SKKN Rèn kĩ năng xây dựng văn bản cho học sinh lớp 7 trường THCS Cẩm Ngọc giúp các em nâng cao khả năng viết văn

1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chon đề tài:
 Văn học có vai trò quan trọng trong đời sống và sự phát triển tư duy của loài người. Là một môn học cơ bản trong nhóm KHXH, môn Ngữ văn giúp ta giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho học sinh tốt nhất. Với vai trò to lớn đó mà M.Gooki đã từng nói “Văn học là nhân học”. Ta hiểu rằng văn là người, học văn là học cách làm người, học cái hay, cái đẹp. Vì thế mà học tốt môn Ngữ văn sẽ có tác dụng tích cực đến kết quả học tập của các môn khác và các môn khác cũng góp phần giúp học tốt môn Ngữ văn. Nó có tác động qua lại và quan hệ chặt chẽ với nhau không thể tách rời. Nhất là trong các môn Khoa học xã hội, đặc trưng này càng thể hiện rõ nét. Với vai trò là môn học cơ bản, giường cột trong giáo dục nhà trường cho nên người giáo viên giảng dạy bộ môn cần phải lựa chọn thật tinh, thật kỹ, vận dụng thật linh hoạt các phương pháp nhằm rèn kĩ năng tiếp thu, vận dụng kiến thức để đạt hiệu quả cao nhất. Vì vậy mà cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã khẳng định:“Cái quan trọng nhất trong giảng dạy nói chung và trong giảng dạy văn học nói riêng là rèn bộ óc, là rèn phương pháp suy nghĩ, phương pháp nghiên cứu, phương pháp tìm tòi, phương pháp vận dụng kiến thức”[1].
 Môn Ngữ văn đặc biệt cần thiết trong việc thể hiện mục tiêu chung của trường THCS như góp phần hình thành những con người có ý thức tự tu dưỡng, biết yêu thương, quý trọng gia đình, bè bạn; giàu lòng yêu quê hương, đất nước, yêu Chủ nghĩa xã hội, biết hướng tới những tư tưởng, tình cảm cao đẹp như lòng nhân ái, tinh thần tôn trọng lẽ phải, sự công bằng, ghét cái xấu... Đó là những con người biết rèn luyện để có tính tự lập, tư duy sáng tạo, năng lực cảm thụ các giá trị chân, thiện, mỹ trong cuộc sống cũng như trong nghệ thuật. Trước hết là trong văn học có năng lực thực hành và năng lực sử dụng Tiếng Việt như một công cụ để tư duy và giao tiếp. Đó cũng là những con người ham muốn đem tài trí của mình cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, sẵn sàng hy sinh cho đất mẹ thân yêu.
Xuất phát từ mục tiêu cơ bản trên, người giáo viên dạy văn cần phải tìm ra cho riêng mình những phương pháp dạy học tích cực để giúp học sinh yêu văn, thích học văn và xây dựng được những bài văn hay giàu cảm xúc trong văn biểu cảm, lập luận chặt chẽ trong văn nghị luậnTrong quá trình giảng dạy những kiến thức học sinh lĩnh hội được sẽ được phản ánh cụ thể trong những bài tập làm văn. Người giáo viên bao giờ cũng muốn học trò của mình nắm vững được trình tự của các bước làm một bài văn, làm được những bài văn hay, nhưng điều này quả là một điều rất khó khăn. Mà giáo viên cần giúp học sinh hiểu rằng: “Bài văn hay trước hết là phải viết đúng, đúng yêu cầu của đề bài, đúng những kiến thức cơ bản, hình thức trình bày, bố cục rõ ràng...”
