Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp trong dạy học Lịch sử ở trường THCS

 MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
 Ở TRƯỜNG THCS
 1. Lời giới thiệu
 Trước những yêu cầu cao của thời đại mới, đòi hỏi ngành giáo dục phải 
 đào tạo được những con người phát triển toàn diện, có đủ đức, đủ tài, đáp ứng 
 được yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước và bảo vệ 
 Tổ quốc XHCN. Ý thức được điều đó, ngành giáo dục đã và đang thực hiện 
 công cuộc đổi mới trong cách dạy và học trong các trường phổ thông để đạt 
 được mục tiêu: Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất 
 nước.
 Công cuộc đổi mới này diễn ra trên các phương diện: đổi mới về chương 
 trình, sách giáo khoa, về phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp học, môn 
 học, trong đó có bộ môn lịch sử ở trường THCS.
 Trong Luật giáo dục sửa đổi năm 2010, điều 28.2, đã nêu rõ: Phương pháp 
 giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo 
 của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng 
 phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác 
 động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.
 Điều cốt lõi của đổi mới phương pháp dạy học nói chung, phương pháp 
 dạy học Lịch sử nói riêng ở trường THCS có ý nghĩa rất lớn là hướng tới hoạt 
 động học tập tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, giáo viên là người tổ chức, 
 hướng dẫn HS học tập, chống lại lối dạy học đọc chép, thói quen học tập thụ 
 động. Để thực hiện được điều này và để nâng cao hơn nữa chất lượng bộ môn 
 lịch sử, tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến "“Một số phương pháp trong dạy học 
 lịch sử ở trường THCS”
 Trong quá trình nghiên cứu không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, 
 rất mong quý thầy cô tham khảo, đóng góp ý kiến để giúp tôi rút ra kinh 
 nghiệm và hoàn chỉnh hơn cho sáng kiến của mình. 
Tôi xin chân thành cảm ơn!
 2. Tên sáng kiến:
 “Một số phương pháp trong dạy học lịch sử ở trường THCS”
 3. Tác giả sáng kiến:
 1 trong SGK, học sinh tiếp nhận một cách thụ động. Các phương pháp giáo viên 
 thường sử dụng là thuyết trình, “thầy giảng trò nghe” theo lối đọc chép ....không 
 phát huy được tính chủ động sáng tạo trong nhận thức và trong tư duy của 
 HS.Một số lượng không ít HS không biết sử dụng SGK, sử dụng tài liệu tham 
 khảo và đặt câu hỏi tìm hiểu, trao đổi trong một bài học lịch sử. Từ đó dẫn đến 
 hạn chế về sự nhận thức của HS trong học tập bộ môn lịch sử.
 Với một số phương pháp trong dạy học lịch sử ở trường THCS, Gv sẽ là 
 người tổ chức, hướng dẫn các hoạt động học tập của HS, HS chủ động tiếp thu 
 kiến thức và tự giác tìm tòi, khám phá những điều chưa biết. Cùng với các đồ 
 dùng trực quan, máy chiếu....sẽ kích thích sự ham hiểu biết, tìm tòi khoa học và 
 phát triển khả năng nhận thức, khả năng tư duy, sáng tạo của HS.
 PHẦN II: NỘI DUNG
I. Thực trạng
1. Thuận lợi:
 Trong nhiều năm gần đây, bộ môn Lịch sử được các cấp, các ngành quan tâm 
hơn như tuyển sinh lớp 10 THPT chuyên, thi học sinh giỏi cấp huyện - tỉnh, và 
thậm chí đối với những em đạt giải cao trong các kì thi học sinh giỏi môn Lịch sử 
cấp quốc gia còn được Nhà nước tiến hành lễ trao giải thưởng và vinh danh tại Văn 
Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) và nhiều chính sách quan tâm, khuyến khích khác 
đối với các em nên cũng đã động viên được rất nhiều em yêu thích và tích cực học 
tập bộ môn Lịch sử
 Giáo viên có đầy đủ sách giáo khoa, sách giáo viên, chuẩn kiến thức – kĩ 
năng, máy vi tính phục vụ cho việc giảng dạy.
 Đội ngũ GV ở các nhà trường nói chung luôn say mê với nghề nghiệp, đầu tư 
thời gian cho chuyên môn và thường xuyên trao đổi kiến thức chuyên môn với 
đồng nghiệp trong và ngoài nhà trường cũng như luôn có nhu cầu tìm hiểu cái 
mới, cái hay trong bài giảng. 
 Các nhà trường có kết nối internet nên việc truy cập thông tin về chuyên môn 
có nhiều thuận lợi. Học sinh có đầy đủ sách giáo khoa và nhiều em có sách tham 
khảo, biết truy cập vào trang veb để lấy thông tin, kiến thức nên cũng có nhiều 
thuận lợi cho việc học tập trên lớp cũng như ở nhà.
