SKKN Phát triển năng lực học sinh và nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí Lớp 12 thông qua thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 --------------------
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 MÔN ĐỊA LÝ
 ĐỀ TÀI :
 PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH VÀ NÂNG CAO 
HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 THÔNG QUA 
 THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO 
 ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA.
 Năm học 2022 - 2023 MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.............................................................................c
1. Lí do chọn đề tài................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................1
3. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................1
4. Phạm vi nghiên cứu...........................................................................................2
5. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................2
6. Tính mới của đề tài ...........................................................................................2
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN 
NĂNG LỰC HỌC SINH VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 
12 THÔNG QUA THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH 
HƯỚNG TIẾP CẬN PISA......................................................................................3
1.1. Cơ sở lý luận ..................................................................................................3
1.1.1. Về đổi mới phương pháp dạy học. ..............................................................3
1.1.2. Về việc sử dụng bài tập Địa lí trong dạy học Địa lí ở trường THPT ..........3
1.1.3. Về việc xây dựng bài tập Địa lí mới trong dạy học Địa lí ở trường THPT ...5
1.1.4. Tìm hiểu về chương trình đánh giá học sinh Quốc tế PISA........................5
1.1.4.1. Khái quát..................................................................................................5
1.2. Cơ sở thực tiễn ...............................................................................................7
1.2.1. Thực trạng nghiên cứu ................................................................................7
1.2.2. Yêu cầu của việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng 
tiếp cận PISA trong dạy học địa lí 12 nhằm phát triển năng lực học sinh ..........10
CHƯƠNG 2. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ 
DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 THÔNG QUA THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ 
THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA..................................11
2.1. Thiết kế hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học Địa 
lí 12 .....................................................................................................................11
2.1.1. Cơ sở và nguyên tắc. .................................................................................11
2.1.2. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA..................13
2.2. Hệ thống bài tập Địa lí 12 theo hướng tiếp cận PISA..................................14
2 3. Sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học Địa lí 12
nhằm phát triển năng lực HS...............................................................................40
2.3.1. Sử dụng khi dạy bài mới ( phụ lục 1)........................................................40
2.3.2. Sử dụng khi luyện tập, ôn tập, bồi dưỡng học sinh giỏi............................41
 a DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ
 1 BTĐL Bài tập Địa lí
 2 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo
 3 ĐH Đại học
 4 GDPT Giáo dục phổ thông
 5 GV Giáo viên
 6 HS Học sinh
 7 KTĐG Kiểm tra đánh giá
 8 NSLĐ Năng suất lao động
 9 PISA Programme for International Student Assessment
 10 PPDH Phương pháp dạy học
 11 SL Số lượng
 12 SGK Sách giáo khoa
 13 TNKQ Trắc nghiệm khách quan
 14 TP Thành phố
 15 THPT Trung học phổ thông
 16 TB – ĐN Tây Bắc – Đông Nam
 c - Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
 - Nghiên cứu về nội dung kiến thức, đối tượng HS và điều kiện dạy học
 - Nghiên cứu cách thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp 
cận PISA trong dạy học Địa lí 12 nhằm phát triển năng lực học sinh.
 - Tiến hành thực nghiệm, đánh giá kết quả
 4. Phạm vi nghiên cứu
 Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập địa lí 12 theo hướng tiếp cận PISA nhằm 
phát triển năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018
 5. Phương pháp nghiên cứu
 5.1. Nghiên cứu lý thuyết
 Tài liệu về lý luận như phương pháp dạy học môn Địa lí, những vấn đề chung 
về đổi mới giáo dục trung học phổ thông, lý luận về việc xây dựng BTĐL, chương 
trình đánh giá học sinh quốc tế PISA, chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 hiện 
hành, sách giáo viên, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng, chương trình tổng thể GDPT 
2018 của Bộ GD- ĐT và các tài liệu có liên quan.
 5.2. Nghiên cứu thực tiễn
 5.2.1. Phương pháp điều tra sư phạm
 - Tiến hành điều tra thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập theo định hướng 
tiếp cận PISA trong giảng dạy môn Địa lí lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn 
huyện Diễn Châu.
 - Tiến hành thực nghiệm kiểm chứng, so sánh kết quả đánh giá HS qua từng 
thời điểm, từng lớp để kiểm tra việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo hướng 
tiếp cận PISA trong dạy học địa lí 12 có phù hợp với nội dung, phương pháp, đối 
tượng HS hay không.
 5.2.2. Phương pháp đàm thoại
 Trao đổi với thầy cô giáo, đồng nghiệp, thăm dò ý kiến HS về việc sử dụng hệ 
thống bài tập theo định hướng tiếp cận PISA trong dạy học địa lí lớp 12, qua đó rút 
kinh nghiệm, điều chỉnh nội dung câu hỏi, bài tập cho phù hợp.
 5.2.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
 Trải nghiệm việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng tiếp cận 
PISA trong dạy học địa lí 12 để kiểm chứng, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh 
giá năng lực học sinh qua một số câu hỏi, bài tập mới.
 6. Tính mới của đề tài
 - Xây dựng hệ thống bài tập có tính mới: Tiếp cận PISA, đột phá trong khâu 
thiết kế bài tập và phương pháp sử dụng bài tập.
 - Khai thác nội lực và phát huy được năng lực của HS
 - Có tính ứng dụng cao vào các bài kiểm tra, thi học sinh giỏi và kì thi đánh 
giá năng lực của các trường đại học.