Việc xác định đúng hướng và thực hiện tuần tự các bước trong một bài văn là rất cần thiết. Trước hết là hiểu đúng yêu cầu của đề bài. Vì nó rất quan trọng, giúp học sinh thể hiện đúng chủ đề của bài văn, tránh lạc đề. Xác định đúng yêu cầu của đề cũng giúp người viết tìm ra các ý và lập một dàn ý tốt. Từ một dàn ý tốt người viết sẽ triển khai viết các phần, các đoạn rồi viết thành một bài viết (hay còn gọi là một văn bản) hoàn chỉnh, tránh được sự dài dòng, lộn xộn các ý tạo được sự thống nhất, hài hòa giữa các phần của bài viết. Mặt khác còn phải viết đúng kiến thức cơ bản, đúng kiểu bài mới tạo nên được một văn bản hay. 
Trong thực tế giảng dạy tôi nhận thấy bài văn của học sinh mình chưa đáp ứng được những yêu cầu của một văn bản trong nhà trường. Bài văn của các em vẫn còn hiện tượng lạc đề, xa đề do các em đã bỏ qua hầu hết các bước Tìm hiểu đề, tìm ý và lập dàn ý. Học sinh thường đọc đề và viết bài luôn mà bỏ qua các bước tìm ý và lập dàn ý, thậm chí nhiều em viết xong bỏ qua cả bước “Đọc và sửa chữa” nộp bài luôn. Vì thế mà bài viết của học sinh thường chưa hay, chưa tốt, còn sơ sài, thiếu ý...
Là giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Ngữ văn, bản thân luôn suy nghĩ và trăn trở làm sao để các em học sinh ham học văn, có kĩ năng viết văn tốt. Chính vì thế, tôi thấy cần phải tìm tòi, nghiên cứu để tìm ra giải pháp tốt giúp học sinh làm bài tập làm văn đạt hiệu quả cao. Với thời gian công tác 16 năm, tôi tự tìm tòi, học hỏi bạn bè đồng nghiệp và vận dụng đến nay tôi đã tìm được cho mình một cách làm mà bản thân thấy hiệu quả rõ nét đó chính là hình thành cho các em dần từ thói quen rồi trở thành kĩ năng. Trong khi làm bài tập làm văn, học sinh cần có kĩ năng tìm hiểu đề, phân tích đề, kĩ năng tìm ý, lập dàn ý, kĩ năng diễn đạt, kĩ năng trình bày. Chính vì vậy năm học này tôi đã mạnh dạn thực hiện thử nghiệm sáng kiến kinh nghiệm “Rèn kĩ năng xây dựng văn bản cho học sinh lớp 7 trường THCS Cẩm Ngọc giúp các em nâng cao khả năng viết văn”.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Đưa ra đề tài này, thông qua việc hướng dẫn các em học sinh ôn luyện, nắm được những kĩ năng cơ bản về xây dựng văn bản, tôi muốn các em có được những kiến thức thành thạo để vận dụng vào việc làm các dạng bài văn một cách hiệu quả. Vì thế khi nghiên cứu và thực hiện đề tài này tôi đã hướng tới các mục đích cụ thể sau:
- Nắm vững những kiến thức lý thuyết liên quan đến kĩ năng làm bài.
- Nhận diện, phân loại các dạng đề.
- Hiểu được phương pháp, cách thức làm kiểu bài văn sau đó vận vận dụng làm các dạng văn mà giới hạn học sinh lớp 7 được học như tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận.
- Luyện tập một số đề để rèn kĩ năng làm bài.
- Góp phần nâng cao chất lượng bộ môn, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
- Đề tài này cũng có thể coi là tài liệu để các giáo viên bộ môn trong trường tham khảo.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:	
- Kĩ năng xây dựng văn bản.
- Học sinh lớp 7A Trường THCS Cẩm Ngọc, Cẩm Thủy, Thanh Hóa. Năm học 2018-2019.
1.4. Phương Pháp nghiên cứu:
Trong sáng kiến tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như:
- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết.
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp dùng số liệu
- Phương pháp phân tích, tổng hợp
- Phương pháp điều tra
- Phương pháp so sánh
- Phương pháp phân loại.
