Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp nâng cao chất lượng giờ dạy thực hành môn Địa lí 10 - Cơ bản

 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu: 
 Môn Địa lí với đặc thù bên cạnh những kiến thức lý thuyết còn có những nội 
dung thực hành. Sách giáo khoa Địa lí 10 Cơ bản có 7/42 thực hành. Các bài thực 
hành rất đa dạng, đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố kiến thức lí thuyết và 
tạo kiến thức mới cho học sinh. Theo xu hướng đổi mới phương pháp dạy học như 
hiện nay, mục đích dạy học hiện nay vấn đề rèn luyện hình thành các kĩ năng thực 
hành cho học sinh là hết sức cần thiết. Đối với học sinh, học đi đôi với hành sẽ góp 
phần tăng hứng thú học tập, nâng cao hiệu quả môn học. Đối với giáo viên, việc 
nghiên cứu và ứng dụng các phương pháp dạy các bài thực hành trong chương trình 
địa lí 10 ban cơ bản sẽ giúp giáo viên dễ dàng hơn khi soạn giáo án và tổ chức các 
giờ lên lớp như chỉ đạo, định hướng, kiểm soát, điều chỉnh các hoạt động nhận thức 
và rèn luyện kĩ năng cho học sinh. 
 Vậy làm thế nào để giúp cho HS có được những kĩ năng cơ bản như sử dụng 
bản đồ, vẽ biểu đồ, nhận xét bảng số liệu để có thể thực hiện các dạng bài tập thực 
hành một cách có hiệu quả, giáo viên cũng có được phương pháp giảng dạy thích 
hợp nhất với những tiết dạy thực hành Địa lí? Đó là một câu hỏi làm tôi luôn trăn 
trở trong suốt quá trình giảng dạy bộ môn. 
 Xuất phát từ những lí do trên , tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài “Một số giải pháp 
nâng cao chất lượng giờ dạy thực hành môn Địa lí 10 - Cơ bản” làm sáng kiến 
kinh nghiệm trong năm học 2019 – 2020. 
2. Tên sáng kiến
“ Một số giải pháp nâng cao chất lượng giờ dạy thực hành môn Địa lí 10 - Cơ 
bản” 
3. Tác giả sáng kiến
 - Họ và tên: Nguyễn Thị Nguyệt
 - Địa chỉ: Trường THPT Nguyễn Viết Xuân - Vĩnh Tường - Vĩnh Phúc.
 - Số điện thoại: 0989774097
 - Email: nguyenthinguyet.gvnguyenvietxuan@vinhphuc.edu.vn
 1 Thực hành trong là một khâu quan trọng trong quá trình học tập giúp học sinh 
nắm được kĩ năng cả về mặt lí thuyết cũng như hành động. Mỗi bài thực hành được 
thực hiện trên lớp với các nhiệm vụ cụ thể nhằm đạt được những mục tiêu đề ra. Bài 
thực hành địa lí có hai nhiệm vụ cơ bản:
 - Trước hết và quan trọng nhất là nhằm vào việc hình thành và rèn luyện kĩ năng 
Địa lí.
 - Tiếp theo là củng cố và vận dụng kiến thức.
Giờ thực hành yêu cầu học sinh rèn luyện kĩ năng, những kĩ năng này được hình 
thành dần dần từng bước một cách tỉ mỉ, từ dễ đến khó, từ những hiểu biết ban đầu 
đi đến chỗ nắm được các kĩ năng thuần thục, phục vụ cho việc vận dụng tri thức.
* Các phương pháp dạy thực hành Địa lí
 - Phương pháp dạy học dùng lời gồm phương pháp thuyết trình, phương pháp vấn 
đáp, giảng giải, gọi chung là những phương pháp truyền thống.
 - Phương pháp luyện tập: mục đích của phương pháp này thông qua hoạt động lặp 
lại giúp học sinh có những phản xạ tự động và nhớ lại từ ngữ, tình huống cụ thể dựa 
trên lôgic giữa sự vật và hiện tượng khác nhau.
 - Phương pháp dạy học trực quan là phương pháp làm cho giữa lý thuyết gần gũi với 
thực tiễn. 
 - Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ: bản đồ là ngôn ngữ 
của địa lí, một phương tiện trực quan, nguồn tri thức địa lí học. 
 - Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức qua số liệu thống kê và biểu 
đồ: các số liệu thống kê chứng minh và giải thích được nhiều khái niệm và phạm 
trù địa lí học. 
 - Phương pháp hướng dẫn học sinh quan sát, khai thác tri thức địa lí qua tranh ảnh 
băng hình, video... 
 - Phương pháp dạy học thực tiễn : quan sát ngoài thực địa. 
