SKKN Phân dạng và phương pháp giải các dạng toán cơ bản về hoán vị gen

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT CẨM THỦY 1
 heheïfgfg
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 PHÂN DẠNG VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI CÁC DẠNG 
TOÁN CƠ BẢN VỀ HOÁN VỊ GEN
Người thực hiện: Nguyễn Văn Tuấn
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THPT Cẩm Thủy 1
SKKN thuộc lĩnh mực (môn): Sinh học
THANH HOÁ NĂM 2017
 MỤC LỤC
TT
Mục
Trang
1
Mở đầu
3
2
Nội dung
4
3
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục
19
4
Kết luận, kiến nghị 
19
5
 Danh mục tài liệu tham khảo
20
1. Phần mở đầu:
 1. 1. Lý do chọn đề tài:
 Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của dạy học là giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo và khả năng phân tích, vì thế việc dạy các bài tập có một vai trò rất lớn trong quá trình hình thành cho học sinh những phẩm chất đó. 
 Để giải quyết tốt các bài tập hoán vị gen ngoài kiến thức về các quy luật di truyền đã được học, học sinh cần phải có khả năng phân tích, nhận dạng từ đó xác định các bước giải đúng đắn đối với mỗi dạng bài tập. Đã có nhiều tài liệu sách tham khảo đề ra một số phương pháp và quy trình giải toán hoán vị gen. Tuy nhiên, trong bước xác định kiểu gen chung và viết sơ đồ lai tác giả chưa đề ra giải pháp cụ thể để xác định kiểu gen, những chỉ dẫn còn hết sức tổng quát và sơ lược. Những phác đồ tổng quát cho việc giải quyết các bài tập chưa đi sâu vào việc thiết kế các bước giải cho các chuyên đề hẹp trong việc giải quyết các bài tập sinh học đặc biệt là các bài tập nâng cao, nhưng các tài liệu trên cũng đã tỏ ra rất có ích cho học sinh giúp các em định hướng và giải quyết đúng đắn các bài tập sinh học.
 Trong các dạng bài tập về qui luật di truyền thì hoán vị gen là một trong những dạng bài tập vừa đa dạng, vừa phức tạp, học sinh thường gặp khó khăn trong cách giải, nhưng thường được ra trong các đề thi học sinh giỏi và THPT Quốc gia. Mặc khác theo chương trình mới sinh học 12 số tiết giải bài tập rất ít và thường ra bài tập cụ thể, rời rạc, chưa có tính hệ thống, do đó phần lớn học sinh lúng túng trong phương pháp và cách thức tiếp cận bài tập. Để tạo điều kiện cho học sinh vận dụng được những kiến thức lý thuyết vào giải quyết các dạng bài tập liên quan đến hoán vị gen, trong quá trình dạy học tôi đã đưa ra các bước giải chi tiết cho phần bài tập di truyền nâng cao dạng hoán vị gen, trong đó chủ yếu là hướng dẫn cho học sinh phương pháp giải như xác định kiểu gen, tần số hoán vị chung và xây dựng sơ đồ lai.
 Với những lý do trên tôi đã chọn đề tài này để trình bày một số kinh nghiệm mà tôi đã rút ra sau những giờ trực tiếp giảng dạy, mong rằng sẽ được đồng nghiệp của mình cùng đóng góp để nâng cao nghiệp vụ chuyên môn, cũng như nâng cao chất lượng của học sinh.
1.2. Mục đích nghiên cứu: 
 Trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng, cách nhận diện và cách thức giải toán hoán vị.
1.3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi đề tài:
 Đối tượng nghiên cứu là 2 lớp theo học chương trình nâng cao
 Phạm vi của đề tài có trọng tâm xoay quanh vấn đề tìm phương pháp phù hợp để học sinh phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động trong học tập.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
 Tạo tình huống có vấn để, sử dụng phiếu học tập, vấn đáp tìm tòi
1.5. Những đổi mới của sáng kiến kinh nghiệm:
 - Đề tài đưa ra những giải pháp giải cụ thể cho từng dạng toán hoán vị.
 - Đề tài hướng tới kỹ năng giải nhanh toán hoán vị nhằm đáp ứng các câu hỏi thi trắc nghiệm khách quan của thi THPTQG.
