SKKN Nâng cao hiệu quả dạy học văn bản chiếc thuyền ngoài xa từ biện pháp phân tích ý nghĩa của yếu tố không – thời gian nghệ thuật

NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC VĂN BẢN CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA TỪ BIỆN PHÁP PHÂN TÍCH Ý NGHĨA CỦA YẾU TỐ KHÔNG – THỜI GIAN NGHỆ THUẬT
1. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài
	Dạy học đọc hiểu tác phẩm văn xuôi trong nhà trường không đơn thuần chỉ là sự “bóc tách” các phương diện nội dung và hình thức nghệ thuật của nó một cách rành rọt, thô thiển. Để khám phá các tầng sâu văn bản người đọc nói chung, các chủ thể dạy – học nói riêng còn phải khơi sâu nhiều tín hiệu nghệ thuật mà nhà văn đã dồn bao nhiêu tâm lực để sáng tạo ra nó. Trong quá trình dạy học tác phẩm tự sự, người dạy trước hết phải định hướng, hướng dẫn cho người học tham gia cả vào những gì viết ra và những gì chưa được viết ra, hay nói cách khác là cả yếu tố bên trong và bên ngoài văn bản.
	Trong tác phẩm tự sự, không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật được vận dụng như những “công cụ” để nhà văn gián tiếp phản ánh và gửi gắm những trăn trở mà họ không muốn bộc lộ một cách trực tiếp. Hơn nữa, những tín hiệu nghệ thuật này còn cho ta thấy “nhãn giới” tinh tế của nhà văn khi họ đang lọt giữa một cuộc sống đầy tràn những hỗn tạp của các trục không gian và thời gian.
Dạy học tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa nếu không chú ý bình giảng cái hay của không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật thiết nghĩ sẽ không tương xứng với tầm vóc của tác phẩm, chưa thấy hết được những trăn trở của nhà văn cũng như tài năng nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu.
	Với tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu, hai yếu tố trên đây thực sự có một vị trí rất quan trọng trong việc thể hiện chủ đề, tư tưởng của nó mà tác giả đã khéo léo, tinh tế sắp đặt. Tuy vậy, trong quá trình đọc hiểu văn bản này ở nhà trường phổ thông, bởi nhiều nguyên nhân khác nhau mà các yếu tố không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật chưa được khai thác một cách hiệu quả giá trị, ý nghĩa của nó. Thực tiễn dạy học chưa chú trọng việc hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề theo hướng này; mục tiêu, kết quả cần đạt trong SGK cũng chưa đề cập đến hai khía cạnh này. Các tài liệu hướng dẫn, tài liệu tham khảo như Sách giáo viên, Giảng văn văn học Việt Nam không thấy định hướng cho giáo viên và học sinh lưu ý khai thác sâu hai yếu tố này. Từ thực tế này, chúng tôi đã lựa chọn đề tài Nâng cao hiệu quả đọc hiểu văn bản Chiếc thuyền ngoài xa từ biện pháp phân tích ý nghĩa của yếu tố không – thời gian nghệ thuật góp phần vào quá trình đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn ở trường phổ thông.	
1.2. Mục đích nghiên cứu
	Nghiên cứu vấn đề hướng dẫn học sinh tìm hiểu ý nghĩa, giá trị của không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu, chúng tôi hướng tới việc dẫn dắt học sinh khai thác, khám phá tác phẩm ở chiều sâu của nghệ thuật thể hiện. Từ đó hình thanh cho người học năng lực phản biện và ý thức biết quan tâm những vấn đề nhỏ nhất cả trong tác phẩm và trong thực tiễn đời sống.
	Những nội dung trong đề tài này còn hướng đến mục tiêu khơi dậy khả năng khám phá, sáng tạo; phát huy được năng lực phân tích, tổng hợp, liên hệ thực tế của học sinh, làm cho quá trình đọc hiểu văn bản sinh động, gần gũi với cuộc sống hơn. Mục đích lớn lao nhất không có gì to tát hơn là nới rộng những đường biên, ranh giới của hoạt động dạy học môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông, đáp ứng mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài xác định trọng tâm nghiên cứu là giá trị, ý nghĩa của các yếu tố không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật trong việc thể hiện tư tưởng nhân sinh và tư tưởng nghệ thuật của tác giả.
