SKKN Một số giải pháp vận dụng sơ đồ tư duy để dạy học văn miêu tả lớp 5 ở trường tiểu học Giao thiện I, huyện Lang Chánh

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ 
PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO LANG CHÁNH
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ GIẢI PHÁP VẬN DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY
ĐỂ DẠY HỌC VĂN MIÊU TẢ LỚP 5 Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC GIAO THIỆN I, HUYỆN LANG CHÁNH
Người thực hiện: Trương Thị Hân
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Giao Thiện I
SKKN thuộc lĩnh vực (phân môn): Tập làm văn
THANH HOÁ, NĂM 2016
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1- Sách giáo khoa, sách giáo viên Tiếng Việt Lớp 4, Lớp 5 hiện hành.
2- Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên.
3- Học tốt Tiếng Việt 5 (Tập 1, Tập 2)- Tác giả: Phạm Thị Hồng Hoa.
4- Tài liệu dạy học theo chương trình SEQAP:Các kĩ thuật dạy học ở Tiểu học
6- Dạy học lấy học sinh làm trung tâm.
MỤC LỤC
I. Mở đầu Trang
1. Lí do chọn đề tài 2
2. Mục đích nghiên cứu 2
3. Đối tượng nghiên cứu 3
4. Phương pháp nghiên cứu 3
II. Nội dung sáng kiến
1. Cơ sở lí luận 3
2.Thực trạng 4
3. Các giải pháp 5
III. Kết luận - Kiến nghị
1. Kết luận 16
2. Kiến nghị 16
 I. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài.
Tiếng Việt là một môn học đóng vai trò đặc biệt quan trọng ở bậc Tiểu học, là phương tiện chủ yếu để học sinh tiếp thu các môn học khác. Môn Tiếng việt ở Tiểu học có nhiệm vụ hình thành năng lực ngôn ngữ cho học sinh thể hiện ở bốn kỹ năng: Nghe, nói, đọc, viết.
Việc bồi dưỡng kỹ năng làm bài Tập làm văn nói chung và kiểu bài văn miêu tả nói riêng cho học sinh Tiểu học trong các nhà trường đang là mối quan tâm của nhiều giáo viên. Bởi phân môn Tập làm văn là phân môn thực hành tổng hợp, được vận dụng các tri thức, kỹ năng của nhiều phân môn khác. Phân môn Tập làm văn có vị trí hết sức quan trọng trong chương trình Tiểu học. Thông qua phân môn Tập làm văn nhằm rèn luyện cho học sinh các kỹ năng: Nói, viết, nghe, đọc để phục vụ cho việc học tập và giao tiếp: nói, viết đúng từ ngữ, đủ các bộ phận của câu, đủ ý, rõ ràng, mạch lạc nội dung diễn đạt. Cũng từ đó trau dồi thái độ ứng xử có văn hoá, tinh thần trách nhiệm trong công việc. Bồi dưỡng tình cảm lành mạnh, tình yêu tiếng Việt, tình yêu quê hương, đất nước, góp phần đặc biệt quan trọng trong việc hoàn thiện và nâng cao các kỹ năng sử dụng tiếng Việt cho học sinh Tiểu học.
 Qua thực tế 12 năm giảng dạy lớp 5 tại Trường Tiểu học Giao Thiện I, huyện Lang Chánh, tôi nhận thấy học sinh không mấy hứng thú khi học phân môn Tập làm văn, rất ít học sinh học tốt phân môn này. Vậy làm thế nào để học sinh hứng thú khi học phân môn Tập làm văn và nâng cao chất lượng học tập làm văn nhất là văn miêu tả cho học sinh lớp 4 và lớp 5? Sau năm năm được tham gia chương trình SEQAP, bản thân tôi được tiếp thu, thực hành và trao đổi, rút kinh nghiệm với đồng nghiệp về các kĩ thuật dạy học tích cực và tôi đã vận dụng các kĩ thuật này vào các tiết học rất hiệu quả, nhất là sử dụng kĩ thuật “sơ đồ tư duy” trong dạy học văn miêu tả ở lớp 5.
 Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy. Đây là cách dễ nhất để chuyển tải thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não. Nó là một phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả nhằm “sắp xếp” ý nghĩ.
Với học sinh lớp 5 trường Tiểu học Giao Thiện 1, đa số các em là học sinh người dân tộc Thái nên việc giao tiếp bằng Tiếng Việt của học sinh còn rất nhiều hạn chế, vốn Tiếng Việt của các em còn rất nghèo đặc biệt là việc nói đúng câu, diễn đạt đúng ý, vì thế việc rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh là cần thiết. Vì việc, giúp học sinh làm được một bài văn miêu tả sẽ góp phần nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho các em, giúp các em phát triển, tích luỹ vốn từ ngữ, giàu hình ảnh từ đó các em khám phá được cái hay, cái đẹp của sự vật và sự phong phú của cuộc sống qua việc tìm hiểu, quan sát các sự vật thân thuộc, gần gũi với các em. Rèn luyện các thao tác tư duy, phát triển ngôn ngữ phổ thông, bồi dưỡng tình yêu cái đẹp, cái thiện, lẽ phải và sự công bằng trong xã hội; tình yêu và thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam hiện đại, có tri thức, thấm nhuần truyền thống tốt đẹp của dân tộc, ưa chuộng lối sống lành mạnh, ham thích việc làm và biết rèn luyện khả năng thích ứng với cuộc sống xã hội sau này.
Với những lý do trên, tôi đã chọn và viết đề tài : “Một số giải pháp vận dụng sơ đồ tư duy để dạy học văn miêu tả lớp 5 ỏ trường Tiểu học Giao Thiện 1, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa" nhằm giúp học sinh có hứng thú khi học tập phân môn Tập làm văn đặc biệt là kiểu bài văn miêu tả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt ở bậc Tiểu học.
2. Mục đích nghiên cứu:
Giúp nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập làm văn lớp 5. Tiếp theo đó, mục đích quan trọng hơn là góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt nói chung ở bậc Tiểu học.
 Giúp học sinh hứng thú học tập, tiếp thu bài học một cách nhẹ nhàng, khắc sâu kiến thức về phân môn Tập làm văn. Giúp học sinh làm được một bài văn rõ bố cục, đủ ý, sinh động.
3. Đối tượng nghiên cứu:
Nghiên cứu và áp dụng cho học sinh lớp 5A, trường Tiểu học Giao Thiện I, huyện Lang Chánh năm học 2015 – 2016 và rút kinh nghiệm áp dụng cho các năm học tiếp theo.
4. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp quan sát.
Phương pháp hỏi đáp.
Phương pháp phân tích, tổng hợp. 
II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN
	1. Cơ sở lí luận
Phân môn Tập làm văn ở Tiểu học là một phân môn mang tính tổng hợp và sáng tạo cao. Tổng hợp các kiến thức, kĩ năng từ các phân môn: Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu,... để viết nên một bài Tập làm văn cụ thể.
 Để giúp học sinh làm bài văn miêu tả hay và súc tích, ngoài cách dùng từ ngữ miêu tả, học sinh cần phải nắm vững cấu trúc, bố cục của bài văn; nếu như không nắm vững cấu trúc, bố cục của bài văn, học sinh sẽ không triển khai được đủ ý, dẫn đến chất lượng học tập không cao. Cho nên, thầy và trò phải tương tác và học tập tích cực, nghiêm túc, hiệu quả, mới mong nâng cao một cách bền vững chất lượng môn Tiếng Việt ở lớp cuối cấp Tiểu học. 
Sử dụng kĩ thuật sơ đồ tư duy trong dạy học mang lại hiệu quả cao, phát triển tư duy logic, kỹ năng phân tích, tổng hợp, giúp học sinh dễ hiểu bài, nhớ lâu, phù hợp với tâm sinh lý học sinh và ghi nhớ bài học dưới dạng sơ đồ hóa kiến thức. Mặt khác, trong dạy học phân môn tập làm văn nó còn có ưu thế trong tập hợp, tổ chức và triển khai ý tưởng nên bản thân tôi nhận thấy "Sơ đồ tư duy" như một phương tiện để hướng dẫn HS nắm rõ bố cục bài văn, lập được dàn ý cho một bài văn miêu tả. Quá trình thực nghiệm được tiến hành nhằm rèn luyện cho HS lớp 5 có kĩ năng làm bài văn rõ bố cục, đủ ý nhờ "Sơ đồ tư duy".
