SKKN Nâng cao hiệu quả dạy học văn bản Tấm Cám trong chương trình Ngữ văn 10 - Cơ bản

MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài.
Trong nhiều năm gần đây, ngành Giáo dục nước nhà đang tích cực đổi mới căn bản, toàn diện để đáp ứng nhu cầu của Đất nước trong thời đại mới. Những giải pháp đổi mới về Chương trình, Công tác quản lý, đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực vv...vẫn là những mục tiêu chiến lược, lâu dài của ngành ở tầm vĩ mô. Còn đối với những người giáo viên đang trực tiếp giảng dạy trong các nhà trường phổ thông, công cuộc đổi mới ấy được nhận thức và thực hiện từ những giờ lên lớp cụ thể. 
Bản thân tôi là một giáo viên giảng dạy môn Ngữ văn trong trường THPT, trong xu thế đổi mới mạnh mẽ của ngành giáo dục hiện nay, tôi ý thức rất rõtrách nhiệm của bản thân mình phải tích cực nghiên cứu, sáng tạo để đáp ứng kịp thời những yêu cầu giáo dục mới. Trong những năm qua, tôi đã tích cực đổi mới Phương pháp dạy học theo hướng tích cực, lấy người học làm trung tâm, chú trọng phát huy, nâng cao năng lực, phẩm chất và các kỹ năng cơ bản của học sinh; từ đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của môn học Ngữ văn trong nhà trường nơi tôi công tác.
Trong nhà trường phổ thông, môn Ngữ Văn là một môn học rất đặc thù. Tính chất đặc thù đó thể hiện ở chỗ nó không chỉ tác động đến học sinh bằng con đường nhận thức, lý trí, cung cấp những kiến thức về đời sống xã hội , con người ; không chỉ rèn luyện các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết thông thường mà nó còn tác động sâu sắc đến tâm hồn, tình cảm của các em, đưa đến những rung động sâu xa, những bài học thấm thía, cảm động. Mác-xim Goorki đã từng nói: “ Văn học là nhân học”, câu nói ấy cũng chính là sự khẳng định tính chất đặc thù của môn khoa học này. Những điều đó đã đặt ra những yêu cầu không dễ đối với người giảng dạy môn Ngữ Văn: Làm sao đểvừa cho học sinh có được kiến thức, rèn luyện được kĩ năng đủ sức đáp ứng yêu cầu của môn học cũng như của cuộc sống sau này, lại vừa khiến các em có thể đồng cảm, xúc động, rút ra cho mình những bài học làm người, biết sống đẹp, biết hướng Thiện, hướng Mĩ
Một trong những thể loại văn học có tính giáo dục sâu sắc, gần gũi và hấp dẫn đối với học sinh trong chương trình Ngữ văn THPT đó là thể loại truyện cổ tích mà tác phẩm cụ thể là cổ tích Tấm Cám- Ngữ văn 10-tập 1(Cơ bản). Có thể nói văn bản Tấm Cám có vị trí đặc biệt trong học phần Văn học dân gian Việt Nam. Từ trong đời sống văn học, đến đời sống thực tiễn, không ai có thể phủ nhận mức độ gần gũi, phổ biến của câu chuyện này, đến nỗi có thể nói rằng hễ là người Việt Nam không mấy ai không biết tới cổ tích Tấm Cám. Đó là câu chuyện đã theo ta trong những năm tháng tuổi thơ, mang đến cho ta những ước mơ bay bổng diệu kỳ; là câu chuyện về niềm tin công bằng công lý, về khát vọng hạnh phúc ở đời; là những triết lý thấm đậm hơi thở dân gian, phản ánh một phần tâm hồn của nhân dân lao động, của văn hóa dân tộc từ xa xưa. Rất khó để tìm kiếm một tác phẩm văn học dân giannào khác đủ sức thay thế cho cổ tích Tấm Cám trong dòng chảy văn học dân tộc Việt Nam. Giá trị nhiều mặt của văn bản Tấm Cám vẫn luôn mở ra nhiều vấn đề thú vị trong nghiên cứu, giảng dạy, từ đó thôi thúc người giáo viên tiếp tục tìm hiểu một cách sâu sắc, thấu đáo nhằm mang lại hiệu quả dạy học cao nhất cho văn bản này.