Ngoài ra, đề tài còn đúc kết lại hiệu quả của việc vận dụng một số phương pháp, kĩ thuật dạy học hiện đại trong thực tiễn dạy học môn Ngữ văn nói chung, dạy học tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa nói riêng.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp tổng hợp lí luận: đọc và phân tích các vấn đề lí luận văn học và cách dạy học tác phẩm văn xuôi.
Phương pháp biên soạn câu hỏi: xây dựng hệ thống câu hỏi và dự liệu những kết quả cần đạt cho hệ thống câu hỏi.
Phương pháp dạy thực nghiệm: tổ chức dạy học thực nghiệm ở hai lớp khác nhau, trong đó một lớp áp dụng sáng kiến mới, lớp còn lại tổ chức dạy học theo phương pháp thông thường.
So sánh, đối chiếu: để rút ra những kết luận khoa học về hiệu quả của việc vận dụng sáng kiến kinh nghiệm vào thực tiễn dạy học.
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1. Cơ sở lí luận
2.1.1. Vai trò, vị trí của các yếu tố không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật trong tác phẩm văn học
Một số tư liệu khoa học từ trước đến nay luôn khẳng định vai trò, vị trí quan trọng của hai yếu tố này là những điểm then chốt, những chìa khóa mở rộng ra chiều sâu của đời sống trong tác phẩm. Sách lí luận văn học trình bày về vai trò, vị trí và hướng khai thác các yếu tố không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật: “sự kiện là những mối liên hệ của thế giới, cho thấy các phương diện khác nhau của nó. Theo mối liên hệ của sự kiện, tác giả tự sự có thể dẫn dắt người đọc đi về những miền khác nhau nhất, có thể lùi về dĩ vãng hay đắm mình trong hiện tại, có thể lướt qua mặt này, mà tập trung vào mặt kia”[3, tr 377]. Sự dẫn dắt của nhà văn Nguyễn Minh Châu đối với người đọc đã phơi bày cả thời thanh xuân bất hạnh của người đàn bà: nhà còn khá giả, xấu không có ai để ý, có mang với một anh con trai.. Hiện tại của bà ta thì khuôn mặt rỗ, lúc nào cũng mệt mỏi, lưng áo bạc phếch Và không gian câu chuyện cũng dịch chuyển từ bãi cát hoang vắng, căn phòng toà án phát ngốn lên với những chồng hồ sơ, giấy má, và hình ảnh con thuyền quá chật chội mà nhà nào cũng trên dưới chục đứa con.
Khẳng địch vai trò của không – thời gian nghệ thuật trong chức năng phản ánh cuộc sống, các tác giả trong giáo trình Lí luận văn học đã khái quát rằng: “Tác phẩm tự sự hầu như không bị hạn chế bởi không gian và thời gian []. Đặc điểm này chẳng những làm cho tác phẩm tự sự có khả năng bao quát cuộc sống trong một phạm vi rộng lớn”[3, tr 377]. Chính vì không bị hạn chế bởi không gian và thời gian mà truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa dường như đã tái hiện toàn bộ cuộc đời, thân phận của người đàn bà hàng chài trong từng khoảnh khắc, từng giai đoạn, ở những không gian khác nhau. Chỉ trong giây lát tại tòa án huyện, “Người đàn bà bỗng chép miệng, con mắt như đang nhìn suốt cuộc đời mình”, tác giả đã thành công vời nghệ thuật đồng hiện: quá khứ, hiện tại và tương lai cùng một lúc hiện ra trước mắt. Quá khứ tăm tối không thoát ra khỏi tâm trí của người đàn bà: thuyền chật, động biển nên phải ăn xương rồng luộc chấm muối. Hiện tại đã “đỡ đói khổ” theo một cách thật tội nghiệp. Còn tương lai với một gia đình như thế thì phải nói là đen tối. Nhưng điều đáng suy nghĩ là những yếu tố nghệ thuật này chưa được và cũng chưa đủ điều kiện để hướng dẫn học sinh khai thác.
Trong tác phẩm tự sự “nhân vật dường như hoạt động tự do theo ý muốn của nó, nhưng thật ra mọi hoạt động của nó đều do tác động của hoàn cảnh và môi trường xung quanh”[3, tr 377]. Môi trường xung quanh ở đây bao gồm cả không gian và không gian nghệ thuật mà tác giả đã chủ động xây dựng.
Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa là những chiêm nghiệm sâu sắc của Nguyễn Minh Châu về nghệ thuật và cả về con người trong cuộc sống của hình thái xã hội mới. Đây là thông điệp của nhà văn gửi đến với độc giả một cách tự nhiên. Bên cạnh, việc tạo dựng tình huống truyện – luận đề độc đáo “phát hiện” có ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống bởi đặc điểm lời người kể chuyện được quy định bởi ngôi kể, điểm nhìn, thì không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật trong tác phẩm không những làm cho tác phẩm mang tính chất đa chiều, đa điểm nhìn mà còn tạo ra được sức ám ảnh mạnh mẽ về môi trường sinh tồn của các nhân vật trong truyện.
2.1.2. Khai thác các yếu tố không – thời gian nghệ thuật trong tác phẩm tự sự
Tác phẩm tự sự phản ánh đời sống trong một hệ thống các giác quan nghệ thuật của nhà văn, trong đó “Sự miêu tả, trần thuật bao giờ cũng xuất phát từ một điểm nhìn, diễn ra trong trường nhìn nhất định, qua đó thế giới nghệ thuật cụ thể, cảm tính bộc lộ toàn bộ quảng tính của nó: cái này bên cạnh cái kia, liên tục, cách quãng, tiếp nối, cao, thấp, xa, gần, rộng, dài, tạo thành viễn cảnh nghệ thuật”[2,tr134]. Trong thế giới nghệ thuật mà nhà văn dựng lên, không gian nghệ thuật là một tín hiệu mở, nó cho phép người đọc dựa vào đó mà nhận ra nhiều vấn đề, nhiều câu chuyện ở nhiều nơi khác nhau, bởi “không gian nghệ thuật có tính độc lập tương đối, không quy vào được không gian địa lí”[2,tr134]. Do vậy “không gian nghệ thuật gắn với cảm thụ về không gian, nên mang tính chủ quan”[2,tr135]. Nhà văn lựa chọn điểm nhìn trần thuật để cho “không gian nghệ thuật có tác dụng mô hình hóa các mối liên hệ của bức tranh thế giới như thời gian, xã hội, đạo đức, tôn ti, trật tự”[2,tr135]. Không gian nghệ thuật “còn cho thấy quan niệm về thế giới, chiều sâu cảm thụ của tác giả”.
Về thời gian nghệ thuật thì luôn thể hiện con mắt nhìn cuộc sống của tác giả trong sự vận động vốn có của nó. Với tác phẩm tự sự “cái được trần thuật bao giờ cũng diễn ra trong thời gian, được biết qua thời gian trần thuật”[2,tr272]. Muốn biết được câu chuyện trong tác phẩm diễn ra ở giai đoạn nào, thời đại lịch sử nào, người đọc cần phải dụng công khai thác các dấu hiệu về thời gian, bởi lẽ “thời gian nghệ thuật phản ánh sự cảm thụ thời gian của con người trong từng thời kì lịch sử, từng gian đoạn phát triển, nó cũng thể hiện sự cảm thụ độc đáo của tác giả về phương thức tồn tại của con người trong thế giới”[2,tr272].
2.1.3. Biểu hiện sinh động của các yếu tố không – thời gian nghệ thuật trong văn bản Chiếc thuyền ngoài xa
	Chiếc thuyền ngoài xa là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho giai đoạn sáng tác sau 1975 của nhà văn Nguyễn Minh Châu. Tác phẩm đã thể hiện những phẩm chất nghệ thuật của nhà văn đi tiên phong trong sáng tạo nghệ thuật thời kì đất nước đổi mới. Tất nhiên truyện ngắn này không phải là sự lột xác, sự thay mới về hình thức nghệ thuật vốn có. Về căn bản, tác phẩm vẫn tiếp nối những yếu tố nghệ thuật của giai đoạn trước, từ nghệ thuật trần thuật cho đến không – thời gian nghệ thuật. Bởi vậy, nếu khám phá tác phẩm này mà bỏ qua không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật thì vô hình trung chúng ta đã tước bỏ đi điểm nhìn trần thuật mà nhà văn cất công thể hiện thế mạnh, tài năng của mình. Đây là một tác phẩm hay mang đậm tính nhân văn, thể hiện một lối tư duy mới mẻ của nhà văn về cái đẹp và số phận con người trong cuộc mưu sinh nhọc nhằn kiếm tìm hạnh phúc và hoàn thiện nhân cách.