PHÂN DẠNG VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI CÁC DẠNG 
TOÁN CƠ BẢN VỀ HOÁN VỊ GEN
2. Phần nội dung
 2.1. Cơ sở lý luận:
 Số lượng gen trong tế bào nhiều hơn số cặp NST tương đồng, nên trên mỗi cặp NST tương đồng chứa nhiều cặp gen alen phân bố, mỗi cặp gen phân bố trên NST tại một vị trí nhất định gọi là lôcút hay alen.
 Trong quá trình giảm phân tạo giao tử, tại kỳ đầu của giảm phân I có hiện tượng tiếp hợp hai NST kép (2 crômatit) của cặp tương đồng, nên có thể xảy ra hiện tượng trao đổi đoạn tương ứng giữa hai crômatit không cùng nguồn, gây nên hiện tượng hoán vị gen.
 Tần số hoán vị gen (f) thể hiện lực liên kết giữa các gen trên NST. Các gen trên NST có xu hướng liên kết chặt chẽ, tương tác gen và phân li độc lập là chính nên tần số hoán vị gen không vượt quá 50% ( f £ 50% ) 
 Tần số hoán vị gen thể hiện khoảng cách tương đối giữa các gen trên NST: các gen nằm càng xa nhau thì tần số hoán vị gen càng lớn và ngược lại các gen nằm gần nhau thì tần số hoán vị gen càng nhỏ.
 Công thức tính tần số hoán vị gen (f)
	 (f) = (số giao tử hoán vị / tổng số giao tử tạo thành) x 100%
	 (f) = (số cá thể có kiểu hình do hoán vị / tổng số cá thể thu được) x 100%
	 (f) = 2 x % giao tử hoán vị
2. 2. Thực trạng vấn :
- Thuận lợi: Học sinh đang bước vào tuổi trưởng thành, thích hoạt động chủ động, có năng lực tư duy, phân tích tổng hợp, năng động sáng tạo trong học tập nếu được hướng dẫn tốt. 
 Phần lớn học sinh đã được trang bị những kiến thức về quy luật di truyền 
- Khó khăn:
 Thực tế hiện nay sinh học vẫn là một môn học khó đối với học sinh, vì thế tỉ lệ học sinh khá giỏi còn thấp. 
 Số trường tuyển sinh vào đại học có sử dụng môn sinh học ít và điểm trúng tuyển lại rất cao khiến nhiều em chưa mặn mà với môn học. 
 Học sinh vùng nông thôn miền núi, chất lượng đầu vào thấp, tư duy chậm và hầu hết là gia đình kinh tế khó khăn  Những khó khăn trên đã tác động không nhỏ đến chất lượng bộ môn sinh học trong các trường phổ thông ở miền núi.
2. 3. Các dạng bài tập và phương pháp giải các dạng bài tập:
 2.3.1. Hoán vị gen nằm trên NST thường :
 a) Hoán vị gen trong phép lai phân tích :
 Dạng 1: Hai cặp gen nằm trên 1 cặp NST (tính trạng trội, lặn hoàn toàn):
- Bước 1: Nhận diện bài toán là hoán vị gen trong lai phân tích: Lai giữa cơ thể có 2 tính trạng trội với cơ thể có 2 tính trạng lặn, đời con thu được 4 loại kiểu hình trong đó 2 tính trạng liên kết bằng nhau và chiếm tỉ lệ lớn, 2 tính trạng hoán vị bằng nhau và chiếm tỉ lệ nhỏ.
- Bước 2: Xác định tần số hoán vị gen, kiểu gen của cơ thể đem lai phân tích hoặc các kiểu hình còn lại ở đời con từ đó lập sơ đồ lai.
Trong lai phân tích 2 cặp gen thì các cặp tính trạng bằng nhau từng đôi (A-B- = aabb; A-bb = aaB-; A-B-/aabb + A-bb/aaB- = 50%) qua đó ta tính được tỉ lệ các kiểu hình (nếu còn thiếu), tần số hoán vị gen và kiểu gen (P).
