SKKN Rèn luyện kĩ năng tích hợp nội dung phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ trên cùng một văn bản trong đề thi THPT Quốc gia

1. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài.
 UNESCO đã đề xướng mục tiêu học tập: “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình”. Trường học chúng ta hiện đang nặng về học để biết, nghĩa là chỉ đạt được một trong bốn mục tiêu của UNESCO. Trước đây, nhà trường là nơi duy nhất để ta tiếp nhận kiến thức. Ngày nay, thế giới càng trở nên phẳng hơn nhờ sách vở, internet và các phương tiện truyền thông làm cho mọi người đều có thể tiếp cận thông tin, dữ liệu một cách bình đẳng, mọi lúc, mọi nơi. Như vậy, để tiếp nhận kiến thức không phải là quá khó khăn trong thời đại ngày nay mà quan trọng là biến kiến thức đó thành kĩ năng, nói như M.A. Đanhilop: “kĩ năng chính là kiến thức trong hành động”. Từ biết, đến hiểu, đến làm việc chuyên nghiệp với năng suất cao là một khoảng cách rất lớn không phải ai cũng thực hiện được, cần có những bứt phá chuyển thói quen thành kĩ năng. [10 ]
Theo quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, từ kì thi THPT Quốc gia nảm 2017, các môn Toán, Lịch sử, Địa lí chuyển sang hình thức trắc nghiệm (các môn Vật lí, Hóa, Sinh vật, Ngoại ngữ đã thi theo hình thức này từ trước). Như vậy, chỉ còn môn Ngữ văn thi theo hình thức tự luận, về cơ bản, thì cấu trúc đề thi môn Ngữ văn vẫn như trước song dung lượng, mức độ yêu cầu có khác để phù hợp với thời lượng làm bài chỉ 120 phút (lâu nay 180 phút). 
Có thể thấy mấy thay đổi rõ của đề thi để phù hợp với thời gian làm bài 120 phút. Đó là số lượng văn bản và câu hỏi ở phần đọc hiểu sẽ ít hơn; đó là giảm quy mô của phần làm văn. Trước đây, phần nghị luận xã hội yêu cầu viết một bài vản ngắn, hoàn chỉnh về một tư tưởng, đạo lí hoặc về một hiện tượng, vấn đề xã hội (khoảng 600 chữ) tách biệt với văn bản đọc hiểu trước đó. Từ kì thi năm 2017, phần này chỉ yêu cầu viết đoạn văn và nội dung gắn với một vấn đề từ văn bản đọc hiểu. Vì thế, đáp án phân bố cho câu này chỉ 2 điểm (thay vì trước đây 3 điểm). Phần viết bài văn nghị luận văn học từ 4 điểm nay tăng lên 5 điểm nhưng nội dung vấn đề cũng không thể nhiều hơn vì tổng thời lượng làm bài chỉ còn 2/3 so với trước.
Qua đề minh họa kì thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn từ năm 2017 đến nay có thể thấy, câu nghị luận xã hội là phần thay đổi rõ hơn cả về dữ liệu, về mức độ. Vì thế, không ít học sinh đang băn khoăn với câu hỏi làm sao xử lí tốt phần này. Thực tế, quả có khi viết đoạn, viết ngắn (mà đáp ứng đủ yêu cầu) lại khó hơn viết thành bài, viết dài. Nếu không chủ động xử lí, nếu cứ thuận đà theo thói quen, chắc chắn các em sẽ thiếu giờ khi làm bài, tức không đủ thời gian làm trọn câu nghị luận văn học sau nữa.
Tích hợp nội dung phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ trên cùng một văn bản trong đề thi THPT Quốc gia là phần bắt buộc của đề thi, đặc biệt chiếm tới 50 % số điểm toàn bài. Vì vậy việc ôn luyện và chuẩn bị kỹ càng cho phần này càng trở nên cấp thiết hơn.