2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lý luận của vấn đề:
Môn Ngữ văn nói chung và môn Ngữ văn 7 trong chương trình THCS nói riêng, trọng tâm là rèn luyện kĩ năng Ngữ văn cho học sinh, làm cho các em có kĩ năng nghe, nói, đọc viết Tiếng Việt thành thạo theo các kiểu văn bản và có kĩ năng bước đầu về phân tích tác phẩm văn học, bước đầu có năng lực cảm thụ và bình giá văn học. Phân môn Tập làm văn là phân môn có tính chất tích hợp các phân môn khác trong môn Ngữ văn. Qua tiết Tập làm văn học sinh có khả năng xây dựng một văn bản đó là bài nói, bài viết, nhưng để hướng dẫn cho học sinh nói đúng và viết đúng là hết sức cần thiết. Nó phụ thuộc rất lớn vào năng lực, khả năng của cả thầy và trò.
Trong thực tế, năng lực, khả năng có quan hệ chặt chẽ với tri thức, kĩ năng. Để phát triển một năng lực nào đó cần có một số kĩ năng nhất định. Tri thức, kĩ năng tạo điều kiện thuận lợi và thúc đẩy năng lực phát triển. Ngược lại, năng lực lại giúp học sinh nắm vững những kĩ năng, tri thức cần thiết. Từ những kiến thức lí thuyết được trang bị, học sinh cần phải có khả năng vận dụng chúng vào thực tế. Khả năng vận dụng đó gọi là kĩ năng. Vậy vấn đề đặt ra ở đây là: Người giáo viên dạy tập làm văn như thế nào để học sinh vận dụng tốt, viết tốt bài văn của mình. Ta cần có cách tổ chức, tiến hành dạy tiết tập làm văn ra sao để đạt hiệu quả như mong muốn đó là rèn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết tốt nhất cho các em.
Yêu cầu trong một bài văn của học sinh ở nhà trường phổ thông bao giờ cũng phải hướng tới hai yếu tố cơ bản là: nội dung và hình thức. Nội dung bài văn do hai vấn đề cơ bản tạo nên là ý và văn. Mà muốn có ý ta cần phải phân tích thật kỹ đề bài, phải biết tìm ý và lập dàn ý cho bài viết. Bài văn có ý chưa đủ mà từ ý phải biết diễn đạt thành văn; diễn đạt phải chặt chẽ, sáng sủa và phản ánh được chính xác ý. Hình thức bài văn chủ yếu thể hiện ở việc trình bày nội dung bài viết trên giấy (bố cục, chữ viết, chính tả ). Có thể nói làm kiểu văn bản nào cũng phải rèn luyện theo các yêu cầu trên. Các yêu cầu ấy có thể xếp thành các kĩ năng lớn sau đây:
- Kĩ năng tìm hiểu đề, phân tích đề
- Kĩ năng tìm ý, lập dàn ý
- Kĩ năng trình bày
- Kĩ năng diễn đạt
-Kĩ năng đọc và sửa bài
Trong mỗi kĩ năng lớn ấy có thể hình thành các kĩ năng bộ phận (còn gọi là kĩ năng nhỏ) khác nhau. Chẳng hạn, trong kĩ năng diễn đạt có thể chia ra các kĩ năng nhỏ hơn như: kĩ năng mở bài, thân bài, kết bài, kĩ năng viết có hình ảnh, kĩ năng dùng từ và viết câu, kĩ năng so sánh..
Những kĩ năng lớn trên có mối quan hệ mật thiết với nhau chúng tạo thành một quy trình thống nhất theo trật tự hợp lý. Bắt đầu là phân tích, tìm hiểu đề sau đó tìm ý, lập dàn ý rồi trình bày, diễn đạt cuối cùng là đọc và sửa bài. Phải phân tích đề tốt thì mới có thể viết đúng hướng và mới tìm được ý. Tìm được ý rồi phải biết sắp xếp theo một thứ tự phù hợp (để có bài văn đúng); có dàn ý phù hợp ta mới diễn đạt thành văn (để có bài văn hay), trình bày và chỉnh sửa lại bài văn (để có bài văn đẹp).