 2 - Giáo dục đạo đức; tính chính xác, kiên nhẫn, trung thực và lòng say mê khoa
học.
 BTĐL có vai trò quan trọng trong dạy học Địa lí tích cực:
 - BTĐL như là nguồn kiến thức để HS tìm tòi phát hiện kiến thức, kĩ năng.
 - BTĐL mô tả một số tình huống thực của đời sống thực tế.
 - BTĐL được nêu lên như là tình huống có vấn đề.
 - BTĐL là một nhiệm vụ cần giải quyết.
 1.1.2.2. Phân loại các dạng bài tập dùng trong dạy học môn Địa lí ở trường 
 THPT
 BTĐL là phương tiện để tích cực hoá hoạt động của HS. Có nhiều cách để phân
loại BTĐL, trong phạm vi đề tài này, chúng tôi phân theo 2 loại như sau:
 * Bài tập tự luận
 Bài tập tự luận là phương pháp đánh giá kết quả học tập bằng việc sử dụng công 
cụ đo lường là các câu hỏi, HS trả lời dưới dạng bài viết bằng ngôn ngữ của mình 
trong một khoảng thời gian đã định trước.
 - Ưu điểm
 + Cho phép kiểm tra được nhiều người trong một thời gian ngắn, tốn ít thời 
gian và công sức cho việc chuẩn bị của giáo viên.
 + Rèn cho HS khả năng trình bày, diễn tả câu trả lời bằng chính ngôn ngữ của 
họ, đo được mức độ tư duy (khả năng phân tích, tổng hợp, so sánh);
 + Có thể KTĐG các mục tiêu liên quan đến thái độ, sự hiểu biết những ý niệm, 
sở thích và khả năng diễn đạt tư tưởng của HS.
 + Hình thành cho học sinh kỹ năng sắp đặt ý tưởng, suy diễn, phân tích, tổng 
hợp khái quát hoá; phát huy tính độc lập, tư duy sáng tạo của HS.
 - Nhược điểm
 + Bài kiểm tra theo kiểu tự luận khó đại diện đầy đủ cho nội dung môn học do 
số lượng nội dung ít.
 + Việc chấm điểm phụ thuộc vào người đặt thang điểm và chủ quan của người 
chấm.
 * Bài tập trắc nghiệm khách quan
 Bài tập TNKQ là phương pháp KTĐG kết quả học tập của HS bằng hệ thống 
bài tập TNKQ, gọi là "khách quan" vì cách cho điểm hoàn toàn khách quan không 
phụ thuộc vào người chấm.
 - Ưu điểm
 4 PISA là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh "Programme for International Student 
Assessment - Chương trình đánh giá học sinh quốc tế" do Hiệp hội các nước phát 
triển (OECD) khởi xướng và chỉ đạo
 Mục tiêu tổng quát của chương trình PISA nhằm kiểm tra xem khi đến độ tuổi 
kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc, HS đã được chuẩn bị để đáp ứng các thách thức 
của cuộc sống sau này ở mức độ nào. Chương trình đánh giá PISA còn hướng vào 
các mục đích cụ thể :
 - Xem xét đánh giá các mức độ năng lực đạt được ở các lĩnh vực: Đọc hiểu, 
Toán học và Khoa học của HS.
 - Nghiên cứu ảnh hưởng của các chính sách đến kết quả học tập của HS.
 - Nghiên cứu hệ thống các điều kiện giảng dạy - học tập có ảnh hưởng đến kết 
quả học tập của HS.
 1.1.4.2. Năng lực Khoa học của PISA
 - Có kiến thức khoa học và sử dụng kiến thức để xác định các câu hỏi, chiếm 
lĩnh kiến thức mới, giải thích hiện tượng khoa học và rút ra kết luận trên cơ sở chứng 
cứ về các vấn đề liên quan đến khoa học.
 - Hiểu những đặc tính của khoa học như một dạng tri thức của loài người và 
một hoạt động tìm tòi khám phá của con người.
 - Nhận thức được vai trò của khoa học và công nghệ đối với việc hình thành 
môi trường văn sinh, tinh thần, vật chất.
 - Sẵn sàng tham gia như một công dân tích cực, vận dụng hiểu biết khoa học 
vào giải quyết các vấn đề liên quan tới khoa học.
 * Các câu hỏi ở 3 cấp độ/nhóm như sau:
 + Xác định các câu hỏi khoa học
 + Giải thích hiện tượng một cách khoa học
 + Sử dụng các căn cứ khoa học, lí giải các căn cứ để rút ra kết luận.
 1.4.1.3. Bài tập của PISA
 Các bài tập của PISA đa số đều là các câu hỏi dựa trên các tình huống thực tiễn 
trong đời sống và không chỉ giới hạn bởi cuộc sống thường ngày, nhiều tình huống 
được lựa chọn không phải chỉ để HS thực hiện các thao tác về tư duy, mà còn để các 
em ý thức về các vấn đề tự nhiên, vấn đề xã hội (sự nóng lên của Trái đất, vấn đề 
môi trường, vấn đề dân số ). Các dạng câu hỏi phong phú, không chỉ bao gồm 
các câu hỏi lựa chọn đáp án mà còn yêu cầu HS tự xây dựng nên đáp án.
 Các kiểu câu hỏi được sử dụng:
 - Câu hỏi mở đòi hỏi trả lời ngắn.
 6