	Không gian nghệ thuật trong tác phẩm được Nguyễn Minh Châu lựa chọn trong truyện là một vùng biển miền Trung – nơi từng là chiến trường cũ của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng. Không gian ấy không chỉ mở cửa vào một thế giới nghệ thuật có thể tưởng tượng ra được: miền quê ven biển đã trải qua một cuộc chiến tranh khốc liệt nhất trong lịch sử dân tộc – cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Trong không gian bao trùm, rộng lớn ấy, tác giả khắc sâu vào tâm tưởng người đọc một bối cảnh cụ thể: bãi cát hoang vắng, nơi có những chiếc xe tăng hỏng, chiếc xe rà phá mìn của công binh Mĩ bỏ lại – là nơi diễn ra một câu chuyện trái ngang từ chiếc thuyền lưới vó “đầy quái đản”. Không gian nghệ thuật của tác phẩm còn có sự dịch chuyển từ bãi cát vào đến căn phòng lồng lộng gió biển của chánh án Đẩu ở tòa án huyện. Có lúc, không gian chuyện còn loáng thoáng hiện lên trong chiếc thuyền chật chội của vợ chồng hàng chài với trên dưới chục đứa con. Rồi cuối cùng khép lại ở không gian phá nước trong đêm đầy bão giông với hình ảnh con thuyền đang oằn mình chống chọi giữa phá.
	Thời gian nghệ thuật của truyện cũng có những chọn lựa đáng chú ý. Đầu tiên là thời điểm nhân vật Phùng đến vùng biển và chụp những bức ảnh cho tờ lịch là tháng Bảy âm lịch. Đây là thời điểm đầu mùa thu với khí trời âm u với những màn sương đục trắng như sữa của vùng đất miền trung. Khoảnh khắc Phùng chụp được bức ảnh “đắt trời cho” về chiếc thuyền lưới vó là buổi sáng mờ sương – thời điểm bắt đầu, báo hiệu cho một ngày mới đẹp hay xấu.
	Tiếp theo, nhà văn lựa chọn một buổi chiều u ám cho câu chuyện người đàn bà ở tòa án huyện – nơi mà thiếu nữ mặc ái tím dõi mắt chờ đợi ở phía bên kia đường. Thời gian của một buổi chiều ở đây dường như kéo dài đến gần trọn cả cuộc đời của người đàn bà nhiều bất hạnh. Cuối cùng, thời gian khép lại ở khoảnh khắc đêm khuya có những đốm than đỏ bay tóe tung trên bãi cát, cùng với hình ảnh đôi mắt đầy âu lo của ông già làm nghề sơn tràng hướng mặt ra phá nước nơi chiếc thuyền lưới vó đậu. Như vậy, có thể nói thời gian nghệ thuật của truyện cô đọng lại trong một ngày – một ngày đủ để tái hiện cả cuộc đời, thân phận của người đàn bà hàng chài, tuy nhiên, một ngày ấy lại chỉ dồn vào một, hai khoảnh khắc chính: buổi sáng và buổi chiều.
2.2. Thực trạng vấn đề
2.2.1. Sách giáo khoa và Sách giáo viên trong nhà trường chưa chú ý đề cập đến các yếu tố không – thời gian nghệ thuật của tác phẩm
Trong Sách giáo khoa Ngữ văn 12, tập 2, NXB GD (2008), phần Kết quả cần đạt không hề đề cập đến hai yếu tố này trong tác phẩm. Cái được quan tâm nhất của các tác giả sách giáo khoa là: Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra sự thật: đằng sau bức ảnh rất đẹp về chiếc thuyền trong sương sớm mà anh tình cờ chụp được là số phận đau đớn của người phụ nữ và bao ngang trái trong một gia đình hàng chài. Từ đó hiểu: mỗi người trong cõi đời, nhất làng người nghệ sĩ, không thể đơn giản, sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người”[4,tr.69]. Với mục tiêu về nội dung như vậy giáo viên và học sinh chỉ được tiếp cận và khai thác hai vấn đề cốt lõi: suy nghĩ của nghệ sĩ Phùng trước nghịch lí, thân phận người phụ nữ trong gia đình hàng chài; và quan điểm không được nhìn con người và cuộc sống đơn giản. Thực chất, hai nội dung trên đây mới chỉ là sự minh họa cho ý tưởng, quan điểm sáng tạo của tác giả. Nếu nhất nhất tuân theo mục tiêu này, chúng ta sẽ đánh mất khá nhiều vấn đề mang giá trị nhân sinh, nhân văn của tác phẩm.