 Ví dụ : Một loài thực vật, gen A qui định thân cao trội hoàn toàn so với alen a qui định thân thấp, gen B qui định hoa đỏ trội hoàn toàn so với gen b qui định hoa trắng. Lai cây thân cao, hoa đỏ với cây thân thấp, hoa trắng thu được F1 có 4 loại kiểu hình, trong đó cây thân cao, hoa đỏ chiếm tỉ lệ 37,5%. Cho biết không có đột biến xảy ra. Hãy tìm kiểu gen cây thân cao, hoa đỏ đem lai và tỉ lệ các kiểu hình còn lại của F1? 
bài giải :
- Bước 1: Theo bài ra lai cây thân cao, hoa đỏ (mang 2 tính trạng trội) với cây thân thấp, hoa trắng (mang 2 tính trạng lặn) thu được F1 có 4 loại kiểu hình Þ 
Đây là phép lai phân tích.
- Bước 2: Cây thân cao, hoa đỏ (A-B-) F1 chiếm tỉ lệ 37,5% Þ Giao tử AB = 37,5% Þ AB là giao tử liên kết và kiểu gen của (P) là với tần số hoán vị gen : f = 100% - 2.37,5% = 25%
Kiểm chứng (P): (cao, đỏ) x (thấp, trắng)
 Giao tử AB = ab = 37,5% 100% ab
	 Ab = aB = 12,5%
 Tỉ lệ KG ở F1 ® 37,5% : 37,5% : 12,5% : 12,5%
 Tỉ lệ KH : 37,5% cao,đỏ : 37,5% thấp,trắng : 12,5% cao,trắng : 12,5% thấp,đỏ
Bài tập vận dụng: Cây đậu lai F1 mang kiểu hình hoa tím - hạt phấn dài tương ứng với sự có mặt của hai cặp gen dị hợp trên NST tương đồng. Giả sử có 1000 tế bào sinh giao tử trải qua giảm phân để phát sinh hạt phấn, trong đó có 100 tế bào xảy ra hoán vị gen. Cây F1 được dùng làm trong phép lai phân tích để cho thế hệ lai.Tính tỉ lệ % các loại kiểu hình ở thế hệ lai. Biết rằng tất cả hạt phấn sinh ra đều tham gia thụ tinh và hoa tím trội hoàn toàn so với hoa đỏ, hạt phấn dài trội hoàn toàn so với hạt phấn tròn
bài giải :
1. Xác định tần số hoán vị gen:
 Số hạt phấn được hình thành từ 1000 tế bào sinh hạt phấn là: 4.1000 = 4000
 Nếu 1 tế bào sinh hạt phấn xảy ra hoán vị gen sẽ cho hai loại giao tử với tỉ lệ mỗi loại giao tử là: giao tử liên kết = giao tử hoán vị gen = 
100 tế bào sinh hạt phấn xảy ra hoán vị gen thì số hạt phấn xảy ra hoán vị gen là:
 = 200. Vậy tần số hoán vị gen là: f = x 100% = 5%
2. Xác định tỉ lệ phân tính kiểu hình ở thế hệ lai (F1) :
Biện luận xác định kiểu gen của F1: Qui ước: gen A - hoa tím trội hoàn toàn so với a - hoa đỏ; gen B - hạt phấn dài trội hoàn toàn so với alen b - hạt phấn tròn.
F1 mang cặp gen dị hợp có kiểu gen có thể là hoặc .
- Nếu F1 có kiểu gen 
Lai phân tích F1: (tím, dài) x (đỏ, tròn)
Giao tử F1 AB = ab = 47,5% 100% ab
	 Ab = aB = 2,5%
 Tỉ lệ KG ở F2 ® 47,5% : 47,5% : 2,5% : 2,5%
Tỉ lệ KH F2 : 47,5% tím, dài : 47,5% đỏ, tròn : 2,5% tím, tròn : 2,5% đỏ, tròn
- Nếu F1 có kiểu gen .
Lai phân tích F1: (tím, dài) x (đỏ, tròn)
Giao tử F1 Ab = aB = 47,5% 100% ab
 AB = ab = 2,5%
Tỉ lệ KG ở F2 ® 2,5% : 2,5% : 47,5% : 47,5%
Tỉ lệ KH F2 : 2,5% tím, dài : 2,5% đỏ, tròn : 47,5% tím, tròn : 47,5% đỏ, tròn
Dạng 2: Ba hoặc bốn cặp gen nằm trên 1 cặp NST (trội, lặn hoàn toàn): 
(Dành riêng cho học sinh giỏi)
- Nếu Fa thu được có 3 lớp kiểu hình thì chỉ có 2 trao đổi chéo đơn. Cơ thể đem lai cho ra 6 loại giao tử.