2. Thực trạng học sinh:
 Năm học 2015 - 2016, tôi được nhà trường phân công chủ nhiệm và giảng dạy lớp 5A với 18 học sinh. Hầu hết các em còn rất hạn chế khi làm bài Tập làm văn. Sau khi nghiên cứu sách giáo khoa Tiếng Việt 4, tôi nhận thấy học sinh lớp 4 đã được học văn miêu tả về đồ vật, cây cối, con vật. Nhưng khi nhận lớp, tôi thấy đa số học sinh rất lúng túng khi làm bài văn miêu tả, bố cục chưa thể hiện rõ ràng, mắc nhiều lỗi khi dùng từ,.... Với thực trạng trên, ngay từ đầu năm học, tôi đã tiến hành điều tra khảo sát 18 học sinh lớp 5A, trường Tiểu học Giao Thiện I phân môn Tập làm văn . Kết quả như sau: 
Nội dung đánh giá
 Bài viết đúng thể loại, bố cục rõ ràng, diễn đạt mạch lạc, ngôn ngữ giàu hình ảnh, biết sử dụng các hình ảnh so sánh, nhân hóa khi miêu tả, chữ viết và trình bày đẹp.
 Bài viết đúng thể loại, bố cục, thể hiện rõ nội dung miêu tả, tả được những đặc điểm nổi bật, diễn đạt tương đối mạch lạc.
Bài văn chưa thể hiện rõ bố cục 3 phần, mắc nhiều lỗi dùng từ, câu, không biết xắp xếp ý, bài văn chủ yếu là liệt kê.
Số lượng
Tỷ lệ
Số lượng
Tỷ lệ
Số lượng
Tỷ lệ
3
16,7%
8
44,4%
7
38,9%
*Các hạn chế của học sinh là:
Bố cục của bài văn chưa thể hiện rõ ràng.
 Học sinh chưa xác định được trọng tâm đề bài cần miêu tả.
 Các em chưa biết cách dùng từ, dùng các biện pháp nghệ thuật khi miêu tả.
* Nhưng một lỗi rất quan trọng là học sinh không nắm được bố cục của bài văn miêu tả, khi làm bài văn viết các em chưa viết đúng theo cấu tạo của một bài văn miêu tả, các em thường chỉ viết một đoạn văn và rất nhiều học sinh mắc lỗi này, một số em thường viết lan man, không trọng tâm. Thực trạng học sinh còn nhiều hạn chế như vậy đã làm cho tiết Tập làm văn trở thành một gánh nặng, một thách thức đối với giáo viên tiểu học. 
 Nguyên nhân của thực trạng
 Theo tôi có bốn nguyên nhân chính như sau:
1. Học sinh không nắm vững cấu tạo của bài văn miêu tả.
2. Khi làm văn, học sinh chưa xác định được yêu cầu trọng tâm của đề bài.
3. Học sinh không được quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả.
4. Khi quan sát thì các em không được hướng dẫn về kĩ năng quan sát: quan 
sát những gì, quan sát từ đâu ? Làm thế nào phát hiện được nét tiêu biểu của 
đối tượng cần miêu tả.