7.1.1.2. Các bài thực hành địa lí lớp 10 ban cơ bản
 Chương trình địa lí 10 gồm 52 tiết học trong đó có 7 tiết thực hành gồm 4 tiết 
đọc bản đồ, 3 tiết vẽ biểu đồ và một tiết viết báo cáo. Ngoài ra mỗi bài học đều có 
các câu hỏi giữa bài, cuối bài về các kỹ năng nhận xét bảng số liệu, kỹ năng bản đồ, 
tính toán cụ thể như sau
 3 Đối với học sinh, các em còn xem nhẹ việc rèn luyện kĩ năng thực hành Địa lí 
so với việc rèn luyện kĩ năng các môn học khác như Văn, Toán, Ngoại ngữ vv... nên rất 
yếu về kĩ năng thực hành. Với nội dung thực hành đa số học sinh chỉ làm việc với sách 
giáo khoa, còn việc sử dụng sách bài tập thực hành hầu như không có.
 Tóm lại, một thực trạng giờ dạy các bài thực hành hiện nay, giáo viên thường 
loay hoay chưa tìm ra phương pháp phù hợp, thời gian trên lớp qúa ít để giáo viên 
có thể hoàn thành yêu cầu của bài thực hành và phần lớn học sinh cũng chưa thể 
hoàn thành nội dung bài thực hành của mình trong thời gian 45 phút. Đa phần kỹ 
năng thực hành của học sinh ở mức trung bình và yếu. Điều này thể hiện rất rõ qua 
kết quả khảo sát điểm kỹ năng của học sinh như sau:
 Bảng 1 : Kết quả khảo sát điểm kỹ năng của học sinh khối 10 đầu năm học 
 2019 - 2020
 Số lượng học sinh Mức độ
 Giỏi Khá Trung bình Yếu
Tổng số 431 HS 30 = 6,9 % 150 = 34,8 % 183 = 42,3 % 69 = 16 %
Qua đó có thể phản ánh chất lượng các giờ dạy nội dung thực hành chưa cao.
7.1.3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng giờ dạy thực hành môn Địa lí 10 – 
Cơ bản: 
7.1.3.1. Quy trình dạy bài thực hành: 
 Do cấu trúc của bài thực hành có phần tri thức về kĩ năng và hoạt động hình 
thành kĩ năng, nên các quá trình thực hiện các bài thực hành cũng phải diễn ra theo 
2 giai đoạn tiếp nối nhau: 
 - Giai đoạn 1: Trang bị tri thức về kĩ năng mà học sinh cần được hình thành (hoặc 
rèn luyện) trong bài thực hành. Trong giai đoạn này học sinh phải hiểu rõ mục đích 
của thực hành, tức là biết kĩ năng sẽ thực hiện là kĩ năng gì? Kĩ năng này dùng để 
làm gì? Có tác dụng như thế nào trong việc học tập địa lí?
 - Giai đoạn 2: Giai đoạn rèn kĩ năng. Trong giai đoạn này học sinh cần được quan 
sát tận mắt ít nhất một lần việc thực hiện mẫu kĩ năng cần nắm, hoặc được chỉ dẫn 
 5 năng. Trong giới hạn của chương trình Địa lí lớp 10 các phương pháp sau đây sẽ được 
ưu tiên sử dụng.
 7.3.1.2.1. Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ
 Khai thác tri thức từ bản đồ là kĩ năng tương đối khó và phức tạp đối với học 
sinh, trong kĩ năng này, các em phải vận dụng đồng thời cả những kiến thức về bản 
đồ cũng như kiến thức về địa lí. Trên cơ sở hiểu biết tính qui uớc và tính khái quát, 
học sinh có thể tìm ra được những tri thức địa lí trên bản đồ. Để khai thác được bản 
đồ học sinh phải có các kĩ năng sau: 
- Hiểu hệ thống kí hiệu, ước hiệu bản đồ.
- Nhận biết, chỉ và đọc tên các đối tượng địa lí trên bản đồ
- Xác định phương hướng, khoảng cách, vĩ độ, kinh độ, kích thước, hình thái và vị 
trí các đối tượng địa lí trên lãnh thổ.
- Mô tả đặc điểm đối tượng trên bản đồ.
- Xác định các mối liên hệ không gian trên bản đồ.
- Xác định các mối quan hệ tương hỗ và nhân quả thể hiện trên bản đồ.
- Mô tả tổng hợp một khu vực, một bộ phận lãnh thổ (vị trí địa lí, địa hình, khí hậu, 
thuỷ văn, đất đai, thực vật, động vật, dân cư, kinh tế).