- Nếu Fa thu được có 4 lớp kiểu hình thì có 2 trao đổi chéo đơn và 1 trao đổi chéo kép. Cơ thể đem lai cho ra 8 loại giao tử.
- Để xác định kiểu gen của cơ thể đem lai cần dựa vào 2 lớp kiểu hình là lớp kiểu hình không xảy ra hoán vị để tìm những gen nằm trên cùng 1 NST và lớp kiểu hình do trao đổi chéo kép để xác định trình tự sắp xếp các gen.
- Tần số trao đổi chéo giữa 2 gen liền kề = tần số trao đổi chéo đơn + tần số trao đổi chéo kép thực tế
+ Tần số trao đổi chéo đơn = tổng số cá thể tạo ra do trao đổi chéo đơn/tổng số cá thể thu được
+ Tần số trao đổi chéo kép thực tế = tổng số cá thể tạo ra do trao đổi chéo kép/tổng số cá thể thu được
- Tần số trao đổi chéo kép lý thuyết = Tích các trao đổi chéo liền kề
- Khoảng cách giữa hai gen liền kề trên bản đồ gen = tần số trao đổi chéo giữa 2 gen liền kề
- Khoảng cách giữa hai gen đầu mút trên bản đồ gen bằng tổng khoảng cách giữa các gen
- Hệ số trùng hợp = 
Tần số trao đổi chéo kép thực tế
Tần số trao đổi chéo kép lý thuyết
- Hệ số nhiễu = 1 – hệ số trùng hợp 
Ví Dụ 1: Ở cây ngô gen A qui định mầm xanh trội hoàn toàn so với a qui định mầm vàng; gen B qui định mầm mờ là trội hơn so với b qui định mầm bóng; gen D qui định lá bình thường trội hoàn toàn so với gen d qui định lá cứa. Khi lai phân tích cây ngô (P) dị hợp về 3 cặp gen thì được kết quả lai Fa như sau:
Giao tử của P
Kiểu gen của Fa
Kiểu hình
Số cá thể
Tổng
% số cá thể
Không trao đổi chéo
ABD
A-B-D-
245
505
69,56%
abd
aabbdd
260
Trao đổi chéo đơn ở đoạn I (đoạn A và B)
Abd
A-bbdd
62
122
16,8%
aBD
aaB-D-
60
Trao đổi chéo đơn ở đoạn II (đoạn B và D)
ABd
A-B-dd
43
88
12,12%
abD
aabbD-
45
Trao đổi chéo kép ở đoạn I và đoạn II
AbD
A-bbD-
6
11
1,52%
aBd
aaB-dd
5
Tổng
726
726
100%
 + Tỉ lệ 2 kiểu hình không do trao đổi chéo A-B-D- và aabbdd là 69,56% chứng tỏ các gen A,B,D nằm trên 1 NST và các gen a,b,d nằm trên 1 NST.
+ Từ 2 kiểu hình do trao đổi kép kép A-bbD- và aaB-dd chứng tỏ gen B nằm giữa A và D. Vậy kiểu gen của P đem lai là 
+ Tần số trao đổi chéo giữa đoạn A và B = 16,8% + 1,52% = 18,32%. Khoảng cách giữa A và B = 18,32 CM
+ Tần số trao đổi chéo giữa đoạn B và D = 12,12% + 1,52% = 13,64%. Khoảng cách giữa B và D = 13,64 CM
+ Tần số trao đổi chéo giữa đoạn A và D = 18,32% + 13,64% = 31,96%. Khoảng cách giữa A và D = 31,96 CM
+ Tần số trao đổi chéo kép theo lý thuyết = 18,32% x 13,64% = 2,5%. 
+ Tần số trao đổi chéo kép thực tế 1,52%. 
+ Hệ số trùng hợp sẽ là 1,52%/2,5% = 60,8% 
+ Hệ số nhiễu là 100% - 60,8% = 39,2% (hệ số nhiễu cao chứng tỏ trao đổi chéo tại điểm A và B trên NST ngăn cản trao đổi chéo ở đoạn B và D).