3. Các giải pháp.
Từ thực trạng và nguyên nhân trên, tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp sau :
3.1. Giáo viên phải nắm vững nội dung, chương trình và phương pháp dạy Tập làm văn:
Giáo viên tổ chức dạy như thế nào để học sinh viết được những bài văn miêu tả rõ bố cục, đúng yêu cầu của đề bài. Điều cơ bản là người dạy phải nắm vững nội dung chương trình, đồng thời biết chọn và vận dụng phương pháp phù hợp để dẫn dắt học sinh nắm được kiến thức. Biết được học sinh cần gì, chưa biết những gì để xác định đúng mục tiêu bài dạy, xác lập được mối quan hệ giữa kiến thức bài dạy với kiến thức cũ và kiến thức sẽ cung cấp tiếp theo. Cụ thể:
* Nội dung chương trình Tập làm văn lớp 5: Cả năm học có 62 tiết, trong đó Tập làm văn miêu tả 33 tiết (chiếm hơn 50% số tiết) với mục tiêu là trang bị kiến thức và rèn luyện kĩ năng làm văn, góp phần cùng với các môn học khác làm giàu vốn sống, rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình thành nhân cách cho học sinh.
3.2. Giúp học sinh hiểu rõ thể loại văn miêu tả:
 * Văn miêu tả?
Để hiểu về văn miêu tả, trước hết tôi hướng dẫn học sinh tìm hiểu rõ thế nào là văn miêu tả ? Miêu tả là vẽ ra các sự vật, sự việc, hiện tượng, con người bằng ngôn ngữ một cách sinh động, cụ thể giúp người đọc cảm tưởng như đang xem tận mắt, bắt tận tay. Tuy nhiên, hình ảnh, đối tượng do văn miêu tả tạo nên không phải là bức ảnh chụp lại, sao chép lại một cách vụng về mà nó là sự kết tinh của những nhận xét tinh tế, những rung động sâu sắc mà người viết đã thu lượm được khi quan sát cuộc sống. Văn miêu tả mang tính thông báo thẩm mĩ, chứa đựng tình cảm của người viết; văn miêu tả có tính rung động, tính hình tượng. Mỗi bài văn miêu tả của học sinh phải là kết quả của sự sáng tạo, nó được coi như là một sáng tác có giá trị nghệ thuật. Vì vậy, nó phải tuân theo những quy định để làm ra một tác phẩm nghệ thuật.
3.3. Sử dụng sơ đồ tư duy trong từng kiểu bài:
 3.3.1. Kiểu bài tả cảnh
Ví dụ 1: Giúp học sinh nhận biết cấu tạo của bài văn miêu tả và bước đầu làm quen với "Sơ đồ tư duy".
 Bài minh họa. Cấu tạo của bài văn tả cảnh (Tiếng Việt 5, tập 1, trang 12)
Mục tiêu: Học sinh hiểu được dàn ý của bài văn tả cảnh gồm 3 phần:
 Mở bài (Giới thiệu bao quát cảnh sẽ tả.)
 Thân bài (Tả từng phần của cảnh hoặc sự thay đổi của cảnh theo thời gian),
Kết bài (Nêu nhận xét hoặc cảm nghĩ của người viết.)
Cách tiến hành: Dùng "Sơ đồ tư duy" khái quát kiến thức về cấu tạo bài văn tả cảnh.
 Bước 1: Hình thành kiến thức
Giáo viên cho học sinh phân tích hai ngữ liệu mẫu:
 Hoạt động nhóm đôi: Bài “Hoàng hôn trên sông Hương” (Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường) để rút ra được cấu tạo 3 phần của bài văn tả cảnh, chức năng của từng phần và trình tự miêu tả cảnh theo thời gian;
 Hoạt động cá nhân: Đọc lại bài Tập đọc “Quang cảnh làng mạc ngày mùa” (Theo Tô Hoài) củng cố cấu tạo 3 phần của bài văn tả cảnh, chức năng của từng phần và trình tự miêu tả theo không gian.
 Bước 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra được cấu trúc của bài văn tả cảnh và thể hiện kiến thức bằng "Sơ đồ tư duy". 
 + Chuẩn bị
 - Dụng cụ: giấy troky, bút màu.