Từ những lí do trên tôi đã chọn đề tài: “ Rèn luyện kĩ năng tích hợp nội dung phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ trên cùng một văn bản trong đề thi THPT Quốc gia” nhằm hệ thống hóa kiến thức cũng như rèn luyện kĩ năng cho học sinh, từ đó giúp các em tự tin khi làm phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội để đạt kết quả tốt nhất trong kỳ thi THPT Quốc gia.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Căn cứ vào sự thay đổi trong cấu trúc đề thi môn Ngữ văn từ năm học 2016-2017 đến nay. Việc tích hợp nội dung phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội mà Bộ Giáo dục đã 3 lần công bố đề minh họa thử nghiệm và tham khảo. Đồng thời xét tình hình thực tế cua học sinh nơi tôi giảng dạy, đề tài hướng về mục đích hệ thống hóa một cách bài bản các kiến thức đọc hiểu qua 4 mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, vận dụng cao. Hướng dẫn học sinh các bước: tìm hiểu đề, cách trình bày và xác định câu trả lời ngắn gọn, chính xác, hiệu quả nhất.Đặc biệt học sinh biết bày tỏ quan điểm, thái độ hoặc liên hề thực tế dời sống. Đồng thời từ nội dung phần đọc hiểu, viết được đoạn văn hoàn chỉnh về hình thức và nội dung.
Qua đó, học sinh sẽ được trang bị những kiến thức cũng như kĩ năng cơ bản nhất giúp các em tự tin, có kĩ năng làm bài phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội để đạt kết quả tốt nhất trong kỳ thi THPT Quốc gia. 
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài này hướng tới học sinh THPT nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng. Cụ thể, đối tượng học sinh mà tôi tiến hành rèn luyện là những học sinh do bản thân trực tiếp giảng dạy, bao gồm 2 lớp : lớp 12 C6- 42 học sinh; lớp 12C2- 41 học sinh
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1.4.1. Nghiên cứu lí thuyết
Bước đầu dạy cho học sinh những đơn vị kiến thức lí thuyết cơ bản: lí thuyết đọc hiểu, lí thuyết về đoạn văn. Qua đó giúp học sinh tìm hiểu cách thức viết đoạn văn từ nội dung, chủ đề phần đọc hiểu, từ đó hình thành kĩ năng viết được một đoạn văn hoàn chỉnh, đúng chủ đề, nội dung, đảm bảo về hình thức theo yêu cầu.
1.4.2. Phương pháp thực nghiệm
Đây là bước học sinh được trải nghiệm thực hành, rèn kỹ năng làm bài phần đọc hiểu tích hợp viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ, với phương pháp này giúp các em vận dụng kiến thức lí thuyết được học để làm bài, pháy huy năng lực tư duy trong hoạt động thực tiễn.
1.4.3. Các phương pháp khác
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp so sánh, đối chiếu
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng.Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”. [ 8 ]
Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”. [ 9 ]
Tích hợp (tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức: Integration) có nguồn gốc từ tiếng Latinh: Integration với nghĩa xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng lẽ.
Tích hợp có hai tính chất cơ bản, liên hệ mật thiết với nhau và quy định lẫn nhau, đó là tính liên kết và tính toàn vẹn. Tính liên kết có thể tạo ra một thực thể toàn vẹn, tính toàn vẹn dựa trên sự thống nhất nội tại các thành phần liên kết chứ không phải sự sắp đặt các thành phần bên cạnh nhau. Không thể gọi là tích hợp nếu các tri thức, kĩ năng không có sự liên kết, phối hợp với nhau trong lĩnh hội nội dung hoặc giải quyết một vấn đề tình huống.
Nói ngắn gọn, tích hợp là một hoạt động mà ở đó cần phải kết hợp, liên hệ, huy động các yếu tố, nội dung gần và giống nhau, có liên quan với nhau của nhiều lĩnh vực để giải quyết, làm sáng tỏ vấn đề và cùng một lúc đạt được nhiều mục tiêu khác nhau.
Từ những quan niệm trên ta thấy, dạy học tích hợp là phương pháp, đồng thời là nguyên tắc của bộ môn Ngữ văn ở chương trình phổ thông. Đây là hình thức dạy học có tính ưu việt, khơi gợi niềm say mê trong quá trình tiếp nhận tri thức của học sinh qua bài học. Học sinh không chỉ được chiếm lĩnh tri thức, có kĩ năng đọc hiểu các dạng văn bản thuộc các thể loại khác nhau, mà còn có kĩ năng tích hợp kiến thức từ nhiều nội dung khác nhau trên cùng một văn bản.