Đồng thời, trong quá trình giảng dạy văn bản Tấm Cám, bản thân tôi nhận thấy vẫn còn tồn tại những khó khăn vướng mắc, làm chất lượng giảng dạy chưa được như mong muốn. Với tất cả những lý do đó, tôi đã mạnh dạn chọn đề tài “Nâng cao hiệu quả dạy học văn bản Tấm Cám trong chương trình ngữ văn 10- cơ bản” để nghiên cứu và áp dụng vào thực tiễn giảng dạy của bản thân mình.
Mục đích nghiên cứu
Góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học văn bản Tấm Cám, từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn lớp 10
Góp thêm một hướng tiếp cận văn bản mới góp phần làm phong phú thêm kinh nghiệm dạy học bài học này nói riêng, môn học Ngữ văn nói chung.
Góp phần bồi dưỡng, giáo dục học sinh ý thức trân trọng, giữ gìn những di sản văn học dân gian nói riêng, văn học dân tộc nói chung.
Góp phần giáo dục đạo đức, lối sống nhân hậu, hướng thiện, dũng cảm đấu tranh chống cái Ác cho học sinh.
Đối tượng nghiên cứu
Bài học Tấm Cám- NV10 Cơ bản, tập 1.
Học sinh lớp 10 Ban cơ bản trường THPT Hậu Lộc 4.
Phương pháp nghiên cứu
- Điều tra, thu thập, phân tích, xử lí thông tin, số liệu.
NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
2.1.1.Khái lược chung về truyện Cổ tích Việt Nam
Khái niệm: 
+ Theo GS Nguyễn Xuân Lạc: Truyện cổ tích là những truyện truyền miệng dân gian kể lại những câu chuyện tưởng tượng xoay quanh một số nhân vật quen thuộc như nhân vật tài giỏi, nhân vật dũng sĩ, người mồ côi, người em út, người con riêng, người nghèo khổ, người có hình dạng xấu xí, người thông minh, người ngốc nghếch và cả những câu chuyện kể về các con vật nói năng và hoạt động như con người.
+ Theo từ điển Wiki media Tiếng Việt: Truyện cổ tích Việt Nam là những truyện được truyền miệng trong dân gian để kể lại những câu chuyện tưởng tượng xoay quanh một số nhân vật và sự kiện khác nhau. Vì mang tính chất dân gian và truyền miệng, những truyện cổ tích được xét vào thể loại hư cấu và không được xem là cứ liệu khoa học, mà nó thuộc vào phạm trù văn hóa.
Truyện cổ tích thường mang yếu tố hoang đường, kì ảo, thể hiện ước mơ của nhân dân ta về chiến thắng cuối cùng của cái thiện đối với cái ác, sự công bằng đối với sự bất công.
+ Theo định nghĩa của sách giáo khoa Ngữ văn 10 –NXBGD về thể loại cổ tích, thì Truyện cổ tích là tác phẩm tự sự dân gian mà cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thể hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của nhân dân lao động.
Như vậy, có thể nhận thấy các định nghĩa đưa ra đều thống nhất ở quan niệm “ Cổ tích là những câu chuyện kể tưởng tượng, hư cấu về một số kiểu nhân vật nhất định”, qua đó gửi gắm mơ ước, khát vọng của nhân dân lao động về một thế giới công bằng, tốt đẹp, hạnh phúc.
Phân loại: 
Căn cứ vào nhân vật chính và tính chất sự việc được kể lại, có thể chia truyện cổ tích ra làm ba loại.
