Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng dạy học tích hợp liên môn phần Địa lí tự nhiên trong Địa lí 12 Trung học phổ thông

 Vận dụng dạy học tích hợp liên môn trong phần Địa lí tự nhiên –
Địa lí 12 trung học phổ thông 
1. Lời giới thiệu
 Nói về tầm quan trọng của việc học tập, ông cha ta có câu: “Dao có mài mới 
sắc, người có học mới nên” và coi đó là điều kiện quyết định sự thành công hay 
thất bại trên con đường học vấn mà mỗi người sẽ trải qua. Nhưng trước sự thay 
đổi như vũ bão của công nghệ, sự đòi hỏi ngày càng cao của xã hội có một bộ 
phận không nhỏ học sinh THPT thường hay ỉ lại, lơ là, chán học vì không định 
hướng được tương lai và sự nghiệp cho bản thân, đặc biệt là không có trách 
nhiệm với gia đình và xã hội. 
 Nếu như thời văn minh nông nghiệp, mục đích của học là để biết, thì ngày 
nay, thời văn minh tin học khi khối lượng kiến thức ngày càng tăng lên, người 
ta phải “học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định 
mình” (UNESCO). Vậy làm thế nào để phát huy tính năng động và tính độc lập 
của học sinh cao hơn? Làm thế nào để tư duy lí luận của học sinh có thể phát 
triển được tốt nhất? Làm thế nào để học sinh hình thành động cơ học tập đúng 
đắn?...
 Đứng trước bối cảnh đó, tôi nhận thấy cần phải tạo hứng thú, tạo cơ hội cho 
HS được học tập, được giải quyết vấn đề trong những tình huống mang tính 
thực tiễn. Khi đó HS vừa phải vận dụng những kiến thức, kỹ năng đã được học 
ở nhà trường trong các môn học, vừa phải dùng những kinh nghiệm của bản 
thân thu được từ những trải nghiệm bên ngoài nhà trường (gia đình, cộng đồng 
và xã hội) để giải quyết, tạo niềm vui và hứng thú trong quá trình học tập. 
Nhưng khi đó, đòi hỏi giáo viên phải biết dạy tích hợp các khoa học, dạy cho 
học sinh cách thu thập, chọn lọc, xử lí các thông tin, biết vận dụng các kiến thức 
học được vào các tình huống của đời sống thực tế.
 Qua quá trình giảng dạy môn Địa lí tại trường trung học phổ thông A tôi 
nhận thấy:
 Kiến thức trong chương trình môn Địa lí trùng với nhiều môn khoa học 
khác như Vật lí, Hóa học, Sinh học, Giáo dục công dân, Giáo dục quốc 
phòng...Đặc biệt, chương trình Địa lí lớp 12 gồm tổng hợp các kiến thức địa lí 
 1 Vận dụng dạy học tích hợp liên môn trong phần Địa lí tự nhiên –
Địa lí 12 trung học phổ thông 
 PHẦN MỞ ĐẦU
1. Mục đích nghiên cứu
 Xây dựng và phát triển đề tài: “Vận dụng dạy học tích hợp liên môn phần 
Địa lí tự nhiên trong Địa lí 12 Trung học phổ thông” nhằm mục đích:
- Tập trung vào thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá 
theo định hướng phát triển năng lực học sinh; đồng thời giúp cho giáo viên bước 
đầu chủ động lựa chọn nội dung, xây dựng các chủ đề dạy học trong mỗi môn 
học và các chủ đề tích hợp, liên môn.
- Xây dựng các chủ đề liên môn, tích hợp có tính thực tiễn nên sinh động, hấp 
dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho 
học sinh.
- Học các chủ đề tích hợp, liên môn, nhằm tăng cường cho học sinh vận dụng 
kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến 
thức một cách máy móc.
- Điều quan trọng hơn là các chủ đề tích hợp, liên môn giúp cho học sinh không 
phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau, 
vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng quát cũng như 
khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn.