 	Tích hợp là vận dụng tổng hợp kiến thức liên quan để chiếm lĩnh tri thức mới, tùy vào từng kiểu bài để giáo viên có thể lựa chọn phương pháp phù hợp, mục đích cuối cùng là giúp học sinh biết vận dụng kiến thức đã học để chiếm lĩnh cái mới một cách dễ dàng, hiệu quả và hứng thú. Do đó, rèn kĩ năng tích hợp kiến thức đọc hiểu và nghị luận xã hội trên cùng một văn bản trong quá trình làm bài thi THPT Quốc gia là yêu cầu cần thiết.
 	Như chúng ta đã biết, đối với phân môn làm văn, mục tiêu dạy học không chỉ dừng lại ở việc cung cấp tri thức mà còn hướng tới hình thành kĩ năng cho học sinh, có nhiều kĩ năng cần thiết và một trong những kĩ năng quan trọng nhất đó là kĩ năng thực hành thông qua các dạng đề bài. Học sinh phải biết xác định đúng trọng tâm yêu cầu, thực hiện đầy đủ các thao tác cần thiết, và phải có tri thức sâu rộng để áp dụng làm bài. Đặc biệt với nội dung tích hợp mới nhất trong cấu trúc đề thi THPT Quốc gia hiện nay đòi hỏi học sinh phải sớm thay đổi cách học sao cho phù hợp. [ 7 ]
Đọc hiểu là đọc kết hợp với sự hình thành năng lực giải thích, phân tích, khái quát, biện luận đúng sai về logic, nghĩa là kết hợp với năng lực, tư duy và biểu đạt.Tích hợp phần đọc hiểu và nghị luận xã hội trong đề thi THPT Quốc gia là điểm mới, phát huy khả năng tổng hợp kiến thức và sự sáng tạo của học sinh, từ đó đánh giá đúng năng lực của người học, văn bản đọc hiểu và vấn đề nghị luận xã hội cần bàn luận không nằm trong sách giáo khoa, nên học sinh không cần học thuộc mà vẫn có thể vận dụng kiến thức và kĩ năng đã học để áp dụng làm bài. Vì thế khi làm dạng bài tich hợp này học sinh cần có thái độ tích cực, chủ động. Đây là năng lực cần thiết để thâm nhập vào văn bản, từ đó khám phá, chinh phục nội dung đạt hiệu quả ở mức độ cao nhất.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Thực hiện đổi mới kiểm tra đánh giá chất lượng môn Ngữ văn, cấu trúc đề thi THPT Quốc gia năm 2017, 2018 đã có những bổ sung, điều chỉnh về hình thức cũng như thời gian làm bài, tổng điểm qua từng phần. Đặc biệt điểm mới nhất là tích hợp nội dung phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ trên cùng một văn bản.
Nếu như năm học 2015- 2016 cấu trúc đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn được chia thành ba phần tương đương với ba đơn vị kiến thức độc lập (đọc hiểu, nghị luận xã hội, nghị luận văn học). Phần đọc hiểu trong đề thi chiếm 3/10 số điểm, với hai văn bản tương đương với 8 câu hỏi nhỏ. Phần nghị luận xã hội tách riêng, độc lập về kiến thức. Đến năm học 2016-2017 đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn giảm 1/3 thời gian (từ 180 phút xuống còn 120 phút), tổng số câu hỏi trong đề cũng giảm từ 10 câu xuống còn 6 câu. Phần đọc hiểu vẫn giữ nguyên mức 3 điểm, nhưng ssos văn bản đã giảm xuống (từ hai văn bản xuống còn một văn bản), lượng câu hỏi cũng giảm từ 8 câu xuống còn 4 câu, trong đó ¾ câu hỏi phần đọc hiểu theo hướng mở. Phần nghị luận xã hội điểm số giảm từ 3.0 xuống còn 2.0, phần này trước đây yêu cầu viết bài văn khoảng 600 chữ nhưng ở đề thi năm 2017, 2018 điều chỉnh viết đoạn văn ngắn khoảng 200 chữ. 
Với sự thay đổi rõ nét trong cấu trúc đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn năm 2017, 2018 và hiện nay (năm 2019), đòi hỏi giáo viên cần phải định hướng kịp thời, giúp các em nắm vững kiến thức cơ bản và trọng tâm để làm tốt những câu hỏi theo hướng mở, đặc biệt kĩ năng tích hợp hai nội dung đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ trên cùng một văn bản.