 + Truyện cổ tích về loài vật
 + Truyện cổ tích thần kỳ
 + Truyện cổ tích sinh hoạt(thế tục)
2.1.2. Những đặc điểm thi pháp của truyện cổ tích thần kì
Tấm Cám thuộc kiểu truyện cổ tích thần kì, do đó, để hiểu đúng giá trị của truyện cần nắm được những đặc điểm thi pháp riêng của cổ tích thần kì. Bao gồm những mặt sau đây: 
2.1.2.1. Nhân vật chính của truyện cổ tích thần kì
Truyện cổ tích thần kì (cũng như truyện cổ tích về loài vật, truyện cổ tích sinh hoạt) chỉ có một số kiểu nhân vật chính nhất định. Đó là: kiểu nhân vật bất hạnh (mồ côi, em út, con riêng, xấu xí); kiểu nhân vật kỳ tài (người có sức khỏe phi thường, tài nghệ kỳ lạ); kiểu nhân vật trí xảo (em bé thông minh); kiểu nhân vật khờ khạo (chú Ngốc)Các nhân vật cổ tích chưa được cá thể hóa, tâm lí hóa, mà là các nhân vật chức năng. Tức là nhân vật được xậy dựng để thực hiện chức năng nào đó theo ý đồ của tác giả dân gian. Ví dụ Cô Tấm đại diện cho cái Thiện, mẹ con Cám làm việc Ác, ông Bụt là để giúp đỡ người tốt, yếu thế.
2.1.2.2. Xung đột trong truyện cổ tích thần kì
Truyện cổ tích thần kì nổi lên hai loại xung đột: xung đột xã hội và xung đột giữa con người với những trở lực của thiên nhiên. Khác với truyện cổ tích sinh hoạt và truyện cổ tích về loài vật, xung đột trong truyện cổ tích thần kì luôn luôn được giải quyết nhờ sự can thiệp của các lực lượng thần kì. Nhân vật chính ít nhiều có tính chất thụ động.
Lực lượng thần kì trong truyện cổ tích gắn với tín ngưỡng. Trong truyện cổ tích thần kì của người Việt, lực lượng thần kì bao gồm: những nhân vật thần kì (Thần, Bụt, Tiên,); những vật có phép màu (cung tên thần, gươm thần, đàn thần, bút thần, sách ước,); sự biến hóa siêu tự nhiên (người hóa thành vật, vật hóa thành người, vật náy hóa thành vật khác, người thế này hóa thành người thế khác).
2.1.2.3. Kết cấu của truyện cổ tích thần kì.
Truyện cổ tích thường được xây dựng theo một số sơ đồ chung nhất định. Cơ sở để xác lập sơ đồ kết cấu truyện cổ tích là những hành động của nhân vật chính. Có thể phác thảo sơ đồ kết cấu của truyện cổ tích thần kì dân tộc Việt như sau:
 I. Phần đầu: nhân vật chính xuất hiện.
 II. Phần giữa: cuộc phiêu lưu của nhân vật chính trong “ thế giới cổ tích”.
 1.Ra đi
2. Gặp thử thách, lực lượng thù địch.
3. Chiến thắng thử thách, lực lượng thù địch.
III. Phần kết: Đổi đời hay là sự thay đổi số phận trong “thế giới cổ tích”.
2.1.2.4. Không gian và thời gian nghệ thuật trong truyện cổ tích thần kì.
Trong truyện cổ tích thần kì, hành động được triển khai trên hai bình diện không gian và thời gian. Không gian trong truyện thường không có giới hạn rõ ràng, cõi dương gian hay thần tiên, ma quỷ đều tương thông với nhau. Trong không gian ấy có thể gặp những cảnh vật, hình ảnh quen thuộc nhưng rất chung chung, không thể xác định chính xác ở đâu.