Song qua thực tế giảng dạy tôi nhận thấy mặc dù sách giáo khoa đã có những tiết dạy cách làm một bài văn phải như thế nào; giáo viên cũng đã truyền thụ đầy đủ kiến thức nhưng phần đa các em học sinh bỏ qua các kĩ năng hoặc có thì cũng chỉ qua loa đại khái, chỉ viết rồi nộp một cách đối phó không nghĩ mình làm được gì qua những bài tập làm văn đó. Với học sinh lớp 7 Trường THCS Cẩm Ngọc, nhiều em đã đi qua hơn một năm của cấp THCS mà chưa hình thành cho mình được những kĩ năng cần thiết khi tạo lập một văn bản (nói, viết). Trong quá trình tham gia vào các hoạt động này, học sinh với vốn kiến thức còn hạn chế nên thường ngại nói (trong tiết luyện nói), ngại viết (trong tiết viết bài). Vì vậy mà hướng dẫn cho học sinh xây dựng văn bản, cách viết bài văn hay là rất cần thiết để giúp các em hứng thú hơn trong học tập bộ môn Ngữ văn.
2. 2. Thực trạng vấn đề:
- Đối với giáo viên: Trước đây khi dạy văn, tôi chỉ giúp các em nắm bắt những nội dung cơ bản trong sách giáo khoa, mới chỉ hình thành các hiểu biết về lý thuyết thể văn, các kĩ năng làm bài qua các đề và bài văn mẫu mà chưa chú trọng luyện tập và ra bài tập về nhà cho các em để từ đó hình thành các kĩ năng làm bài. Nếu chỉ như vậy thôi thì tôi thấy chưa đủ so với yêu cầu cao của môn Văn là rèn kĩ năng viết bài cho các em.
- Đối với học sinh: 
 Học sinh trường THCS Cẩm Ngọc nói chung và học sinh lớp 7 nói riêng phần lớn các em là học sinh người dân tộc thiểu số. Đời sống kinh tế đồng bào còn nhiều khó khăn, ngoài một buổi đến trường hầu hết các em phải lao động ở ngoài ruộng, trên đồi nên ít có thời gian để học, để đọc tài liệu tham khảo, mở rộng vốn hiểu biết của mình. Nên vốn hiểu biết của học sinh còn hạn hẹp.
Văn học đòi hỏi học sinh phải chịu khó viết nhiều, đọc nhiều nhưng học sinh trường THCS Cẩm Ngọc phần lớn ít có điều kiện cũng như thời gian để học tập. Bên cạnh đó học sinh có vốn từ không phong phú do ít giao tiếp, ít đọc, ít viết nên làm cho các em nghèo nàn về vốn từ vì vậy khi viết cũng khó khăn.
Trên địa bàn xã, nhiều em nhà ở xa trường, đường xá, phương tiện đi lại còn nhiều khó khăn. Thêm vào đó nhiều phụ huynh chưa quan tâm đến việc học của con cái, mải lo làm kinh tế, nhiều gia đình để con ở nhà cho ông bà đi làm ăn xa. Hơn nữa ý thức học tập của nhiều học sinh chưa cao, chưa chú ý đến việc tự học ở nhà và học trên lớp hay nói chuyện riêng không nghe thầy cô giảng, về nhà không làm bài nên khi làm văn thường lúng túng, vụng về, thiếu kĩ năng trình bày. Cách diễn đạt lủng củng, dùng từ ngữ chưa phù hợp...