7.3.1.2.2. Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bảng số liệu 
 Bảng số liệu thể hiện mối quan hệ giữa các số liệu với nhau theo một chủ đề 
nhất định. Các số liệu ở bảng được sắp xếp theo các cột dọc và hàng ngang theo các 
tiêu chí và có mối liên hệ với nhau tạo điều kiện cho việc so sánh tương quan giữa 
chúng theo các mặt cần thiết. Bảng số liệu thống kê dùng làm cơ sở để rút ra các 
nhận xét khái quát hoặc có thể dùng cụ thể hóa, minh họa, làm rõ các kiến thức địa 
lí. Do vậy. khi làm việc với bảng số liệu thống kê trước hết cần chú ý một số vấn đề 
sau:
 - Nắm vững tên bảng, các tiêu đề của bảng, đơn vị tính, các yêu cầu cụ thể của bài 
tập, hiểu rõ các tiêu chí cần nhận xét.
 - Hiểu nội dung của cột dọc, hàng ngang và cách trình bày bảng, cách sắp xếp số 
liệu trong bảng; phát hiện được mối quan hệ giữa các số liệu. Chú ý đến các giá trị 
nổi bật như giá trị lớn nhất, nhỏ nhất, giá trị trung bình, những điểm đột biến (tăng 
giảm đột ngột), so sánh đối chiếu cả giá trị tuyệt đối và tương đối.
 7 - Bước 2: Tính toán, xử lí bảng số liệu: Có thể phân biệt các bảng số liệu thành 2 
dạng: số liệu tinh và số liệu thô. Vẽ biểu đồ trực tiếp từ bảng số liệu, không cần phải 
tính toán, xử lí, lập bảng số liệu mới đó là bảng số liệu tinh. Số liệu tinh thường được 
sử dụng khi câu hỏi yêu cầu vẽ biểu đồ thể hiện sự diễn tiến của đối tượng theo thời 
gian, thể hiện quy mô, khối lượng, kích thướccủa đối tượng. Từ bảng số liệu tuyệt 
đối đã cho, cần phải tính toán, xử lí lập bảng số liệu mới từ đó vẽ biểu đồ đó là bảng 
số liệu thô. Số liệu thô thường dược sử dụng khi câu hỏi yêu cầu vẽ biểu đồ cơ cấu 
hoặc chuyển dịch cơ cấu.
- Bước 3: Vẽ biểu đồ: trong phạm vi nội dung của bài thực hành, học sinh lớp 10 
thường luyện tập 3 dạng biểu đồ sau:
 + Biểu đồ đường: Vẽ trục tọa độ vuông góc, xác định tỉ lệ thích hợp với tỉ lệ của tờ 
giấy vẽ. Trên trục tung ghi giá trị nhỏ nhất (0) ở gốc tọa độ, ghi giá trị lớn nhất (trong 
bảng số liệu) ở cuối trục và ghi tên đại lượng – đơn vị tính (số dân- triệu người, diện 
tích- nghìn ha, sản lượng-nghìn tấn, % ...) Sau đó chia các giá trị chẵn (10-20-30 
hoặc 50-100-150..). Trên trục hoành ghi năm đầu tiên ở gốc tọa độ năm cuối trong 
bảng số liệu ghi ở cuối trục, ghi đầy đủ các năm, lưu ý khoảng cách năm. Đường 
biểu diễn là đường nối các tọa độ đã được xác định bởi trục thời gian và trục đơn vị.
+ Biểu đồ cột: Vẽ trục tọa độ vuông góc, xác định tỉ lệ thích hợp với tỉ lệ của tờ giấy 
vẽ, sau đó chia trục tung và ghi giá trị giống như biểu đồ đường. Trên trục hoành 
chia khoảng cách các năm, năm đầu tiên cách trục tung, trên đầu cột ghi số liệu cần 
thể hiện, độ rộng các cột phải bằng nhau. 
+ Biểu đồ tròn: Vẽ hình tròn, chọn bán kính gốc (tia 12h), lần lượt thể hiện theo 
chiều kim đồng hồ các đại lượng trong bảng số liệu. Nếu vẽ từ 2 hình tròn trở lên 
lên thì tâm các hình tròn phải nằm trên một đường thẳng theo chiều ngang. Khi bảng 
số liệu cho gía tri tuyệt đối thì chuyển số liệu tuyệt đối sang số liệu tương đối, sau 
đó dùng bảng số liêu đã được xử lí để vẽ.
 Sau khi học sinh đã nắm vững về cách thức thực hành, giáo viên có thể cho 
học sinh tiến hành thực hành theo nhóm, tổ hay cá nhân và giáo viên tiếp tục theo 
dõi để kiểm tra, đôn đốc và hướng dẫn điều chỉnh sửa chữa kịp thời, cũng như giải 
đáp những thắc mắc mà học sinh đưa ra trong quá trình thực hành.
 9