Bên cạnh đó, hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài cũng chỉ hướng vào đúng mục tiêu đã trình bày bên trên. Phần này gồm các câu hỏi: 
Câu thứ nhất: Phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh đầy thơ mộng. Anh đã cảm nhận như thế nào về vẻ đẹp của chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm mờ sương?
Câu thứ hai: Phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh đầy nghịch lí. Anh đã chứng kiến và có thái độ như thế nào trước những gì diễn ra ở gia đình hàng chài?
Câu thứ ba: Câu chuyện của người đàn bà ở tòa án huyện nói lên điều gì?
Câu thứ tư: Nêu cảm nghĩ về các nhân vật: người đàn bà vùng biển, lão đàn ông độc ác, chị em thằng Phác, người nghệ sĩ nhiếp ảnh.
Câu thứ năm: Cách xây dựng cốt truyện của Nguyễn Minh Châu trong tác phẩm này có nét gì độc đáo?
Câu thứ sáu: Ngôn ngữ người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật trong truyện có gì đáng chú ý?
Bên cạnh đó hần hướng dẫn tổ chức dạy học trong Sách giáo viên cũng không quan tâm đến hai yếu tố này. Ở đây các tác giả cũng chỉ thực hiện việc minh họa cho các câu hỏi đã đặt ra trong Sách giáo khoa mà thôi.
Như vậy, cả Sách giáo khoa và Sách giáo viên khi biên soạn các tác giả đã không có một lưu ý nào xoay quanh những yếu tố: điểm nhìn trần thuật, không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật. Đây là điều đáng tiếc cho cả giáo viên và học sinh khi dạy học tác phẩm có chiều sâu nghệ thuật này.
2.2.2. Một số tài liệu tham khảo của các tác giả là chuyên gia cũng chưa thấy đề cập
Các tài liệu nghiên cứu, các sách chuyên đề cũng không thấy viết về giá trị của không – thời gian nghệ thuật trong tác phẩm. Sách Chuyên đề Ngữ văn [3, tr 261] ở phần khái quát nét đặc sắc của truyện ngắn này chỉ dừng lại ở hai vấn đề chính là nghệ thuật xây dựng tình huống và giọng điệu, ngôn ngữ. Đây là một sự thiếu sót có phần hụt hẫng, vì như đã trình bày, không – thời gian nghệ thuật có vai trò quan trọng đối với tác giả, tác phẩm. 
2.3. Các giải pháp, biện pháp giải quyết vấn đề
2.3.1. Sử dụng kĩ thuật đặt câu hỏi trong dạy học để giải quyết vấn đề
	Trong quá trình dạy học, giáo viên cần vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học hiện đại để hướng học sinh vào việc phát hiện và phân tích hai yếu tố nghệ thuật này của tác phẩm. Việc sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học này vừa phù hợp với quan điểm dạy học định hướng phát triển năng lực, vừa tạo ra những “khoảng trống” kích thích trí tò mò, khao khát khám phá ở học sinh. Kĩ thuật đặt câu hỏi là một khâu trong phương pháp dạy học nêu vấn đề, có khả năng giúp cho học sinh khơi dậy được năng lực tư duy lôgic và trí tưởng tượng, liên tưởng khi đứng trước một vấn đề cụ thể.
	Để định hướng cho học sinh khai thác yếu tố không gian nghệ thuật của tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa, giáo viên có thể đặt ra các câu hỏi dạng như:
- Hãy xác định không gian nghệ thuật trong tác phẩm? (tìm các chi tiết chỉ địa điểm, nơi chốn diễn ra từng sự kiện chính trong tác phẩm?)