	 Thời gian nghệ thuật trong cổ tích thần kì là thời gian khép kín. Không thể xác định được chuyện xảy ra vào thời kỳ nào. Đặc điểm này góp phần tạo ra tính chất hoang đường của truyện. mặt khác, thời gian luôn gắn liền với chuỗi sự kiện liên tục. Các đoạn thời gian bắt đầu bằng “Một hôm”, “Ít lâu sau”, “Từ đó”, “Cứ mỗi lần”.... Thời gian kể rõ ràng trùng với thời gian một sự kiện nào đó diễn ra. Truyện cổ tích không có thời gian quá khứ, thời gian tương lai mà tất cả chỉ là thời gian hiện tại kéo dài. Khi một sự kiện kết thúc thì thời gian cũng hết. Mỗi một sự kiện được kể đều diễn ra trong khoảng thời gian “Một hôm”. Điều này dễ dàng nhìn thấy sự khác biệt trong cách kể của truyện hiện đại.
Trên đây là những cơ sở lí luận giúp người viết xác định đúng đặc trưng của thể loại văn bản, làm căn cứ để nghiên cứu tìm hiểu đúng những giá trị nội dung, nghệ thuật của truyện Tấm Cám, từ đó góp phần thiết thực nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học văn bản này. 
2.2.Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.2.1. Thực trạng
Trong tình hình thực tế dạy học môn ngữ văn hiện nay ở nhà trường phổ thông, học phần văn học dân gian nói chung và văn bản truyện Tấm Cám nói riêng còn tồn tại nhiều hạn chế. Vẫn còn tồn tại tư tưởng xem nhẹ nội dung học này xuất phát từ thực tiễn thi cử những năm gần đây. Đó là đề thi các cấp như Học sinh giỏi Tỉnh, Quốc gia, Thi THPTQG .. kiến thức hầu như tập trung ở phần Văn học Việt Nam hiện đại, một số ít liên hệ với văn học Trung Đại. Thực tế đó khiến cả người học và người dạy có tâm lý chỉ tập trung dạy-học những nội dung trong phạm vi thi cử, còn lại chỉ qua loa, chừng mực. Do đó Văn bản chưa được dạy-học và quan tâm một cách đúng tầm với giá trị và vị trí của nó vốn có.
Do chưa nắm được sâu sắc đặc trưng thể loại của tác phẩm cũng như cách thức dạy học một tác phẩm VHDG nên cả giáo viên và học sinh còn mắc sai lầm trong quá trình phân tích tác phẩm. Đôi khi sa vào lối xã hội học hoặc phân tích Tấm Cám theo cái nhìn đối với tác phẩm tự sự hiện đại. Thực tế vẫn có rất nhiều học sinh học xong Tấm Cám vẫn còn băn khoăn không hiểu được tại sao cô Tấm lại dễ dàng để cho mẹ con Cám lừa gạt, hãm hại hết lần này đến lần khác? Tại sao sau mỗi lần bị hại cô ấy lại không tỉnh táo, cảnh giác, trở nên “khôn ngoan” hơn? Tại sao nhà vua thấy vợ mình chết không rõ ràng mà chẳng có hành động gì, lại còn dễ dàng chấp nhận Cám thế thân? Rồi tại sao cuối cùng cô Tấm lại ác thế, đem giết Cám (thậm chí còn muối mắm Cám cho dì ghẻ ăn- theo một dị bản khác)? v.v. Cá biệt có một số học sinh còn không thấy ghét nhân vật Cám mà ngược lại, ủng hộ thái độ sống của Cám. Các em cho rằng phải sống tranh đấu, quyết liệt như Cám mới được chứ ngu ngơ cả tin như Tấm thì chỉ có thiệt thòi cả đời! Quả thực, khi thăm dò, nắm bắt những suy nghĩ của các em như thế, bản thân tôi thấy rất trăn trở. Những thắc mắc của các em kể ra cũng có cơ sở theo cách hiểu, quan niệm, tầm nhận thức của các em trong thời đại hiện nay, nhưng nó cũng phản ánh một thực tế là các em chưa thực sự hiểu một tác phẩm văn học dân gian, một truyện cổ tích với những đặc trưng riêng biệt của thể loại này. Và nguyên nhân có lẽ một phần xuất phát từ việc dạy- học trên lớp. 