+ Bản đồ gen: A 18,32 B 13,64 D
Ví dụ 2. Xét 4 cặp gen liên kết trên 1 NST, mỗi gen qui định 1 tính trạng. Cho một cá thể dị hợp tử 4 cặp gen (AaBbCcDd) lai phân tích với cơ thể đồng hợp tử lặn, Fa thu được 1000 các thể gồm 8 phân lớp kiểu hình như sau:
Kiểu hình
Số lượng
Kiểu hình
Số lượng
aaBbCcDd
42
aaBbccDd
6
Aabbccdd
43
AabbCcdd
9
AaBbCcdd
140
AaBbccdd
305
aabbccDd
145
aabbCcDd
310
 a) Xác định trật tự và khoảng cách giữa các gen.
 b) Tính hệ số trùng lặp.
Bài giải
a) Trật tự phân bố và khoảng cách giữa các gen:
* Trật tự phân bố giữa các gen:
- Nhận thấy cặp gen lặn a luôn đi liền với gen trội D trên cùng 1 NST, còn gen trội A luôn đi liền với gen lặn d trên cùng 1 NST à suy ra gen này liên kết hoàn toàn với nhau.
- Kết quả phép lai thu được 8 phân lớp kiểu hình với tỉ lệ không bằng nhau, chứng tỏ đã xảy ra trao đổi chéo đơn tại 2 điểm không đồng thời và trao đổi chéo kép trong quá trình tạo giao tử ở cơ thể AaBbCcDd
- 2 phân lớp kiểu hình chiếm tỉ lệ thấp nhất là kết quả của trao đổi chéo kép. Suy ra trật tự phân bố của các gen của 2 phân lớp là BbaaDdcc và bbAaddCc.
- Hai phân lớp kiểu hình có số lượng cá thể lớn nhất mang gen liên kết à Giả sử kiểu gen của cơ thể mang lai phân tích là 
* Khoảng cách giữa các gen:
- Tần số HVG vùng B/A = f đơn B/A + f kép = = 10%
- Tần số HVG vùng d/c = f đơn d/c + f kép = = 30%
- Hai phân lớp kiểu hình mang gen liên kết chiếm tỉ lệ: = 60%
Vậy BAd + Adc = 10% + 30% = 40% à suy ra 2 gen Ad nằm giữa
b) - Tần số trao đổi chéo kép theo lý thuyết:10% x 30% = 3%
 - Tần số trao đổi chéo kép thực tế: = 1,5% à Hệ số trùng lặp là : 0,5
Dạng 3: Ba cặp gen nằm trên 2 cặp NST: 
 - Bước 1: Xác định phép lai phân tích
 - Bước 2: Tìm kiểu gen, tần số hoán vị của cơ thể đem lai
* Trường hợp 1: tính trạng trội, lặn hoàn toàn:
 Ví dụ: Ở một loài thực vật alen A qui định thân cao; a qui định thân thấp; B qui định hoa đỏ; b qui định hoa trắng; D qui định quả tròn; d qui định quả dài. Cho cây (P) thân cao, hoa đỏ, quả tròn lai phân tích thu được Fa có tỉ lệ 20% cây cao, hoa đỏ, quả tròn; 20% cây thân cao, hoa trắng, quả dài; 20% cây thấp, hoa đỏ, quả tròn; 20% cây thấp, hoa trắng, quả dài; 5% cây cao, hoa đỏ, quả dài; 5% cây cao, hoa trắng, quả tròn; 5% cây thấp, hoa đỏ, quả dài; 5% cây thấp, hoa trắng, quả tròn. Cho biết kiểu gen (P) đem lai và tần số hoán vị gen.
bài giải
- Fa có tỉ lệ 20% cây cao, hoa đỏ, quả tròn; 20% cây thân cao, hoa trắng, quả dài; 20% cây thấp, hoa đỏ, quả tròn; 20% cây thấp, hoa trắng, quả dài => đều là tính trạng liên kết và tính trạng hoa đỏ luôn đi với tính trạng quả tròn => Kiểu gen của (P) là Aa
- Theo bài ra kiểu hình cây cao, hoa đỏ, quả tròn A-B-D- = 20% => BD = 40% => hoán vị xảy ra với tấn số f = 100% - 2.40% = 20%.
