SKKN Nghiên cứu đa dạng sinh học ở vườn quốc gia Pù Mát - Ứng dụng vào dạy học địa lí địa phương cho học sinh Lớp 10 trường THPT Con Cuông

 SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 TRƯỜNG THPT CON CUÔNG
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC Ở VƯỜN QUỐC GIA PÙ MÁT
 - ỨNG DỤNG VÀO DẠY HỌC ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG 
 CHO HỌC SINH LỚP 10 TRƯỜNG THPT CON CUÔNG
 Môn: Địa lí (Lĩnh vực giáo dục) 
 Tác giả: Nguyễn Thị Hồng Ngọc 
 Lữ Thị Nga
 Tổ: Khoa học xã hội
 Năm 2023
 Số điện thoại: 0974776886 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI
TT NỘI DUNG ĐƯỢC VIẾT TẮT BẰNG
1 Đa dạng sinh học ĐDSH
2 Địa lí địa phương ĐLĐP
3 Giáo viên GV
4 Học sinh HS
5 Sáng kiến kinh nghiệm SKKN
6 Trung học phổ thông THPT
7 Thực nghiệm sư phạm TNSP
8 Vườn Quốc gia VQG nói chung, môn địa lí 10 nói riêng trên thực tế vẫn còn nặng về lí thuyết, ứng dụng 
vào thực tế địa phương còn hạn chế; dạy học ĐLĐP do đó cần thiết là một phần nội 
dung kiến thức quan trọng trong chương trình địa lí phổ thông. Bên cạnh đó, việc 
giảng dạy ĐLĐP chưa thực sự có hiệu quả do nhiều nguyên nhân khác như: thiếu 
nguồn tài liệu địa lí địa phương hỗ trợ, hình thức dạy học chưa phù hợp, dạy học 
còn mang tính chất đối phó để hoàn thành chương trình, HS chưa thực sự hứng thú 
tìm hiểu, dẫn đến tình trạng HS thiếu kiến thức về địa phương nơi mình sinh 
sống. Thực trạng này càng thể hiện rõ ràng hơn đối với việc dạy học ĐLĐP ở HS 
lớp 10, do năm học 2022 – 2023 là năm học đầu tiên ĐLSĐP là nội dung giáo dục 
bắt buộc.
 Là giáo viên dạy địa lí, chúng tôi luôn trăn trở với suy nghĩ làm thế nào để 
việc học tập địa lí của HS, trong đó có nội dung ĐLĐP không áp lực đồng thời 
mang lại hiệu quả. Trong chương trình ĐLĐP dành cho HS lớp 10 THPT của tỉnh 
Nghệ An năm học 2022 – 2023, ĐDSH là một trong 2 chủ đề được lựa chọn để đưa 
vào dạy học. Nhằm để cả GV và HS thấy được tầm quan trọng và những lợi ích rõ 
rệt của nội dung ĐLĐP; mặt khác thực hiện đổi mới, đa dạng hóa hình thức và 
phương pháp dạy học, giúp HS chủ động lĩnh hội kiến thức, hình thành và phát 
triển được các kĩ năng cơ bản, chúng tôi đã chọn đề tài “Nghiên cứu đa dạng sinh 
học ở Vườn quốc gia Pù Mát - Ứng dụng vào dạy học địa lí địa phương cho học 
sinh lớp 10 ở trường THPT Con Cuông” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm.
 Vườn Quốc gia Pù Mát là một khu rừng đặc dụng ở phía tây tỉnh Nghệ An, 
được thành lập theo quyết định số 174/2001/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ 
ngày 08/11/2001 về việc chuyển hạng Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Mát thành 
Vườn quốc gia. Vườn quốc gia Pù Mát hiện được xác định là vùng lõi của khu dự 
trữ sinh quyển miền tây Nghệ An do UNESCO công nhận năm 2007. Đây là một 
VQG có tính đa dạng sinh học cao vào loại bậc nhất của Việt Nam nên chúng tôi 
đã mạnh dạn thực hiện đề tài liên quan tới tính ĐDSH ở VQG Pù Mát. Hi vọng sẽ 
giúp cho các đồng nghiệp có thêm một kênh thông tin để tiếp cận, nghiên cứu và 
ứng dụng vào việc dạy học ĐLĐP một cách hiệu quả.