Tôi cũng đã nhiều năm tham gia chấm bài kiểm tra, có cả bài thi học kì của học sinh lớp 10 làm bài về văn bản Tấm Cám. Tôi nhận thấy một thực tế tồn tại nữa đó là học sinh nắm kiến thức khá chung chung, thậm chí nhiều em hời hợt, không nắm được mạch kiến thức tổng quát của bài, chỉ nhớ các sự việc chính, rồi kể lại và kết luận một cách rất “công thức”: “Truyện phản ánh cuộc đấu tranh giữa Thiện và Ác, thể hiện niềm tin ở hiền gặp lành, ác giả ác báo.” Dù đến được kết luận chính xác đó nhưng trong quá trình phân tích, lý giảihọc sinh tỏ ra không hiểu vấn đề, không nắm được đặc điểm thể loạicho nên kết luận mà các em đưa ra chỉ là kết quả của việc ghi nhớ máy móc mà thôi.
 Lại cũng có những học sinh, dù chấp nhận ý nghĩa sâu sắc của truyện, nhưng hoàn toàn không bị thu hút và thuyết phục bởi diễn biến của truyện. Các em cho rằng truyện bịa ra những tình tiết thật phi lí, không thuyết phục, so với những câu chuyện giả tưởng hiện đại nhiều nhan nhản mà các em biết đến thì Tấm Cám thật “xoàng xĩnh” về trình độ giả tưởng! Bản thân tôi thực sự bất ngờ trước những phản hồi đó của các em, hóa ra các em đang nhìn một truyện cổ tích thần kì ra đời từ cả nghìn năm trước bằng cái nhìn của thế hệ 4.0 hôm nay. 
2.2.2. Kết quả của thực trạng trên.
Những thực tế tồn tại kể trên khó tránh khỏi kết quả là kết quả học tập tác phẩm Tấm Cám chưa cao, có học sinh còn không nhớ chính xác nội dung văn bản, không hiểu được ý nghĩa của những chi tiết trong truyện cũng như nhiều giá trị triết lý, nhân văn sâu sắc của truyện. Có em thì hiểu truyện một cách lệch lạc, đánh đồng nhân vật cổ tích với nhân vật truyện hiện đại, dẫn đến những nhận định sai lầm về giá trị tư tưởng của tác phẩm. Bên cạnh đó không ít học sinh không hình thành được kĩ năng đọc-hiểu một tác phẩm VHDG nói chung. Hứng thú học tập văn học dân gian nói riêng, môn Ngữ vănnói chung của học sinh bị giảm sút đáng kể. 
Kết quả khảo sát bài kiểm tra các lớp năm học 2017-2018:
Đề bài: Từ truyện cổ tích Tấm Cám anh/ chị hãy trình bày những đặc trưng cơ bản của truyện cổ tích thần kì ?
Lớp
Sĩ số
Điểm < 5 
 Điểm 5-6
Điểm 7-8
Điểm 9-10
10A2
42
11(26,2%)
23(54,8%)
8(19%)
0(0%)
10A4
40
7(17,5%)
21(52,5%)
12(30%)
0(0%)
10A7
40
6(15%)
17(42,5%)
16(40%)
1(2,5%)
Các giải pháp đã sử dụng
Bám sát nguyên tắc dạy học tác phẩm văn chương theo đặc trưng thể loại
Đối với quá trình tiếp cận, phân tích một tác phẩm văn chương, việc nắm vững những đặc trưng thể loại của tác phẩm là một yêu cầu mang tính bắt buộc, cơ bản. Mỗi tác phẩm bao giờ cũng thuộc về một thể loại nhất định và mỗi thể loại sẽ có những đặc trưng riêng trong nội dung cũng như hình thức thể hiện. Dạy học theo đặc trưng thể loại của văn bản là nguyên tắc lý luận, cũng là yếu tố kỹ thuật quan trọng giúp hiểu đúng, hiểu sâu giá trị của văn bản đó. 