Bước vào lớp 6 THCS ở những kiểu bài như: miêu tả, tự sự, biểu cảm hay nghị luận ở lớp 7 học sinh đều được cung cấp đầy đủ các bước (cách làm) một bài văn cụ thể. Nhưng qua quá trình dạy học tôi nhận thấy đa số các em thường bỏ qua hoặc xem nhẹ các bước tìm hiểu, phân tích đề, tìm ý – lập dàn ý, trình bày và diễn đạt mà chỉ qua đề bài là cắm cúi viết luôn, khi chấm có những bài viết rất dài nhưng các ý lộn xộn, chưa được sắp xếp theo trình tự hợp lý hoặc xa đề, lạc đề, mắc nhiều lỗi diễn đạt. 
 Từ những khó khăn trên, bản thân tôi thấy phải làm gì để tìm ra cách để giúp các em không chỉ là thói quen làm bài như lâu nay mà phải hình thành cho các em những kĩ năng cần thiết khi tạo lập một văn bản. Cũng chính từ sự băn khoăn, trăn trở đó qua nhiều năm tích lũy, tôi đã đúc rút ra được những kinh nghiệm giúp học sinh làm tốt bài tập làm văn trong chương trình Ngữ văn lớp 7.
Khi chọn hướng nghiên cứu “Rèn kĩ năng xây dựng văn bản cho học sinh lớp 7 trường THCS Cẩm Ngọc giúp các em nâng cao khả năng viết văn”, bản thân nhằm mục đích cung cấp cho học sinh một con đường nhanh và dễ dàng để tạo lập văn bản, làm bài văn. Đồng thời giúp cho học sinh tìm hiểu sâu hơn về các vấn đề: Tìm hiểu - phân tích đề, tìm ý -lập dàn ý, diễn đạt, trình bày, đọc và tự sửa lỗi cho bài viết của bản thân. Từ đó hình thành cho các em kinh nghiệm để góp phần làm tốt bài văn. Ngoài ra với mục đích để trao đổi với đồng nghiệp để cùng bổ sung, xây dựng cho các giải pháp ngày càng hoàn thiện hơn trong quá trình áp dụng vào giảng dạy bộ môn Ngữ văn tại đơn vị.
2.3. Các giải pháp và tổ chức thực hiện:
2.3.1. Rèn kĩ năng tìm hiểu, phân tích đề.
 Kĩ năng tìm hiểu, phân tích đề là kĩ năng định hướng làm bài cho toàn bộ quá trình thực hiện 1 bài tập làm văn, bước này nhằm đáp ứng yêu cầu mà đề bài đặt ra. Nhiệm vụ của kĩ năng này là xác định được vấn đề trọng tâm mà bài viết cần làm sáng tỏ và hướng giải quyết. Cho nên giáo viên cần giúp học sinh biết cách xác định đúng yêu cầu của đề bài để xây dựng định hướng làm bài văn chính xác.
 Tuy vậy, có một thực tế mà hầu hết giáo viên bộ môn văn cũng như bản thân tôi đều nhận thấy những học sinh chưa có kĩ năng hoặc trây lười trong học tập thường không chú ý đến các bước này. Vì vậy mà đa số các em trong quá trình làm bài các em thường mắc các lỗi lạc đề, lệch đề nên bài văn thường không có điểm cao. 
Khi gặp đề tập làm văn, học sinh mới đọc qua đề chưa cần tìm hiểu gì đã vội viết ngay, làm ngay, gặp gì viết nấy. Ví dụ cứ thấy đề về Nguyễn Trãi là viết tất cả những gì mình biết về tác giả này. Thực ra thì hoàn toàn không phải như vậy, mỗi đề văn nhất là đề văn hay, người ra đề ngoài những yêu cầu bình thường, luôn luôn “cài đặt” trong đó một ẩn ý mà chỉ có học sinh chịu khó tìm hiểu, suy nghĩ mới có thể phát hiện và đáp ứng được. Chính vì thế mà hướng dẫn cho các em làm tốt bước này sẽ giúp học sinh tránh được các lỗi lạc đề, lệch đề từ đó bài văn sẽ chính xác hơn và tốt hơn.