- Sơ đồ lai kiểm chứng: 
 (P) : Aa (f = 20%) x aa
 G : ABD = Abd = aBD = abd = 20% abd
 AbD = ABd = abD = aBd = 5%
 Fa : PLKG: 20% Aa : 20% Aa : 20% aa : 20% aa
 5% Aa : 5% Aa : 5% : aa : 5% aa 
 PLKH: 20% cao, đỏ, tròn; 20% cao, trắng, dài; 20% thấp, đỏ, tròn; 20% thấp, trắng, dài; 5% cao, đỏ, dài; 5% cao, trắng, tròn; 5% thấp, đỏ, dài; 5% thấp, trắng, tròn.
* Trường hợp 2: xảy ra tương tác gen:
- Bước 1: Xét riêng từng cặp tính trạng
- Bước 2: Xét chung các cặp tính trạng để tìm kiểu gen đem lai và tần số hoán vị
Ví dụ: Ở một loài thực vật, màu sắc hoa do một gen có 2 alen quy định, alen A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy định hoa trắng; Chiều cao cây do hai cặp gen B,b và D,d cùng quy định. Cây thân cao, hoa đỏ dị hợp về cả ba cặp gen (P) lai phân tích, thu được đời con có tỉ lệ: 7% cây thân cao, hoa đỏ; 18% cây thân cao, hoa trắng; 32% cây thân thấp, hoa trắng; 43% cây thân thấp, hoa đỏ. Tìm kiểu gen và tần số hoán vị của cây (P) đem lai.
bài giải
 Xét tính trạng chiều cao: Cao : thấp = 1 : 3 à phù hợp với phép lai : 
BbDd x bbdd => Tính trạng chiều cao tương tác bổ sung, trong đó B-D- qui định cây cao; B-dd; bbD-; bbdd đều qui định thân thấp
 Xét tính trạng màu sắc hoa : Đỏ : trắng = 1:1 à phù hợp với phép lai: Aa x aa
 Xét chung 2 cặp tính trạng trên: (1 cao : 3 thấp)(1 đỏ : 1 trắng) = 1:1:3:3 # 7% cây thân cao, hoa đỏ; 18% cây thân cao, hoa trắng; 32% cây thân thấp, hoa trắng; 43% cây thân thấp, hoa đỏ. Điều này chứng tỏ một trong hai cặp gen qui định chiều cao của thân liên kết với cặp gen qui định màu sắc hoa.
 Kiểu gen của (P) có thể là Dd (hoặc Bb)
Theo bài ra cây than cao, hoa đỏ A-B-D- = 7% à A-B- = 14% à aabb = 14% 
à ab = 14% à tần số hoán vị xảy ra f = 28% và kiểu gen 
Cây cao, đỏ (P) phải có kiểu gen Dd (hoặc Bb)
- Sơ đồ kiểm chứng: 
 (P) : Dd (f = 28%) x dd 
 G : AbD = Abd = aBD = aBd = 18% abd
 ABD = ABd = abD = abd = 7% 
 Fa : PLKG: 18% Dd : 18% dd : 18% Dd : 18% dd
 7% Dd : 7% dd : 7% Dd : 7% dd
 PLKH: 43% cây thân thấp, hoa đỏ : 32% cây thân thấp, hoa trắng
 18% cây thân cao, hoa trắng : 7% cây thân cao, hoa đỏ 
b) Bài toán hoán vị gen trong trường hợp tự thụ phấn hoặc F1 lai với nhau: 
 Bước 1. Biện luận xác định tính trạng trội lặn, và qui luật di truyền chi phối sự di truyền của hai cặp tính trạng. Nếu ở thế hệ lai xuất hiện 4 loại kiểu hình phân tính ¹ 9 : 3 : 3 : 1 (hay ¹ 1 : 1 : 1 : 1 trong lai phân tích) thì sự di truyền chi phối tuân theo qui luật di truyền hoán vị gen
 Bước 2. Xác định tần số hoán vị gen từ đó suy ra kiểu gen của P. Dùng phương pháp phân tích giao tử để xác định tần số hoán vị (f) thường căn cứ vào tỉ lệ % kiểu hình mang hai tính trạng lặn Þ tỉ lệ giao tử liên kết (hoặc tỉ lệ giao tử hoán vị) Þ kiểu gen của cá thể đem lai và lập sơ đồ lai kiểm chứng
Dạng 1. Hai cặp gen nằm trên cùng 1 cặp NST:
 * Trường hợp 1: Kiểu hình lặn chiếm tỉ lệ nhỏ hơn 6,25% : (0,16%; 1%; 4%) 
Bố và mẹ đều có kiểu gen dị hợp tử chéo x và hoán vị xảy ra ở cả hai bên
 = ab x ab = tỉ lệ cá thể có kiểu hình lặn => tần số hoán vị gen (f)
Ví dụ: Cho những cây cà chua F1 có cùng kiểu gen với kiểu hình cây cao, quả đỏ tự thụ phấn. F2 thu được tỉ lệ phân li kiểu hình: 50,16% cao, đỏ : 24,84% cao, vàng : 24,84% thấp, đỏ : 0,16% thấp, vàng. Biện luận và viết sơ đồ lai từ F1 đến F2 .