Theo đó, khi dạy Tấm Cám, cần chú ý tới những vấn đề sau nhằm đảm bảo đúng đặc trưng thi pháp của Cổ tích.
Thứ nhất: khi dạy văn bản Tấm Cám việc đầu tiên phải hướng dẫn học sinh nắm được cách Cấu tạo cốt truyện của truyện. Theo nhà nghiên cứu Đỗ Xuân Lạc “ điều hấp dẫn và lý thú nhất của truyện cổ tích là cốt truyện chứ không phải nhân vật như trong truyện hiện đại.”. Trong cốt truyện thì ngoài nội dung, người ta còn chú ý đặc biệt đến cách cấu tạo cốt truyện – một phương diện mang đậm dấu ấn của tác phẩm phôncơlo. Theo đó, cốt truyện Tấm Cám được cấu tạo theo đường thẳng, theo trình tự diễn tiến các hành động của nhân vật(cũng là trình tự thời gian) một cách chặt chẽ, khiến cho các chi tiết kết dính với nhau trên một trục duy nhất, làm cho truyện không những rõ ràng mà còn dễ nhớ, hấp dẫn. Diễn biến đường thẳng của cốt truyện Tấm Cám bắt đầu từ những chi tiết về lai lịch nhân vật Tấm, Cám, sau đó lần lượt trải qua các sự việc chính như Tấm, Cám đi bắt tôm bắt tép lấy yếm đào; Tấm nuôi cá bống và bị mẹ con Cám lừa bắt mất bống; Tấm được Bụt giúp cho đi xem hội, thử giày và được làm hoàng hậu; Tấm về giỗ cha bị mẹ con Cám hại chết; Tấm liên tục biến hóa thành chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi, quả thị để đấu tranh với mẹ con Cám; cuối cùng Tấm trở lại làm người, được gặp lại vua, về cung và trừng trị Cám. Đây chính là toàn bộ diễn biến của cốt truyện Tấm Cám mà mỗi sự việc, chi tiết đều xâu chuỗi với nhau trong một trình tự, lớp lang mạch lạc. Khi dạy văn bản, giáo viên cần chú ý cho học sinh liệt kê ra chuỗi diễn biến này để các em thấy rõ sự khác nhau trong cách xây dựng cấu tạo cốt truyện của cổ tích với truyện hiện đại.
Thứ hai: Từ việc tìm hiểu cốt truyện phải chỉ ra cho học sinh thấy được mâu thuẫn xung đột trong truyện Tấm Cám là mâu thuẫn gì? giữa ai với ai? Học sinh sau khi theo dõi những diễn biến cốt truyện sẽ dễ thấy mâu thuẫn xung đột được dựng lên giữa hai tuyến nhân vật: một bên là cô Tấm và những lực lượng tốt, trợ giúp cho cô Tấm (ông Bụt, con gà, chim sẻ, nhà vua, bà lão) với một bên là mẹ con Cám độc ác. Mâu thuẫn giữa họ ban đầu là mâu thuẫn trong gia đình phụ quyền thời cổ với mối quan hệ dì ghẻ- con chồng điển hình. Mâu thuẫn lúc này chủ yếu xoay quanh quyền lợi vật chất và tinh thần đơn giản (như vì một cái yếm đỏ, vì một con cá bống, vì được đi hội làng). Về sau, mâu thuẫn phát triển vượt ra khỏi phạm vi gia đình, trở thành mâu thuẫn xã hội, đôi bên xung đột đấu tranh với nhau vì quyền lợi và địa vị xã hội(Tấm làm hoàng hậu, mẹ con Cám giết hại Tấm để tranh ngôi hoàng hậu, Tấm đấu tranh giành lại ngôi vị và hạnh phúc của mình). Có thể thấy, mâu thuẫn giữa hai bên kéo dài liên tục theo mức độ càng ngày càng gay gắt, quyết liệt, đến khi một trong hai bên chiến thắng hoàn toàn, bên kia bị tiêu diệt hoàn toàn (Tấm trở lại làm hoàng hậu, mẹ con Cám bị chết). Sau khi dựng lại mâu thuẫn xung đột giữa các nhân vật trong truyện, giáo viên cần hướng học sinh đến việc nhận thức rõ đây là mâu thuẫn xung đột giữa cái Thiện và cái Ác thường thấy trong các truyện cổ dân gian Việt Nam. Việc kết thúc mâu thuẫn bằng sự chiến thắng của Tấm cũng có nghĩa là sự chiến thắng của cái Thiện, thể hiện niềm tin và mơ ước của nhân dân lao động về một xã hội công bằng, tốt đẹp.
