SKKN Một số kỹ năng giúp học sinh khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa Địa lý 10

SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT BÁ THƯỚC
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ KỸ NĂNG GIÚP HỌC SINH KHAI THÁC CÓ HIỆU QUẢ KÊNH HÌNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÝ 10
 Người thực hiện: Lê Thị Hằng
 Chức vụ: giáo viên
 Đơn vị công tác: Tổ: Sử- Địa- GDCD
 SKKN Thuộc lĩnh vực( môn): Địa lý
BÁ THƯỚC: 05/ 2016
PHẦN
MỤC LỤC
TRANG
1
MỞ ĐẦU
1
1.1. Lí do chọn đề tài
1.2. Mục đích nghiên cứu
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiêm cứu
1.4. Phương pháp nghiên cứu
2
NỘI DUNG
2.1 .Cơ sở lí luận 
2
2.2 Thực trạng của vấn đề
3
2.3. Một số kỹ năng khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa địa lý 10
4
 2.4. Kết quả kiểm nghiệm
17
3
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
18
3.1. Kết luận
3.2. Đề xuất
4
TÀI LIỆU THAM KHẢO
20
1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Kênh hình trong sách giáo khoa địa lí nói chung và sách giáo khoa địa lí 10 nói riêng chứa đựng một lượng kiến thức rất lớn của từng bài học. Chương trình và nội dung sách giáo khoa địa lí 10 cung cấp cho học sinh những kiến thức khái quát về tự nhiên, địa lí dân cư và kinh tế- xã hội. Đây là những không gian địa lí mà học sinh rất khó có cơ hội tiếp cận và tìm hiểu trực tiếp. Vì vậy, việc khai thác, phát hiện các kiến thức từ kênh hình (đặc biệt là các bản đồ, ảnh chụp) có ý nghĩa rất quan trọng đối với việc học tập môn địa lí 10 của học sinh. Tuy nhiên, từ thực tế dạy học nhiều năm cho thấy, việc học sinh biết cách khai thác và sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 còn nhiều hạn chế và đạt hiệu quả chưa cao. Từ thực tế đó, bản thân đã viết sáng kiến kinh nghiệm “Một số kỹ năng giúp học sinh khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 ở trường THPT Bá Thước ” nhằm góp một phần nhỏ của mình trong việc “bồi dưỡng cho các em phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn” như điều 24 Luật Giáo dục đã trình bày khi nói về phương pháp giáo dục ở phổ thông.
1.2. Mục đích nghiên cứu
	Trên cở sở thực tiễn nhiều năm dạy học địa lí 10, bản thân nhận thấy việc học sinh biết cách khai thác và sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa địa lí còn nhiều hạn chế và đạt hiệu quả chưa cao, đề tài cung cấp một số kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác và sử dụng có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10. 
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 
 - Học sinh lớp 10 trường THPT Bá Thước
 - Chương trình sách giáo khoa địa lý 10 ban cơ bản
 - Thời gian nghiên cứu trong khoảng thời gian hai năm học: 2014- 2015 và 2015- 2016.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
	Sưu tầm, tổng hợp các tư liệu có liên quan đến một số kinh nghiệm sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa địa lí nói chung và sách giáo khoa địa lí 10 nói riêng. Từ những tư liệu sưu tầm được, bản thân tiến hành phân loại và chọn lọc một số kinh nghiệm kết hợp với những kinh nghiệm bản thân để viết sáng kiến kinh nghiệm này.
2. NỘI DUNG
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
2.1.1. Quan niệm chung về kênh hình trong sách giáo khoa địa lí
Nội dung của sách giáo khoa địa lí nói chung và sách giáo khoa địa lí 10 nói riêng thường được trình bày bằng kênh chữ và kênh hình. Kênh hình trong sách giáo khoa địa lí là bao gồm các sơ đồ, lược đồ, bản đồ, ảnh chụp, biểu đồ, tranh vẽ và các bảng số liệu... Chúng có tính trực quan cao và tính diễn giải lôgic trong dạy học địa lí. 
2. 1.2. Các loại kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10
 	Kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 khá phong phú với nhiều loại khác nhau, chủ yếu là các sơ đồ, lược đồ, ảnh chụp, bảng số liệu, biểu đồ, bảng kiến thức.
Cụ thể, sách giáo khoa địa lí 10 gồm có:
- Hệ thống bản đồ, lược đồ: 31 cái, chủ yếu là bản đồ tự nhiên, dân cư, kinh tế- xã hội nói chung trên thế giới.
- Biểu đồ có một số loại, như biểu đồ tròn, biểu đồ cột thể hiện các đối tượng nhiệt độ một số địa điểm, dân số, cơ cấu lao động, cơ cấu ngành kinh tế, bao gồm có 9 biểu đồ.
- Hệ thống tranh ảnh nhiều hơn cả với 39 tranh ảnh; đây là những hình ảnh rất sinh động, thể hiện được những đặc trưng cả về tự nhiên, dân cư, kinh tế- xã hội
Ngoài ra, sách giáo khoa địa lí 10 gồm có rất nhiều sơ đồ, bảng số liệu thống kê và các bảng kiến thức. Bảng số liệu thống kê, bảng kiến thức bản thân nó vừa là kênh chữ, vừa là kênh hình chứa đựng nhiều kiến thức địa lí, đặc biệt là các bảng số liệu thống kê, nó cũng là một dạng kiến thức tương tự các biểu đồ địa lí.