1.2. Lịch sử nghiên cứu
 Về vấn đề dạy và học địa lí nói chung và vấn đề dạy và học ĐLĐP nói riêng, 
đã có nhiều tác giả nghiên cứu được trình bày trong sách giáo khoa, giáo trình, các 
đề tài nghiên cứu, tạp chí, luận án.
 Ở nhiều nước trên thế giới, việc giảng dạy và học tập ĐLĐP được đặt ra với 
mục đích nghiên cứu, giảng dạy, học tập với nhiều góc độ khác nhau.
 Ở Liên Xô và các nước Đông Âu trước đây có rất nhiều công trình nghiên 
cứu ĐLĐP về cả mặt lý luận (phương pháp luận) và thực tiễn (biên soạn Địa lí địa
 2 1.3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của kiến thức ĐLĐP lớp 10 THPT.
- Nghiên cứu đa dạng sinh học ở Vườn quốc gia Pù Mát - Ứng dụng vào dạy học 
ĐLĐP cho HS lớp 10 ở trường THPT Con Cuông để chứng minh cho lý thuyết của 
đề tài.
1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Học sinh lớp 10 trường THPT Con Cuông; có thể mở rộng thực nghiệm trong dạy 
học ĐLĐP cho HS lớp 10 ở các trường THPT khác.
1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Thiết kế và tổ chức cho HS thực hiện một số sản phẩm báo cáo có tính đại diện 
trong chương trình ĐLĐP lớp 10 THPT.
- Tập trung vào phần thiết kế, hướng dẫn HS, phần tổ chức thực hiện được xem 
như cụ thể hóa và tiếp nối cho mục tiến trình thực hiện trong phần thiết kế.
- Tổ chức thực nghiệm đối với HS các lớp 10C6 trường THPT Con Cuông, Nghệ An
1.5. Phương pháp nghiên cứu
1.5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
 Phương pháp lí thuyết là phương pháp thu thập thông tin thông qua đọc sách 
báo, tài liệu nhằm mục đích tìm chọn những khái niệm và tư tưởng cơ bản là cơ sở 
lí luận của đề tài, hình thành giả thuyết khoa học, dự đoán những thuộc tính của 
đối tượng nghiên cứu xây dựng những mô hình lí thuyết hay thực nghiệm ban đầu.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đọc các tài liệu liên quan đến đề tài để chọn 
lọc những kiến thức cơ bản phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài.
- Phương pháp hệ thống hóa: Nghiên cứu các tài liệu, phân chia thành những mục 
theo mục đích mà mình nghiên cứu.
- Phương pháp so sánh, đối chiếu: Tiến hành so sánh, đối chiếu các tài liệu và các 
nội dung, hoạt động có liên quan để phục vụ cho quá trình nghiên cứu.
1.5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
 4 Địa lí địa phương là một bộ phận và có liên quan mật thiết với địa lí Tổ quốc 
nên kiến thức ĐLĐP có vai trò là cơ sở để HS nắm kiến thức địa lí Tổ quốc, kiến 
thức địa lí nói chung. Ngược lại, việc đưa ĐLĐP vào dạy học địa lí phổ thông có 
tác dụng bổ sung kiến thức địa lí cho các em, từ đó bồi dưỡng tình yêu quê hương 
đất nước trong mỗi con người.
 Kiến thức ĐLĐP là kiến thức về các sự vật, hiện tượng hết sức gần gũi, thân 
quen mà HS nhìn thấy hàng ngày. Do vậy nó tạo điều kiện hình thành biểu tượng 
địa lí cho HS. Mà như chúng ta biết, biểu tượng địa lí lại là cơ sở để tạo ra khái 
niệm địa lí, vì nó phản ánh được những thuộc tính của khái niệm địa lí tương ứng. 