 + Thảo luận nhóm: 
Học sinh tiến hành làm việc theo 3 nhóm :
 Học sinh lập "Sơ đồ tư duy" với câu hỏi gợi ý của giáo:
 - Bài văn tả cảnh được cấu tạo bởi những phần nào? (Bậc 1)
 - Trong từng phần, các em nên trình bày những nội dung gì? (Bậc 2)
 - Trong từng nội dung, các em có thể triển khai ý chi tiết nào? (Học sinh căn cứ vào hai ngữ liệu mẫu đã tiếp xúc để triển khai bậc này) (Bậc 3)
 - Giáo lưu ý các em về màu sắc, tính phân bậc của sơ đồ, dùng mũi tên chỉ sự gắn kết ý này với ý kia, hoặc đánh số thứ tự, vẽ các đường bao quát gom ý.
 Đại diện của 3 nhóm học sinh lên thuyết minh về "Sơ đồ tư duy" mà nhóm mình đã thiết lập.
 Học sinh nhận xét, thảo luận, chỉnh sửa để hoàn thiện "Sơ đồ tư duy" về cấu tạo bài văn tả cảnh. Giáo viên quan sát, gợi ý, hướng dẫn học sinh hoàn chỉnh "Sơ đồ tư duy" .
 Giáo viên tổng hợp ý từ "Sơ đồ tư duy" của các nhóm để hoàn thiện sơ đồ mà giáo viên đã chuẩn bị cơ bản trên màn hình trình chiếu cho cả lớp.
 Mời học sinh lên chỉ sơ đồ tư duy trình bày một lần nữa về cấu tạo của bài văn tả cảnh.
Mở bà theo kiểu trực tiếp
 Giới thiệu baoquát 
 cảnh sẽ tả 
 Mở bài theo kiểu gián tiếp 
Mở bài
Tả từng phần của cảnh
Thân bài 
Cấu tạo của 
 bài văn tả 
 cảnh
Tả sự thay đổi của 
cảnh theo thời gian
Kết bài
Kết bài theo kiểu mở rộng
Nêu nhận xét hoặc cảm 
nghĩ của người viết
Kết bài theo kiểu không mở rộng
Ví dụ 2: Ứng dụng"Sơ đồ tư duy" để phân tích cấu tạo của một bài văn miêu tả cụ thể.
Bài minh họa. Luyện tập tả cảnh (Tiếng Việt 5, tập 1, trang 14)
 Mục tiêu: Học sinh biết vận dụng "Sơ đồ tư duy" để phân tích cấu tạo một bài văn tả cảnh cụ thể.
Cách tiến hành:
 Bước 1: Củng cố lại cấu tạo bài văn tả cảnh (hoạt động cá nhân)
- Dựa vào "Sơ đồ tư duy" đã thành lập, giáo viên mời HS nhắc lại cấu tạo bài văn tả cảnh.
- Học sinh đọc lại ngữ liệu: “Quang cảnh làng mạc ngày mùa” (Tô Hoài).
 Bước 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh minh họa cấu tạo bài văn “Quang cảnh làng mạc ngày mùa” bằng "Sơ đồ tư duy" 
Chuẩn bị
Dụng cụ: giấy trắng troky, bút màu, tranh ảnh.
Phương hướng: Xác định chủ đề chính của sơ đồ là “Quang cảnh làng mạc ngày mùa” HS tiến hành theo nhóm 4. Học sinh lập "Sơ đồ tư duy" theo gợi ý của giáo viên:
- Tác giả miêu tả cảnh làng mạc ngày mùa theo trình tự nào? (Định hướng HS phân bố các nhánh chính).
- Tác giả chọn miêu tả những phần nào của cảnh? (Bậc 1).
- Trong từng phần của cảnh, tác giả đã chọn lọc những cảnh, những vật nào để tả? Tác giả dùng các giác quan nào để quan sát từng cảnh vật đó? (Bậc 2).
- Tác giả miêu tả những cảnh, những vật thông qua các từ ngữ nào? (Bậc 3).
 Đại diện của 4 nhóm học sinh lên thuyết minh về "Sơ đồ tư duy" mà nhóm mình đã thiết lập.
 Học sinh nhận xét, thảo luận, chỉnh sửa để hoàn thiện "Sơ đồ tư duy" về cấu tạo bài văn tả cảnh. Giáo viên là người cố vấn giúp học sinh hoàn chỉnh "Sơ đồ tư duy" .