	Với dạng câu hỏi như vậy, học sinh sẽ dựa vào văn bản và xác đinh được các chi tiết về không gian nghệ thuật của từng tình tiết truyện sau đây:
+ Bãi cát hoang vắng, nơi có những chiếc xe tăng, xe rà phá mìn hỏng – là khôn gian nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng chứng kiến cảnh lão đàn ông đánh vợ.
+ Căn phòng lồng lộng gió biển của Đẩu – nơi Phùng và Đẩu được nghe câu chuyện “không thể nào hiểu được của người đàn bà hàng chài.
+ Nơi phá nước – chỗ chiếc thuyền lưới vó đậu: không gian sống đầy hiểm nguy, gian khổ của gia đình hàng chài.
- Không gian nào là không gian chính? Nơi chứa đựng câu chuyện chính?
+ Câu chuyện chính diễn ra ở bãi cát hoang vắng và trong căn phòng ở tòa án huyện.
- Không gian nghệ thuật có sự dịch chuyển như thế nào? Ý nghĩa của sự dịch chuyển đó là gì?
+ Không gian câu chuyện có chiều hướng thu hẹp dần: từ bãi cát hoang vắng thu hẹp vào căn phòng của Đẩu, rồi co cụm lại quanh đống lửa đêm của ông già làm nghề sơn tràng. Sự thu hẹp về không gian của truyện dường như làm cho cuộc sống gia đình hàng chài ngày càng co rút lại trong tăm tối, chật chội; không gian nghệ thuật của tác phẩm thì ngày càng đậm đặc, quánh lại trong những chuyện đầy ngang trái.
- Không gian của câu chuyện chính gợi cho anh chị những suy nghĩ, liên tưởng gì? 
+ Hình ảnh bãi cát hoang vắng có thể được hiểu như thế nào? Là nơi thường xuyên diễn ra cảnh lão đàn ông độc dữ đánh vợ, nơi cuộc sống còn nhiều điều oái oăm của tình trạng bạo lực khi chiến tranh đã kết thúc.
+ Hình ảnh bãi bát với những chiếc xe tăng, xe rà phá mìn từ thời chống Mĩ có ý nghĩa như thế nào trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm và quan điểm, tư tưởng của tác giả? Tác giả khẳng định tàn tích của chiến tranh luôn ám ảnh người nghệ sĩ đã từng là lính chống Mĩ như Phùng; mặc dù cuộc chiến chống ngoại xâm đã qua đi nhưng còn một cuộc chiến khác cũng không kém phần khốc liệt – cuộc chiến từ những gia đình hàng chài.
	Đối với việc khai thác yếu tố thời gian nghệ thuật của tác phẩm, giáo viên định hướng cho học sinh phân tích để hiểu được ý nghĩa của các mốc thời gian được lựa chọn. Có thể đưa ra những câu hỏi và gợi ý sau đây:
- Tìm những chi tiết trong tác phẩm cho thấy yếu tố thời gian nghệ thuật? (Phùng đến vùng biển này vào tháng mấy âm lịch? Thời gian này ở vùng biển người dân gặp những khó khăn gì? Lúc Phùng chụp được bức ảnh có ý nghĩa thế nào với một ngày mới? Khi người đàn bà ở trong phòng của tòa án huyện là thời điểm có ý nghĩa gì?
+ Tháng Bảy: tiết trời mùa thu – mùa của những xơ xác, u buồn, mùa của những trận động biển, hết sức gian nan, chật vật đối với ngư dân vùng biển.
+ Sáng sớm mờ sương: lúc bắt đầu cho một ngày mới với những cảnh sống, cảnh đời đầy éo le, ngang trái.
+ Buổi chiều trong căn phòng của Đẩu với một không khí u ám – thời điểm kết thúc của một ngày với những băn khoăn, trăn trở về con người và cuộc sống.
+ Đêm khuya có những cơn giông ghê rợn mà chiếc thuyền lưới vó vẫn chông chênh giữa vùng phá nước mịt mù.
2.3.2. Tổ chức dạy học thực nghiệm
2.3.2.1. Chuẩn bị
	Sau khi biên soạn đầy đủ hệ thống câu hỏi, bài tập phục vụ cho việc khai thác các yếu tố không – thời gian nghệ thuật của tác phẩm, chúng tôi xác định đối tượng