 bài giải:
Bước1: F2 xuất hiện tính trạng cây thấp, quả vàng Þ F1 không thuần chủng có kiểu gen dị hợp hai cặp gen.Vậy cây cao, quả đỏ biểu hiện trong kiểu gen dị hợp là tính trạng trội
Qui ước: A - cây cao; a - cây thấp; B - quả đỏ; b - quả vàng 
Þ F1 ( Aa,Bb) x F1 (Aa,Bb). Tỉ lệ phân tính kiểu hình ở F2 : 50,16% : 28,84% : 28,84% : 0,16% ¹ 9 : 3 : 3 : 1 ¹ 1 : 2 : 1 nên sự di truyền của hai cặp tính trạng tuân theo qui luật di truyền hoán vị gen
Bước 2: F2 cây thấp, vàng () = 0,16% = 4% ab x 4% ab Þ Hoán vị gen xảy ra cả hai bên bố mẹ F1 đem lai AB = ab = 4% 25% là giao tử liên kết Þ kiểu gen của F1 là và tần số hoán vị gen f = 2 x 4% = 8%
Bước 3: Lập sơ đồ lai (học sinh tự lập)
* Trường hợp 2: Kiểu hình lặn chiếm tỉ lệ lớn hơn 6,25% :
 - Kiểu hình lặn chiếm tỉ lệ 9% hoặc 16% 
 Bố và mẹ đều có kiểu gen dị hợp tử đều x và hoán vị có thể xảy ra ở cả hai bên hoặc một bên
+ Nếu hoán vị xảy ra 2 bên : = ab x ab = tỉ lệ cá thể có kiểu hình lặn => tần số hoán vị gen f = 100% - 2.ab 
+ Nếu hoán vị xảy ra 1 bên : = ab x 0,5 = tỉ lệ cá thể có kiểu hình lặn => tần số hoán vị gen: f = 100% - 2.ab
Ví dụ: Khi cho các cây F1 có cùng một kiểu gen, có kiểu hình thân cao, hoa đỏ giao phấn với nhau, thu được F2 có kiểu hình phân li theo tỉ lệ : 66% cây thân cao, hoa đỏ : 16% cây thân thấp, hoa vàng : 9% cây thân cao, hoa vàng : 9% cây thân thấp, hoa đỏ. Biện luận và viết sơ đồ lai
Bài giải:
Bước1. Phân tích tỉ lệ phân tính kiểu hình của từng cặp tính trạng riêng rẽ
Tính trạng chiều cao: cây cao : cây thấp = 3 : 1 => cây cao (A) trội hoàn toàn so với cây thấp (a) và (P): Aa x Aa (1)
Tính trạng màu sắc hoa : hoa đỏ : hoa vàng = 3: 1 Þ hoa đỏ (B) trội hoàn toàn so với hoa vàng (b) và (P) : Bb x Bb (2) từ (1) và (2) Þ P: (Aa,Bb) x (A a,Bb)
 Phân tích tỉ lệ phân tính kiểu hình của đồng thời hai cặp tính trạng: 
cao, đỏ : thấp, vàng : cao, vàng : thấp, đỏ = 66% : 16% : 9% : 9% ¹ 9 : 3 : 3 : 1 Þ hai cặp tính trạng di truyền tuân theo qui luật hoán vị gen
Bước 2:
- Trường hợp hoán vị xảy ra ở cả hai bên :
F2 cây thân thấp, hoa vàng () = 16% = 40% ab x 40% ab Þ AB = ab = 40% Þ Ab = aB =