Phần tích hợp nội dung đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội trên cùng một văn bản là phần bắt buộc trong đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn từ năm 2017 đến nay, chiếm tỉ lệ 50% số điểm của bài thi, vì vậy nó có vị trí rất quan trọng, quyết định điểm cao hay thấp của toàn bài. Việc rèn luyện kĩ năng làm dạng bài này càng trở nên cấp thiết, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục cũng như hiệu quả thiết thực trong việc xét tuyển vào các trường Đại học, Cao đẳng của các em.
Dạng đề tích hợp hai đơn vị kiến thức trong một văn bản là vấn đề khá mới mẻ, mặc dù được đưa vào cấu trúc đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn từ năm 2017 đến nay nhưng chưa được cụ thể hóa thành một bài học riêng trong chương trình, dạng câu hỏi này cũng chưa có nhiều tài liệu viết chuyên sâu để tham khảo. Chính vì thế mà đại đa số học sinh tỏ ra lúng túng khi làm bài, điều đó ảnh hưởng đến chất lượng kết quả bài thi của các em.
Thực tế hiện nay, dạng đề tích hợp kiến thức đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ của môn Ngữ văn được các em học sinh THPT nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng đặc biệt quan tâm, mong muốn được thầy cô củng cố, hướng dẫn để chuẩn bị cho bài thi THPT Quốc gia. Mặt khác kĩ năng làm dạng bài này cũng góp phần tích lũy kinh nghiệm cho giáo viên trực tiếp ôn thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Ngữ văn lớp 12, tôi nhận thấy nếu giáo viên không tập trung rèn luyện kĩ năng tich hợp đọc hiểu với viết đoạn văn nghị luận xã hội trong đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn thì tiết học sẽ trầm, học sinh ít hững thú tìm hiểu, ngại làm bài tập, giáo viên phải làm việc nhiều hơn, kiến thức học sinh tự tìm hiểu nhiều chỗ còn sai sót, nhầm lẫn. Xuất phát từ thực tế đó, tôi đã tiến hành kiểm tra kĩ năng tích hợp nội dung phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ trên cùng một văn bản trong đề thi THPT Quốc gia. Kết quả như sau:
Lớp
Số bài
Điểm 0- 4
Điểm 5- 6
Điểm 7-10
Số bài
%
Số bài
%
Số bài
%
12 C6
42
25
59.52
13
30.95
4
9.53
12 C2
41
19
46.34
17
41.46
5
12.2
 Xuất phát từ thực tiễn giảng dạy cũng như vai trò, cũng như vai trò, trách nhiệm của giáo viên tâm huyết với nghề, nhiều năm phụ trách ôn thi cho học sinh lớp 12. Tôi mong rằng đề tài “ Rèn luyện kĩ năng tích hợp nội dung phần đọc hiểu và viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ trên cùng một văn bản trong đề thi THPT Quốc gia” sẽ góp phần tháo gỡ những khó khăn, lúng túng của học sinh khi làm bài, mặt khác đáp ứng kịp thời nhu cầu đổi mới trong kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh hiện nay, đồng thời nâng cao chất lượng bộ môn.
2.3. Đề xuất một số giải pháp thực hiện
Cấu trúc đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn từ năm 2017 đến nay có dạng câu hỏi đọc hiểu tích hợp nghị luận xã hội ngắn (viết đoạn văn khoảng 200 chữ) xuất hiện phong phú, đa dạng nhưng trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn lớp 12 lại không có một kiểu bài dạy riêng để hướng dẫn cho học sinh nắm được phương pháp làm dạng đề này một cách hiệu quả nhất. Chính vì vậy mà nhiều học sinh tỏ ra lúng túng, băn khoăn khi làm bài.
Đứng trước thực trạng đó, bằng kinh nghiệm của bản thân đang trực tiếp giảng dạy, ôn thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn lớp 12, cũng như trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp, tôi xin đề xuất một số phương pháp hướng dẫn học sinh làm dạng đọc hiểu tích hợp viết đoạn văn nghịm luận xã hội 200 chữ trong cấu trúc đề thi THPT Quốc gia, với mong muốn góp phần rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm bài dạng tích hợp này để đạt được kết quả cao nhất.