2. Khó khăn:
 3 Để nâng cao khả năng nhận thức, khả năng tư duy của học sinh trong 
học tập lịch sử, và nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử ở cấp THCS, chúng ta 
có thể sử dụng linh hoạt một số phương pháp sau:
 - Phương pháp dạy học nêu vấn đề
 - Phương pháp sử dụng tài liệu tham khảo
 - Phương pháp trao đổi đàm thoại trong dạy học lịch sử
 - Phương pháp sáng tạo với bản đồ tư duy
1. Phương pháp dạy học nêu vấn đề:
1.1. Khái niệm:
 Dạy học nêu vấn đề không phải là một phương pháp riêng biệt mà là sự 
tổng hợp của nhiều phương pháp. Dạy học nêu vấn đề giúp phát huy tư duy độc 
lập của học sinh, trong đó giáo viên phải tạo tình huống có vấn đề, nêu vấn đề ra 
và tổ chức, thúc đẩy hoạt động sáng tạo tìm tòi của học sinh để giải quyết vấn đề 
đặt ra.
1.2. Đặc điểm của dạy học nêu vấn đề:
 - Trong dạy học lịch sử, giáo viên có thể tạo tình huống có vấn đề và tổ 
chức cho học sinh giải quyết vấn đề cho toàn bộ bài học, hoặc từng phần của bài 
học những vấn đề mâu thuẫn như sau:
 Mâu thuẫn về những điều chưa biết và đã biết của học sinh về 
một sự kiện 
 Mâu thuẫn về việc tìm hiểu nguồn gốc nảy sinh sự kiện 
 Mâu thuẫn trong cách nhận xét, đánh giá các sự kiện
 - Trong khi tổ chức cho học sinh tiếp thu kiến thức mới, giáo viên hướng 
dẫn học sinh giải quyết các vấn đề dễ như:
 Giải quyết về nguồn gốc, hoàn cảnh, cơ sở dẫn đến các sự kiện 
lịch sử
 Nêu và khẳng định giá trị các sự kiện tiêu biểu 
 Nhận xét, đánh giá vi trí, vai trò các sự kiện
 - Dạy học nêu và giải quyết có vấn đề là phương tiên có hiệu quả đề biến 
tri thức thành niềm tin thông qua việc tự lực suy nghĩ sáng tạo. Trong dạy học 
nêu và giải quyết vấn đề, việc liên hệ với cuộc sống và sử dụng kinh nghiệm 
 5 Và vì sao cuộc Duy tân Minh Trị ở Nhật Bản lại có sức cuốn hút đối với các nước 
châu Á noi theo trong đó có Việt Nam ?
 Với các câu hỏi trên, giáo viên sẽ hướng dẫn gợi ý để học sinh có thể tìm ra 
các ý sau: 
 - Hoàn cảnh Nhật tiến hành cuộc Duy tân Minh Trị 
 - Nội dung cuộc Duy tân Minh Trị (về kinh tế, chính trị, xã hội, quân sự)
 - Kết quả cuộc Duy tân Minh Trị : cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, 
Nhật Bản thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa, phát triển thành một nước tư bản 
công nghiệp
 - Giáo viên khẳng định chính từ kết quả đạt được hết sức to lớn của Nhật 
Bản như vậy nên nhiều nước châu Á muốn noi theo. Ở Việt Nam, đầu thế kỷ XX, 
các sĩ phu yêu nước ở Việt Nam, tiêu biểu là cụ Phan Bội Châu muốn noi gương 
Nhật Bản để canh tân đất nước, bằng chủ trương Đông Du, đưa thanh niên yêu 
nước Việt Nam sang Nhật học .
Ví dụ 2: Sau khi học xong tiết 22, 23. Bài 15: Cách mạng tháng Mười Nga năm 
1917 và cuộc đấu tranh để bảo vệ cách mạng 1917-1921.
Với phần I của bài học này: hai cuộc cách mạng ở nước Nga năm 1917, giáo viên 
có thể đưa ra tình huống học tập để học sinh giải quyết bằng các câu hỏi như sau:
Câu 1: Tình hình nước Nga trước cách mạng ?
Câu 2: Nêu diễn biến của cách mạng tháng Hai và cách mạng tháng Mười Nga 
năm 1917 ?
Câu 3: Vì sao ở nước Nga năm 1917 lại có hai cuộc cách mạng ?
Câu 4: Lập bảng so sánh về cách mạng tháng Hai và cách mạng tháng Mười Nga 
năm 1917 ?
Với câu hỏi 1,2 giáo viên gợi ý để học sinh trả lời - câu hỏi này với mức độ dành 
cho học sinh từ trung bình trở lên.
Riêng câu hỏi 3,4 dành cho học sinh khá - giỏi - Giáo viên gợi ý để dẫn dắt học 
sinh vào câu trả lời.