- Dạy học theo các chủ đề liên môn không những giảm tải cho giáo viên trong 
việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà còn có tác dụng 
bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo viên, góp phần phát 
triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo viên có đủ năng lực 
dạy học kiến thức liên môn, tích hợp.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lí luận của việc vận dụng dạy học tích hợp, liên môn trong dạy 
học Địa lí ở trường THPT.
- Xây dựng cơ sở thực tiễn của vận dụng dạy học tích hợp, liên môn trong Địa lí 
12, phần Địa lí tự nhiên.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm
 3 Vận dụng dạy học tích hợp liên môn trong phần Địa lí tự nhiên –
Địa lí 12 trung học phổ thông 
cứ..Phương pháp chuyên gia là phương pháp có ý nghĩa kinh tế, giúp tiết 
kiệm về thời gian, sức lực, tài chính để triển khai nghiên cứu. 
 Trong đề tài này, vì điều kiện hạn chế nên chúng tôi chỉ có thể tham khảo 
sự tư vấn từ các thầy cô có cùng chuyên môn và chuyên môn khác.
4.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 
 Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá kết quả của những giải pháp 
 đề ra nhằm mục đích cho học sinh tích cực, chủ động hơn trong quá trình học 
 tập; học tập có động lực, có mục tiêu; biết cố gắng vì mục tiêu đó.
4.4. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê
 Sử dụng một số công thức toán học để xử lý thống kê và đánh giá kết quả 
 điều tra, kết quả thực nghiệm. 
4.5. Phương pháp quan sát
 Chúng tôi quan sát các bạn học sinh trong trường, lớp và thấy được 
 những thay đổi của các em khi được tự tìm tòi, nghiên cứu và giải quyết 
 những vấn đề mang tính thực tiễn của đời sống xã hội.
5. Cấu trúc của đề tài nghiên cứu 
Gồm 3 chương:
- Chương I: Cơ sở lí luận của vận dụng dạy học tích hợp liên môn trong môn 
Địa Lí ở trường THPT
- Chương II: Cơ sở thực tiễn của vận dụng dạy học tích hợp liên môn phần Địa 
lí tự nhiên trong Địa lí 12 THPT
- Chương III: Thực nghiệm dạy học tích hợp liên môn phần Địa lí tự nhiên 
trong Địa lí 12 THPT
 5 Vận dụng dạy học tích hợp liên môn trong phần Địa lí tự nhiên –
Địa lí 12 trung học phổ thông 
dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao 
thông...
 - Còn dạy học liên môn là phải xác định các nội dung kiến thức liên quan 
đến hai hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc học sinh phải học lại nhiều 
lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. Đối với những kiến 
thức liên môn nhưng có một môn học chiếm ưu thế thì có thể bố trí dạy trong 
chương trình của môn đó và không dạy lại ở các môn khác.
 Trường hợp nội dung kiến thức có tính liên môn cao hơn thì sẽ tách ra 
thành các chủ đề liên môn để tổ chức dạy học riêng vào một thời điểm phù hợp, 
song song với quá trình dạy học các bộ môn liên quan.
1.2. Ý nghĩa của dạy học tích hợp
- Làm cho người học có tri thức bao quát, tổng hợp hơn về thế giới khách quan, 
thấy rõ mối quan hệ giữa các đối tượng nghiên cứu, với phương pháp nghiên 
cứu, tìm hiểu, logic, biện chứng.
- Người học có điều kiện phát triển những kĩ năng xuyên môn và trở nên linh 
hoạt hơn khi giải quyết những vấn đề ngoài thực tiễn. 
- Tích hợp liên môn còn tiết kiệm thời gian công sức vì loại bỏ được nhiều điều 
trùng lặp trong nội dung và phương pháp dạy học của những bộ môn gần nhau. 