Biểu tượng về các sự vật, hiện tượng càng sáng và càng đầy đủ thì việc nhận thức 
càng tốt.
 Bên cạnh đó, những kiến thức ĐLĐP mà nhà trường trang bị cho HS nếu có 
giá trị thực tiễn sẽ tạo điều kiện để các em có thể vận dụng được vào công việc lao 
động sản xuất tại địa phương, tham gia cải tạo xây dựng quê hương giàu đẹp.
2.1.1.2. Kiến thức chủ đề đa dạng sinh học trong phạm vi chương trình giáo 
dục địa phương tỉnh Nghệ An
 Nghệ An nằm trong khu đa dạng sinh học bắc Trường Sơn – khu vực chứa 
nhiều yếu tố địa lí – sinh vật đặc biệt. Sự giao thoa giữa sinh vật bản địa và các 
luồng sinh vật di cư đã tạo nên tính đa dạng sinh học cho khu vực này. Có 3 luồng 
sinh vật di cư chính: luồng sinh vật có nguồn gốc cận nhiệt đới và ôn đới khô lạnh 
Vân Nam – Quỳ Châu từ phía bắc xuống; luồng sinh vật có nguồn gốc cận nhiệt 
đới lục địa khô Ấn Độ – Mianma từ phía tây sang và luồng sinh vật có nguồn gốc 
xích đạo đại dương ẩm ướt Indonesia – Malaysia từ phía nam lên.
 Hình 1. Bản đồ khu dự trữ sinh quyển miền Tây Nghệ An
 6 hẹp nơi cư trú, suy giảm loài sinh vật, thay đổi hệ sinh thái, nhiều loài có nguy cơ 
tuyệt chủng như: trĩ sao, niệng cổ hung, sao la, trầm,...
 Có nhiều nguyên nhân gây ra suy giảm ĐDSH ở Nghệ An. Trong đó, đáng 
chú ý là các nguyên nhân như: hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên quá 
mức; sử dụng một số phương pháp khai thác và tận thu mang tính huỷ diệt như nổ 
mìn hay sử dụng hoá chất, lưới mắt cáo,...; nhận thức của người dân về vai trò của 
ĐDSH còn hạn chế; mua bán sinh vật quý hiếm; chuyển đổi mục đích sử dụng đất, 
đốt rừng làm rẫy; khí thải công nghiệp, chất thải đô thị, hoạt động phát triển cơ sở 
hạ tầng,...
 Để bảo vệ và phát huy tính ĐDSH, nhiều giải pháp được đề xuất như:
- Đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, giáo dục về vai trò của đa dạng sinh học và 
bảo vệ đa dạng sinh học.
- Quy hoạch và xây dựng khu bảo tồn hệ sinh thái.
- Xây dựng vành đai khu đô thị, làng bản, tạo giới hạn khoanh vùng cần bảo vệ.
- Duy trì bảo tồn và phát triển nguồn gen; sử dụng bền vững ĐDSH và các dịch vụ 
HST (tổ chức các hoạt động du lịch gần gũi với tự nhiên và nói không với hoạt 
động săn bắn trái phép.
- Trồng rừng có quy mô lớn trên diện tích đất cải tạo.
- Nghiêm trị những đối tượng có hành vi chặt phá rừng trái phép, buôn bán động 
vật quý hiếm,
2.1.2. Cơ sở thực tiễn
2.1.2.1. Đặc điểm của học sinh lớp 10 THPT Con Cuông
 Lứa tuổi HS THPT nói chung, HS lớp 10 THPT nói riêng là giai đoạn quan 
trọng trong việc phát triển trí tuệ. Do cơ thể các em đã được hoàn thiện, đặc biệt là 
hệ thần kinh phát triển mạnh tạo điều kiện cho sự phát triển các năng lực trí tuệ. 