Giáo viên tổng kết ý của các nhóm, gợi ý mở rộng thêm và hoàn thiện "Sơ đồ tư duy" (Giáo viên đã chuẩn bị cơ bản trên màn hình trình chiếu) (Hình 5), mời học sinh lên trình bày một lần nữa về cấu tạo của bài văn tả cảnh.
Quang cảnh làng mạc ngày mùa
Giới thiệu làng mạc ngày mùa
Nêu nhận xét về ngày mùa
Mở bài
Kết bài
Quả xoan vàng lịm
Trong vườn
Quang cảnh chung
Thân bài
Lá mít, lá đu đủ vàng ối
Màu trời
Bụi mía vàng xọng
Màu nắng
Chuối chín vàng 
Trong sân
Rơm, thóc vàng giòn
Cây lụi, cây ớt chín đỏ
Gà, chó vàng mượt
Ví dụ 3: Ứng dụng "Sơ đồ tư duy" để lập dàn ý cho bài văn miêu tả cụ thể
Bài minh họa. Luyện tập tả cảnh (Tiếng Việt 5, tập 1, trang 21).
Mục tiêu: Học sinh thành thạo kĩ năng dùng "Sơ đồ tư duy" để lập dàn ý cho đề bài: “Lập dàn ý bài văn tả cảnh một buổi sáng ( hoặc trưa, chiều) trong vườn cây (hay trong công viên, trên đường phố, trên cánh đồng, nương rẫy)”. 
* Do đối tượng học sinh lớp tôi 100% là học sinh dân tộc thiểu số, nên tôi đã chọ đề bài như sau: Lập dàn ý bài văn tả cảnh một buổi sáng trên nương rẫy.
Cách tiến hành:
Bước 1: Củng cố lại cấu tạo bài văn tả cảnh (hoạt động cá nhân).
 - Dựa vào "Sơ đồ tư duy" đã thành lập, giáo viên mời học sinh nhắc lại cấu tạo bài văn tả cảnh.
 - Học sinh đọc và phân tích đề bài. Trả lời các câu hỏi tìm hiểu đề bài: 
+ Đề bài yêu cầu làm gì?
+ Lập dàn ý bài văn thuộc thể loại nào? Đối tượng miêu tả là gì?
Bước 2: 
Cho học sinh quan sát một số hình ảnh về nương rẫy, định hướng quan sát, hướng dẫn các em ghi lại những gì quan sát được vào giấy nháp.
Bước 3:
Chuẩn bị
 Dụng cụ: giấy troky, bút màu (Học sinh chuẩn bị trước tuỳ thuộc vào cảnh mà các em định tả).
 Phương hướng: Xác định chủ đề chính của sơ đồ có thể là “Buổi sáng trên nương rẫy”,
 Học sinh tiến hành theo nhóm 4
Nhóm học sinh lập "Sơ đồ tư duy" theo gợi ý của giáo viên:
 - Các em định miêu tả cảnh gì và trong thời điểm nào? (Xác lập từ, ngữ khoá)
 - Các em chọn cách miêu tả theo trình tự thời gian hay tả từng phần của cảnh? (Bậc 1 - Bố trí ý chính)
 - Em dùng những giác quan nào để quan sát cảnh? Em chọn lọc những hình ảnh, chi tiết nào để đưa vào bài? (Bậc 2)
 - Mỗi hình ảnh, chi tiết các em quan sát có thể được miêu tả bằng những từ ngữ nào? (Bậc 3)
 - Những hình ảnh, chi tiết của cảnh gợi cho em những liên tưởng, tưởng tượng gì? (Bậc 4)
 Đại diện của các nhóm học sinh lên thuyết minh về "Sơ đồ tư duy" mà nhóm mình đã thiết lập.
 Học sinh nhận xét, thảo luận, chỉnh sửa để hoàn thiện "Sơ đồ tư duy" về cấu tạo bài văn tả cảnh. Giáo viên là người cố vấn giúp học sinh hoàn chỉnh "Sơ đồ tư duy" .