Câu 3: Cuộc cách mạng thứ nhất bùng nổ tháng Hai năm 1917 đã lật đổ chế độ 
Nga hoàng song lại dẫn tới tình trạng hai chính quyền song tồn tại - đó là cuộc 
cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới, sau đó giáo viên dẫn dắt học sinh so sánh dể 
 7 5, Chiến tranh thế giới thứ hai 1939-1945: nguyên nhân, diễn biến, kết cục, 
tính chất và bài học rút ra từ cuộc chiến tranh.
Ví dụ 4: Tiết 20. Bài 13.Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918)
 Sau khi học xong bài –giáo viên đưa ra câu hỏi: Em hãy cho biết chiến tranh 
thế giới thứ nhất để lại hậu quả gì đối với nhân loại? Từ đó em rút ra bài học gì? 
bản thân em phải có trách nhiệm gì đối với đất nước, với loài người ?
 Với câu hỏi này sẽ kích thích sự độc lập suy nghĩ của học sinh và mỗi học 
sinh sẽ nhận thức rõ vai trò của mình đối với đất nước nói riêng và nhân loại nói 
chung sẽ phải làm gì để bảo vệ nền hòa bình thế giới...
 Ví dụ 5: đối với một số bài có kênh hình, gv yêu cầu học sinh quan sát lược đồ 
hoặc hình ảnh ở một số bài sau đó trả lời được các câu hỏi mà giáo viên đưa 
ra, như một số bài dưới đây.
 Tiết 46. Bài 29. Chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp và những 
chuyển biến về kinh tế, xã hội ở Việt Nam
Hình 99 - Nông dân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc
Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 1- Các vùng nông thôn. GV cho HS 
quan sát ảnh và gợi mở một số câu hỏi để HS thảo luận:
- Quan sát ảnh, em thấy người nông dân đang làm gì?
- Tại sao họ phải kéo cày thay trâu?
- Vì sao người nông dân phải lao động vất vả như vậy nhưng vẫn bị đói?
 9 Với bài này yêu cầu các em chỉ lập những sự kiện lịch sử chính nhất của dân tộc 
từ năm 1858-1884
Như vậy qua các bài tập ở trên rèn luyện cho học sinh kỹ năng lập niên biểu về 
các sự kiện lịch sử quan trọng, kỹ năng so sánh, tổng hợp, khái quát, từ đó giúp 
các em nắm chắc kiến thức cơ bản của bài 
Tương tự, sau mỗi bài học, mỗi chương, mỗi phần giáo viên có thể ra các bài tập 
giúp học sinh củng cố kiến thức.
Nếu là bài tập giao về nhà, giờ sau nhất thiết giáo viên phải kiểm tra và chữa bài 
cho các em để kịp thời khắc phục những thiếu sót về mặt kiến thức, kỹ năng. Có 
thể khuyến khích việc học tập và làm bài tập của học sinh bằng hình thức chấm 
vở bài tập cho điểm để động viên
 Ngoài các bài kiểm tra chúng ta có thể đánh giá học sinh thông qua các hoạt 
động học tập trên lớp: ý thức xây dựng bài, hoàn thành trách nhiệm được giao 
trong hoạt động nhóm, kỹ năng thực hành, thái độ, tư tưởng tình cảm.....
Tuy nhiên trong một đề kiểm tra ngoài kiến thức cơ bản dành cho tất cả đối tượng 
học sinh thì cần có những câu hỏi tự luận mở mang tính chất tổng hợp, khái quát, 
phân tích, so sánh, đòi hỏi học sinh phải tìm tòi, suy nghĩ, liên hệ các nội dung bài 
học để vận dụng khi làm bài. Có như thế giáo viên mới có thể phát hiện được 
những nhân tố mới, những học sinh có năng lực thực sự trong học tập bộ môn, từ 
đó bồi dưỡng cho các em trong đội tuyển học sinh giỏi 
 2. Phương pháp sử dụng các tài liệu tham khảo.
 2.1. Vị trí :
Có nhiều quan điểm khác nhau về vị trí của tài liệu tham khảo trong dạy học lịch 
sử đó là:
 - Quan điểm thứ nhất cho rằng: Không cần phải sử dụng tài liệu tham khảo 
trong dạy học bộ môn. Vì nội dung sách giáo khoa là pháp lệnh, thực hiện 
nghiêm túc nguyên tắc này là đủ.
 - Quan điểm thứ hai cho rằng: Sử dụng tài liệu tham khảo là cần thiết vì nó 
góp phần cụ thể hoá cho các sự kiện lịch sử điển hình, làm cho nội dung bài 
giảng phong phú về kiến thức, giờ học sẽ sinh động và hấp dẫn học sinh hơn.
 - Quan điểm thứ ba là quan điểm chiếm đa số cho rằng: Sử dụng tài liệu tham 
khảo là cần thiết. Nhưng vấn đề cơ bản là lựa chọn tài liệu nào cho phù hợp và 
sử dụng ở mức độ nào cho phù hợp.
 11