Từ thực tế hạn chế đó của học sinh nên tôi luôn hướng dẫn học sinh thực hiện thao tác này. Công việc này được lặp đi lặp lại ở mọi bài văn viết trên cơ sở đó các em sẽ biến nó thành kĩ năng cần thiết trước khi viết bài.
Ví dụ: Sắp đến các tiết bài viết làm tại lớp giáo viên ra đề rồi yêu cầu học sinh về nhà thực hiện trước bước tìm hiểu đề với các đề bài trên rồi sau đó giáo viên kiểm tra kết quả của các em (yêu cầu làm ra giấy).
Trước một đề bài tôi thường yêu cầu học sinh đọc đi đọc lại nhiều lần, xác định những từ cần chú ý, chép lại đề với những ý có gạch đầu dòng để làm nổi bật các yêu cầu của đề để giúp học sinh tìm hiểu, phân tích đề kỹ càng hơn. Làm sao đó mà giúp các em thấy được kết quả cuối cùng của bước tìm hiểu đề phải xác định yêu cầu : 
- Đề ra thuộc kiểu bài nào? 
- Lời yêu cầu về kiểu bài: trực tiếp hay gián tiếp?
- Đề bài và giới hạn? Học sinh cần tìm hiểu rõ qua từng từ ngữ để xác định giới hạn của đề bài. Chỉ 1 sơ suất nhỏ trong việc xác định giới hạn của đề bài cũng có thể dẫn các em từ tản mạn, xa đề đến lạc đề.
Ví dụ: Cho đề bài: Em hãy kể lại một kỉ niệm sâu sắc với người thân của em?
Với đề bài này có rất nhiều học sinh kể ra hai, ba kỉ niệm nhưng không có kỉ niệm nào được kể một cách đầy đủ. Rồi đang kể kỉ niệm về người này lại chuyển sang người khác. (Học sinh mắc lỗi này nguyên nhân là do các em xác định chưa đúng yêu cầu của đề, chưa tìm ra được từ “khóa” trong đề đó là: “Một kỉ niệm sâu sắc” và “người thân của em”). 
Tìm hiểu, phân tích đề là bước quan trọng, tuy nhiên trong chương trình học thời gian dành cho khâu này còn quá ít. Để khắc phục được khó khăn trên và cho học sinh thực hiện tốt bước này bản thân tôi đã kết hợp thời gian trên lớp, thời gian ở nhà của các em để hướng dẫn cho các em thực hành. 
Ví dụ: Khi dạy xong bài “Đề văn biểu cảm và cách làm bài văn biểu cảm” (tiết 25- Kế hoạch giáo dục nhà trường Ngữ văn 7 Trường THCS Cẩm Ngọc) giáo viên yêu cầu học sinh: Ngoài việc chuẩn bị tốt các điều kiện cho bài cũ các em về nhà hãy thực hiện trước bước tìm hiểu đề với đề bài : “Loài cây em yêu” của bài. 
Đề bài: “Loài cây em yêu” 
- Kiểu bài: Biểu cảm (Phát biểu cảm nghĩ)
- Yêu cầu: Gián tiếp (không có lệnh đề, lệnh đề bị ẩn)
- Giới hạn: Chọn loài cây ở làng quê Việt Nam có ý nghĩa biểu trưng như sen, tre, đa, dừa
Đến tiết viết bài số 2 giáo viên chọn đề bài này cho câu 2 ở phần tạo lập văn bản. Nếu vậy học sinh sẽ dễ dàng làm bài vì các em đã được chuẩn bị, định hướng kiến thức và kĩ năng.
Trong các tiết trả bài trên lớp, tôi đã chỉ ra cho học sinh thấy một cách nghiêm túc rằng trong các lỗi học sinh mắc phải, lỗi lạc đề là lỗi nặng nhất, nghiêm trọng nhất của một bài tập làm văn. Khi bài văn đã lạc đề thì dù có những đoạn văn hay đến đâu cũng không thể đạt điểm số cần thiết.
