc tử giám: phụ trách giáo dục .
 Rõ ràng với sự cụ thể hóa bộ máy nhà nước thành sơ đồ như trên giúp học sinh thuận tiện hơn trong việc tiếp thu kiến thức và giáo viên tiết kiệm được thời gian . Ngoài sơ đồ cụ thể này, trong chương trình sử 10 cơ bản và nâng cao còn có rất nhiều bài đề cập đến nội dung nhà nước phong kiến như: thời Đinh, tiền Lê, Lý,Trần, hậu Lê (thời Lê sơ) phần lịch sử Việt nam. Thời Tần, Hán, Đường, Tống, Minh, Thanh ở Trung Quốc. Giáo viên có thể diễn giải ở dạng sơ đồ tổ chức bộ máy như trên.
- Dạn