Thứ ba: khi tìm hiểu về cổ tích, phải nhận thức rõ đặc trưng của nhân vật trong cổ tích. Ở đây các tác giả dân gian đã xây dựng các nhân vật theo loại nhân vật chức năng. Những tính cách của các nhân vật này là biểu hiện của các nguyên lý: Ở hiền gặp lành, gieo gió gặt bão, thiện thắng ác...Tính chất chức năng của nhân vật biểu hiện ở chỗ nó xây dựng lên để thực hiện chức năng của mình, ngoài ra không làm gì khác. Tấm làm điều thiện, mẹ con Cám làm điều ác, Vua làm phần thưởng của Tấm.Bởi vậy mà các nhân vật rất ít (hay mờ) tính lý trí. Nhà vua chẳng nghi ngờ gì về nguyên nhân cái chết của Tấm và lấy Cám như chẳng có chuyện gì xảy ra. Cám sẵn sàng nghe Tấm dội nước sôi để làm trắng da cũng không cần nghĩ nước sôi làm bỏng da. Mẹ Cám cứ việc ăn mắm làm từ xác con không cần tìm hiểu nguyên nhân, mùi vị(chi tiết này ở một dị bản khác).
Các nhân vật hầu như không có đời sống nội tâm, sự vận động diễn biến tâm lí. Những nhân vật này thực hiện chức năng “mặt nạ” để tác giả sai khiến. Muốn mẹ con Cám thắng (Ác thắng), Tấm buộc phải cả tin. Đến khi muốn Tấm thắng (Thiện thắng) mẹ con Cám lại buộc phải cả tin. Chúng ta thấy rất rõ những âm mưu, thủ đoạn không có gì “nham hiểm” và mưu sâu, gạt lừa, dối trá cũng quá giản đơn, nhưng các nhân vật vẫn tự nguyện đi vào chỗ chết để thực hiện vai trò “Nhân vật chức năng”.
Giúp học sinh nắm vững những điều ấy, các em sẽ lý giải được những chi tiết, hành động tưởng như “ phi lí” của các nhân vật trong truyện. Các em cũng sẽ hiểu được tại sao kết thúc truyện Cô Tấm lại giết Cám- một điều mà trước đó các em cho rằng mâu thuẫn với tính cách hiền lành của Tấm, khiến Tấm cũng ác như mẹ con Cám. 
Thứ tư, khi tìm hiểu Tấm Cám, phải hướng dẫn học sinh tìm hiểu các môtip trong truyện. Môtip là một phương diện nghệ thuật đặc trưng của cổ tích, đó là những đơn vị mang tính bền vững, có thể được lặp lại trong nhiều truyện kể dân gian. Cần chỉ rõ cho học sinh thấy các môtip khá phổ