Bước 1:Trước hết cần hệ thống hóa kiến thức lý thuyết
 Để giúp học sinh hình thành kĩ năng làm dạng bài đọc hiểu tích hợp viết đoạn văn nghị luận xã hội 200 chữ, giáo viên cần giúp các em ôn tập, củng cố, hệ thống lại những kiến thức cơ bản đóng vai trò làm nền tảng bao gồm: lý thuyết đọc hiểu và lý thuyết đoạn văn.
2.3.1. Về lý thuyết đọc hiểu:
 Bước 1: Giáo viên cần giới hạn phạm vi và yêu cầu của phần đọc – hiểu.
 Thứ nhất, phạm vi của phần đọc hiểu là:
-Văn bản văn học (Văn bản nghệ thuật): 
+ Văn bản trong chương trình (Nghiêng nhiều về các văn bản đọc thêm)
+ Văn bản ngoài chương trình (Các văn bản cùng loại với các văn bản được học trong chương trình).
- Văn bản nhật dụng (Loại văn bản có nội dung gần gũi, bức thiết đối với cuộc sống trước mắt của con người và cộng đồng trong xã hội hiện đại như: Vấn dề chủ quyền biển đảo, thiên nhiên, môi trường, năng lượng, dân số, quyền trẻ em, ma tuý, ... Văn bản nhật dụng có thể dùng tất cả các thể loại cũng như các kiểu văn bản song có thể nghiêng nhiều về loại văn bản nghị luận và văn bản báo chí).
 Bước 2: Yêu cầu cơ bản của phần đọc – hiểu
 Giáo viên hướng dẫn học sinh ôn luyện lý thuyết đọc hiểu thông qua việc cung cấp tài liệu và hướng dẫn cho các em năm được những dạng kiến thức cơ bản bằng bảng biểu hoặc sơ đồ tư duy như sau: 
2.3.1. Nhận diện phong cách ngôn ngữ
 Sau khi cung cấp lý thuyết về các loại phong cách ngôn ngữ, giáo viên cần nhấn mạnh lại đặc điểm nhận diện của các loại phong cách để học sinh dễ phân biệt khi xác định phong cách đó trong một văn bản. [10 ]
Phong cách ngôn ngữ
Đặc điểm nhận diện
1
Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt
- Sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp hàng ngày, mang tính tự nhiên, thoải mái và sinh động, ít trau chuốtTrao đổi thông tin, tư tưởng, tình cảm trong giao tiếp với tư cách cá nhân
- Gồm các dạng chuyện trò/ nhật kí/ thư từ
2
Phong cách ngôn ngữ báo chí (thông tấn)
-Kiểu diễn đạt dùng trong các loại văn bản thuộc lĩnh vực truyền thông của xã hội về tất cả các vấn đề thời sự (thông tấn = thu thập và biên tập tin tức để cung cấp cho các nơi)
3
Phong cách ngôn ngữ chính luận
Dùng trong lĩnh vực chính trị - xã hội, ; người giao tiếp thường bày tỏ chính kiến, bộc lộ công khai quan điểm tư tưởng, tình cảm của mình với những vấn đề thời sự nóng hổi của xã hội
4
Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
-Dùng chủ yếu trong tác phẩm văn chương, không chỉ có chức năng thông tin mà còn thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người; từ ngữ trau chuốt, tinh luyện
5
Phong cách ngôn ngữ khoa học
Dùng trong những văn bản thuộc lĩnh vực nghiên cứu, học tập và phổ biến khoa học, đặc trưng cho các mục đích diễn đạt chuyên môn sâu
6
Phong cách ngôn ngữ hành chính 
-Dùng trong các văn bản thuộc lĩnh vực giao tiếp điều hành và quản lí xã hội ( giao tiếp giữa Nhà nước với nhân dân, Nhân dân với các cơ quan Nhà nước, giữa cơ quan với cơ quan)
Sơ đồ tư duy: [10 ]
2.3.2. Nhận diện phương thức biểu đạt
Xác định phương thức biểu đạt trong một văn bản là một trong những yêu cầu thường gặp trong phần đọc hiểu của đề thi THPT quốc gia môn Ngữ văn.