Với giáo viên, trước một đề tập làm văn việc tìm hiểu đề là đơn giản nhưng với học sinh bước này rất quan trọng. Vì vậy trước bất cứ một đề văn nào giáo viên luôn yêu cầu học sinh chú trọng thực hiện bước này. Có thể nói rằng đây là một bước mất rất ít thời gian nhưng nó mang lại hiệu quả cao nhất trong quá trình làm bài của học sinh. Giáo viên phải luôn luôn nhắc nhở các em muốn làm được một bài văn hay trước hết phải nhận thức đề cho “đúng” và cho “trúng”. Bởi vậy, đây là bước rất quan trọng và không thể thiếu trong tạo lập văn bản (viết bài văn).
2.3.2. Rèn kĩ năng tìm ý, lập dàn ý cho các đề văn.
Đứng trước một đề văn hay, việc phân tích, tìm hiểu cho kỹ càng, sâu sắc đã khó, việc tìm ý và xây dựng cho được một dàn ý tương đối hoàn chỉnh và đúng đắn lại là khâu càng khó hơn. Bởi lẽ trước một vấn đề của cuộc sống xã hội hoặc văn chương không ít cách tiếp cận, cách hiểu. Do vậy, ít khi có một lời đáp duy nhất, đặc biệt là loại đề biểu cảm, phân tích, bình giảng một tác phẩm văn học. Tuy nhiên, nói như thế không có nghĩa là trước một đề văn ai thích nói gì thì nói mà phải có lý, phải có sức thuyết phục. Vì thế, trước 1 đề văn, người ra đề cũng như người viết bài cũng phải nêu lên được cách hiểu (nhận thức đề) và những ý cơ bản cần phải đạt được trong bài viết tức là phải hình thành được dàn ý đáp ứng được yêu cầu của đề bài.
a. Tìm ý.
Trước hết giáo viên cần cho học sinh thấy ý ở đây là ý của đề bài đặt ra chứ không phải ý của các văn bản (tác phẩm) được tìm hiểu . Tất nhiên, có khi ý của đề trùng với ý của tác phẩm.
Ví dụ: “Em hãy phát biểu cảm nghĩ về bài thơ Tiếng gà trưa(Xuân Quỳnh)” thì ý của đề gần như trùng với ý của tác phẩm được biểu cảm.
 Cũng là văn bản trên, nhưng với đề “Cảm nghĩ về tình bà cháu và tình yêu quê hương đất nước của người lính trong bài thơ Tiếng gà trưa(Xuân Quỳnh)” thì ý của đề lại khác và do vậy xây dựng ý cũng như cách biểu cảm cho 2 đề là khác nhau.
Để tìm được ý cho một đề văn một trong những cách tương đối hiệu quả là giáo viên giúp học sinh biết đặt ra các câu hỏi và tìm cách trả lời. Việc đặt ra các câu hỏi thực chất là giúp học sinh biết soi sáng, chiếu rọi đối tượng dưới nhiều góc độ, biết lật đi lật lại vấn đề để tìm hiểu, xem xét cho kỹ càng và thấu đáo, chặt chẽ hơn. 
Ví dụ: Trước khi giáo viên cho học sinh viết bài tập làm văn số 3 ( Tiết 51-52 văn biểu cảm lớp 7) giáo viên giao trước cho các em một đề bài để các em luyện tập, rèn kĩ năng, tìm hiểu đề, tìm ý.
Đề bài: Cảm nghĩ về người mẹ thân yêu cuả em.
Tìm hiểu và phân tích đề văn trên, học sinh sẽ nhận ra vấn đề trọng tâm cần làm là bộc lộ tình cảm về người mẹ thân yêu.
Để tìm ý cho bài viết, học sinh có thể đặt ra những câu hỏi như: 
- Đối tượng biểu cảm là ai?
 -Tình cảm, ấn tượng của em về mẹ như thế n