Cảm giác và tri giác của các em đã đạt tới mức độ gần với của người lớn. Quá trình 
quan sát gắn liền với tư duy và ngôn ngữ. Khả năng quan sát một phẩm chất cá 
nhân cũng bắt đầu phát triển ở các em. Tuy nhiên, từ những nghiên cứu về tâm lí 
lứa tuổi, HS lớp 10 THPT vừa mới qua giai đoạn THCS, chưa bứt ra khỏi tuổi 
thiếu niên, cũng chưa là người trưởng thành nhưng bước đầu có những thay đổi 
mạnh về tâm sinh lí; sự quan sát ở các em thường phân tán, chưa tập trung cao vào
 8 Đối với các bộ môn, mỗi bài giảng trên lớp, cả thầy và trò chỉ cơ bản là trao 
đổi, thảo luận các vấn đề liên quan tới nội dung gò bó trong bài dạy, ít có cơ hội 
mở rộng vấn đề bên ngoài thực tế.
 Giảng dạy ĐLĐP có hiệu quả phải đảm bảo các yêu cầu sau:
 Một là: Học sinh phải lĩnh hội đủ kiến thức cần thiết về địa phƣơng (Tự 
nhiên, kinh tế - xã hội, các vấn đề mà địa phƣơng đang đối mặt).
 Hai là: Giáo viên phải tạo cơ hội để HS chủ động tìm đến với những kiến 
thức kể trên.
 Ba là: Học sinh phải có đƣợc sự hứng thú, niềm đam mê trong quá trình tìm 
hiểu, nghiên cứu...
 Trong những năm qua, giảng dạy ĐLĐP chỉ đáp ứng đƣợc yêu cầu thứ nhất. 
Còn hai yêu cầu còn lại gần nhƣ chƣa thực hiện đƣợc. Vì vậy HS rất mau quên 
những thức mà mình đã đƣợc học.
 Để góp phần giải quyết vấn đề trên, chúng tôi đã mạnh dạn thực hiện đề tài
“Nghiên cứu đa dạng sinh học ở Vườn quốc gia Pù Mát - Ứng dụng vào dạy học
địa lí địa phương cho học sinh lớp 10 ở trường THPT Con Cuông” làm đề tài sáng 
kiến kinh nghiệm.
2.2. Giải quyết vấn đề
2.2.1. Tính đa dạng sinh học ở Vườn quốc gia Pù Mát
 Vườn quốc gia Pù Mát được chuyển hạng từ Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù 
Mát (thành lập năm 1995) với diện tích quản lý 94.907,56 ha, nằm về phía Bắc của 
dãy Trường Sơn và về phía Tây Nam của tỉnh Nghệ An. Đây là khu rừng đặc dụng 
đại diện cho hệ sinh thái rừng nhiệt đới và á nhiệt đới điển hình trên núi đất, là đại 
diện cho bộ mặt rừng Nghệ An nói riêng và rừng Bắc Trường Sơn nói chung. 
Vườn có diện tích tự nhiên rộng nhất khu vực miền Bắc với hệ động thực vật 
phong phú và đa dạng. Đặc biệt, Vườn có 61 km ranh giới tiếp giáp với Khu bồi 
hoàn ĐDSH Năm Chuôn – Năm Chăng, tỉnh Bolikhamxay - Lào. Tổng diện tích 
của cả hai khu rừng khoảng 250.000 ha, đã tạo ra một khu vực bảo tồn ĐDSH rộng 
lớn cho các loài động vật có phạm vi hoạt động rộng như: Hổ (Panthera tigris), 
Voi (Elephas maximus), Mang Trường sơn (Muntiacus truongsonensis), Mang lớn 
(Muntiacus vuquangensis), và là nơi mang nhiều đặc thù về thảm thực vật và hệ 
thực vật với nhiều loài đặc hữu, thảm thực vật vừa có rừng thường xanh, vừa có 
rừng nửa rụng lá, có cả đai rừng cao và đai rừng thấp. Chính vì vậy, VQG Pù Mát 
đóng vai trò vô cùng quan trọng trong chiến lược bảo tồn ĐDSH của Việt Nam và 
khu vực.
 10