 Trong quá trình học sinh báo cáo, giáo viên gợi ý mở rộng thêm về ý tưởng, từ ngữ diễn đạt. Hoàn thiện "Sơ đồ tư duy" mà học sinh đã chuẩn bị cơ bản, bổ sung ý kiến của học sinh vào sơ đồ trình chiếu.
Sáng thứ.......
cảm xúc
Giới thiệu về nương rẫy
Yêu quý
Tình cảm với nương rẫy
Mở bài
BUỔI SÁNG TRÊN NƯƠNG RẪY
Kết bài
Bay lượn
Đậu
những vạt nương trải dài
Chim, ong, bướm
nhiều màu sắc
Thân bài
Một số hoạt động, tính chất
Tả chi tiết
Tả bao quát
Mùi hương
con người
Có nhiều loại cây
những quả đồi như cái bát úp...
chín vàng
lúa
trên nương
ngô
cây gỗ
xanh mướt
mây, khói
cây cỏ
hoa dại
xanh
Hoa
Bụi
 Mời học sinh lên trình bày một lần nữa về cấu tạo của bài văn tả cảnh.
 Hướng dẫn học sinh phân tích ngữ liệu và làm bài tập thực hành theo các biện pháp sau:
Giúp học sinh nắm vững yêu cầu bài tập.
Tổ chức cho học sinh thực hiện bài tập.
3.3.2. Kiểu bài tả người:
Khi miêu tả người, yếu tố quan sát lại càng quan trọng. Nhìn chung, mọi người đều có những đặc điểm giống nhau nhưng lại hoàn toàn khác nhau ở những đặc điểm riêng, chỉ người đó mới có. Nhiệm vụ của giáo viên khi hướng dẫn học sinh “ tả người” là giúp cho các em thấy rằng phải tả ngắn gọn mà chân thực, sinh động về hình ảnh và hoạt động của người mình tả.
Ví dụ 1: Giúp học sinh nhận biết cấu tạo của bài văn tả người
Bài minh họa. Cấu tạo của bài văn tả người (Tiếng Việt 5, tập 1, trang 119 - 120)
Mục tiêu: HS hiểu được dàn ý của bài văn tả người gồm 3 phần:
 Mở bài (Giới thiệu người định tả.)
 Thân bài (Tả ngoại hình; Tả tính tình, hoạt động),
Kết bài (Nêu cảm nghĩ về người được tả.)
Cách tiến hành: Dùng "Sơ đồ tư duy" khái quát kiến thức về cấu tạo bài văn tả người.
Bước 1: Hình thành kiến thức
Giáo viên cho học sinh phân tích ngữ liệu mẫu:
Hoạt động nhóm đôi: Bài “Hạng A Cháng” (Theo Ma Văn Kháng) để rút ra được cấu tạo 3 phần của bài văn tả người, chức năng của từng phần và trình tự miêu tả người
Hoạt động cá nhân: Đọc bài văn “Hạng A Cháng” (Theo Ma Văn Kháng) củng cố cấu tạo 3 phần của bài văn tả người, chức năng của từng phần.
Bước 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra được cấu trúc của bài văn tả người và thể hiện kiến thức bằng "Sơ đồ tư duy" 
Chuẩn bị
- Dụng cụ: giấy trắng troky, bút màu.
- Phương hướng: Xác định chủ đề chính của sơ đồ là “ Cấu tạo bài văn tả người”.
Học sinh tiến hành làm việc theo 3 nhóm :
Học sinh lập "Sơ đồ tư duy" với câu hỏi gợi ý của giáo viên:
- Bài văn tả người được cấu tạo bởi những phần nào? (Bậc 1)
- Trong từng phần, các em nên trình bày những nội dung gì? (Bậc 2)
- Trong từng nội dung, các em có thể triển khai ý chi tiết nào? (Học sinh căn cứ vào ngữ liệu mẫu đã tiếp xúc để triển khai bậc này) (Bậc 3)
- Học sinh lưu ý các em về màu sắc, tính phân bậc của s