Thực ra, trong mỗi văn bản thường sử dụng kết hợp nhiều phương thức biểu đạt. Việc vận dụng tổng hợp nhiều phương thức là đòi hỏi của chính cuộc đời, nhằm đáp ứng nhu cầu của cuộc sống. Tuy nhiên, trong một văn bản cụ thể, các phương thức ấy sẽ không có vị trí ngang nhau; tuỳ thuộc vào mục đích cần đạt tới, người viết sẽ xác định phương thức nào là chủ đạo.
Có 6 phương thức biểu đạt, cụ thể như sau:
Phương thức biểu đạt
Nhận diện qua mục đích giao tiếp
1
Tự sự
Trình bày diễn biến sự việc
2
Miêu tả
Tái hiện trạng thái, sự vật, con người
3
Biểu cảm
Bày tỏ tình cảm, cảm xúc
4
Nghị luận
Trình bày ý kiến đánh giá, bàn luận
5
Thuyết minh
Trình bày đặc điểm, tính chất, phương pháp
6
Hành chính – công vụ
Trình bày ý muốn, quyết định nào đó, thể hiện quyền hạn, trách nhiệm giữa người với người
Sơ đồ tư duy: [10 ]
 2.3.3. Nhận diện các biện pháp tu từ:
 Sau khi cung cấp lý thuyết để học sinh nhận dạng được các biện pháp tu từ thường gặp, giáo viên cần nhấn mạnh: trong đề thi, câu hỏi thường có dạng: chỉ ra biện pháp tu từ và phân tích hiệu quả của biện pháp tu từ ấy. Chính vì thế các em phải nhớ được hiệu quả nghệ thuật mang tính đặc trưng của từng biện pháp tu từ. Đáp ứng yêu cầu nhớ kiến thức trọng tâm, giáo viên có thể cung cấp cho các em bảng kiến thức sau:
- Tu từ về ngữ âm: điệp âm, điệp vần, điệp thanh, (tạo âm hưởng và nhịp điệu cho câu)
- Tu từ về từ: so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hóa, tương phản, chơi chữ, nói giảm, nói tránh, thậm xưng,
- Tu từ về cú pháp: Lặp cú pháp, liệt kê, chêm xen, câu hỏi tu từ, đảo ngữ, đối, im lặng, [ 6 ]
Biện pháp tu từ
Hiệu quả nghệ thuật (Tác dụng nghệ thuật)
So sánh
 Giúp sự vật, sự việc được miêu tả sinh động, cụ thể tác động đến trí tưởng tượng, gợi hình dung và cảm xúc
Ẩn dụ
Cách diễn đạt mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao, gợi những liên tưởng ý nhị, sâu sắc.
Nhân hóa
 Làm cho đối tượng hiện ra sinh động, gần gũi, có tâm trạng và có hồn hơn. 
Hoán dụ
Diễn tả sinh động nội dung thông báo và gợi những liên tưởng ý vị, sâu sắc
Điệp từ/ngữ/cấu trúc
Nhấn mạnh, tô đậm ấn tượng – tăng giá trị biểu cẳm
Nói giảm
Làm giảm nhẹ đi ý đau thương, mất mát nhằm thể hiện sự trân trọng
Thậm xưng (phóng đại)
Tô đậm ấn tượng về
Câu hỏi tu từ
Bộc lộ cảm xúc 
Đảo ngữ
Nhấn mạnh, gây ấn tượng về
Đối
Tạo sự cân đối
Im lặng ()
Tạo điểm nhấn, gợi sự lắng đọng cảm xúc
Liệt kê
Diễn tả cụ thể, toàn điện 
Sơ đồ tư duy: [10 ]
2.3.4. Nhận diện các thao tác lập luận
 Trong một văn bản thường kết hợp nhiều thao tác lập luận, song thường có một thao tác chính. Vì thế phần này chúng ta cần cung cấp kiến thức lý thuyết cho học sinh để các em phân biệt được các thao tác trong một văn bản. Để học sinh dễ năm bắt kiến thức, giáo viên có thể kẻ thành bảng kiến thức hoặc dùng sơ đồ tư duy và sau bảng kiến thức là bài tập minh họa.
TT
Các thao tác lập luận
Nhận diện
1
Giải thích
Giải thích là vận dụng t