1.3. Mức độ thực hiện tích hợp
 Tích hợp trong giáo dục đã trở thành quan điểm phổ biến. Tuy nhiên mức 
độ thực hiện thì rất khác nhau. Theo d’Hainaut (xuất bản lần thứ 5, 1988) có thể 
chấp nhận bốn quan điểm khác nhau đối với các môn học để thực hiện mục tiêu 
giáo dục đồng thời cũng phản ảnh bốn mức độ thực hiện tích hợp môn học như 
sau:
 - Tích hợp trong nội bộ môn học: tìm kiếm sự kết nối giữa các nội dung, 
chủ đề trong cùng môn học. Đây là quan điểm rất phổ biến trong các trường 
THPT hiện nay. Với loại hình tích hợp này, mức độ đạt được ở mức lồng ghép. 
 - Đa môn (multidisciplinary): Các môn học là riêng biệt nhưng có những 
liên kết có chủ đích giữa và trong từng môn học. 
 7 Vận dụng dạy học tích hợp liên môn trong phần Địa lí tự nhiên –
Địa lí 12 trung học phổ thông 
.
1.4.4. Phương pháp dạy học tích hợp
 Một số phương pháp dạy học hiện đại hay được sử dụng trong dạy học 
tích hợp liên môn như:
a) Phương pháp dạy học theo dự án
 Dạy học dự án là một hình thức (phương pháp) dạy học, trong đó người 
học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và 
thực tiễn, thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được 
người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc 
xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều trình, 
đánh giá quá trình và kết quả thực hiện.
VD. Ở trong Bài 15. Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai 
Phần Một số thiên tai chính và biện pháp phòng chống Giáo viên có thể chia lớp 
thành 4 nhóm, mỗi nhóm thực hiện một dự án.
+ Nhóm 1: Tìm hiểu về bão.
 Đặc điểm Nội dung
Hoạt động của bão
Hậu quả của bão
Cách phòng tránh
+ Nhóm 2: Tìm hiểu về ngập lụt
+ Nhóm 3: Tìm hiểu về lũ quét.
+ Nhóm 4: Tìm hiểu về hạn hán.
Nội dung Phân bố Nguyên nhân Hậu quả Biện pháp phòng tránh
Ngập lụt
Lũ quét
Hạn hán
+ Biểu hiện
 Giáo viên yêu cầu: Thời gian thực hiện cho mỗi nhóm, nội dung cần đạt 
được.
 9 Vận dụng dạy học tích hợp liên môn trong phần Địa lí tự nhiên –
Địa lí 12 trung học phổ thông 
4 đến 6 người, các thành viên trong nhóm cùng học tập, hợp tác trao đổi, giải 
quyết các vấn đề trong học tập.
Ví dụ: Khi dạy bài Bài 8. Thiên nhiên chịu ảnh hưởng sâu sắc của biển
 Trong phần Ảnh hưởng của biển Đông đến thiên nhiên nước ta; giáo viên 
có thể thực hiện dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ bằng cách:
 + Bước 1: GV chia lớp thành bốn nhóm
Nhóm 1: khí hậu.
Nhóm 2: địa hình và hệ sinh thái ven biển.
Nhóm 3: tài nguyên thiên nhiên vùng biển.
Nhóm 4: thiên tai.
 Thời gian là 5 phút.
+ Bước 2: Hết thời gian, đại diện các nhóm lên trình bày, GV chuẩn kiến thức 
nhóm cùng học tập, hợp tác trao đổi, giải quyết các vấn đề trong học tập.
1.4.5. Một số kĩ thuật dạy học tích cực
a) Kĩ thuật KWL ( K: Know - Những điều đã biết; W: Want to know - Những 
điều muốn biết; L: Learned - Những điều đã học được)
 Khái niệm: Kĩ thuật KWL là bảng liên hệ các kiến thức liên quan đến bài 
học, các kiến thức muốn biết và các kiến thức học được sau bài học.
Ví dụ: Khi dạy bài 2. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ 
 Sau khi giới thiệu bài học, giáo viên phát phiếu KWL cho học sinh:
Tên bài học:. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ.
Tên học sinh:.......................................................................Lớp:..........................
 K W L
 Những điều đã biết Những điều muốn biết Những điều đã học được
 ..................................... ......................................... ......................................
 ..................................... ........................................ ......................................
 ..................................... ......................................... ......................................
 ..................................... ........................................ .......................................
 11