2.1.3. Ý nghĩa của việc hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10
Kênh hình trong sách giáo khoa địa lí nói chung và sách giáo khoa địa lí 10 nói riêng là một bộ phận quan trọng với chức năng vừa minh họa cho kiến thức được trình bày bằng kênh chữ vừa tự nó chứa đựng một lượng kiến thức lớn và quan trọng trong từng bài học. Như đã trình bày ở phần trên, chương trình và nội dung sách giáo khoa địa lí 10 cung cấp cho học sinh những kiến thức chung nhất về vấn đề tự nhiên, dân cư, xã hội đại cương. Đây là những không gian địa lí mà học sinh rất khó có cơ hội tiếp cận và tìm hiểu trực tiếp. Vì vậy, việc hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình (đặc biệt là các bản đồ, ảnh chụp) trong sách giáo khoa địa lí 10 có nhiều ý nghĩa: 
- Kích thích tính tích cực, chủ động trong học tập của học sinh. Nhờ đó học sinh hiểu và nắm kiến thức, kĩ năng của bài học một cách đầy đủ, vững chắc hơn.
- Phát triển ở học sinh khả năng tư duy địa lí, tư duy liên hệ tổng hợp.
- Góp phần hình thành kĩ năng tìm, xử lý và thông báo thông tin trên cơ sở đó mà có phương pháp học tập địa lí, phát triển năng lực tự học, một năng lực quan trọng cần thiết của con người trong thời đại công nghiệp hoá, thời đại thông tin, nền kinh tế tri thức
Ngoài ra việc hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 còn có tác dụng giúp học sinh có thêm phương tiện trong học tập môn địa lí (khi không có đủ bản đồ treo tường, tập bản đồ thế giới hoặc học sinh ngồi ở vị trí quá xa so với bảng), giúp học sinh tự đánh giá kết quả học tập của mình về các mặt kĩ năng, tư duy địa lí.
2.2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ
2.2.1. Đối với giáo viên
 Trong thực tế mặc dù đã rất thấm nhuần tư tưởng dạy học theo hướng đổi mới toàn diện, nhưng có những lúc giáo viên bỏ qua các bước hình thành các kỹ năng khai thác kênh hình cho học sinh làm bài giảng trở nên khó hiểu, khó nhớ, khó vận dụng vào cuộc sống và những bài giảng đó có thể coi là những bài giảng chưa thành công. Đối với nội dung chương trình địa lý lớp 10 đòi hỏi người học cần phải đạt được các yêu cầu: ghi nhớ, phân tích, giải thích, đánh giá, nêu được giải pháp đối với các vấn đề, thì người giáo viên phải hình thành được cho học sinh các kỹ năng khai thác kênh hình một cách hiệu quả. 
2.2.2. Đối với học sinh
Trường THPT Bá Thước là trường miền núi thuộc một trong 62 huyện nghèo của cả nước, điều kiện kinh tế còn gặp nhiều khó khăn, mặt bằng dân trí chưa cao, chất lượng đầu vào của học sinh rất thấp. Nên Trong quá trình tiếp nhận những kiến thức ở trên lớp, có nhiều học sinh cảm thấy chán môn học, đặc biệt là những học sinh có ý thức học tập chưa cao. Hay có một bộ phận học sinh học chỉ mang tính chất đối phó với giáo viên, hoặc chỉ với mục đích hoàn thành các bài kiểm tra điều kiện. Điều đó đồng nghĩa học sinh chưa được hình thành các kỹ năng khai thác kênh hình mà chỉ quan tâm đến kênh chữ. Đối với môn địa lý ở trường THPT nếu như giáo viên chỉ quan tâm đến việc truyền đạt sao cho đủ kiến thức mà quên hình thành các kỹ năng địa lý thì môn học trở nên khô khan học sinh khó tiếp thu. Vì vậy hơn lúc nào hết với tôi việc hướng dẫn học sinh khai thác các kênh hình luôn là vấn đề quan trọng.
2.3. MỘT SỐ KỸ NĂNG KHAI THÁC CÓ HIỆU QUẢ KÊNH HÌNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÍ 10
2.3.1. Một số lưu ý khi hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10
2.3.1.1. Đối với giáo viên
Hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 phải có hiệu quả cao, đáp ứng các yêu cầu về nội dung và phương pháp dạy học được quy định trong chương trình giáo dục. Tập trung vào việc sử dụng kênh hình như một nguồn kiến thức, hạn chế dùng theo cách minh họa kiến thức. Vì vậy, giáo viên cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Có kế hoạch chuẩn bị trước các kênh hình, nghiên cứu kĩ để hiểu rõ nội dung, tác dụng của từng loại, tránh tình trạng khi lên lớp mới cùng học sinh tiếp xúc với kênh hình.
- Cần lựa chọn nội dung mang tính thiết thực đối với nội dung bài học, đồng thời sử dụng tối đa các nội dung đã được thể hiện trên mỗi kênh hình.
- Khi soạn bài, giáo viên cần phải xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập tương đối chính xác, rõ ràng để học sinh làm việc với các loại kênh hình nhằm lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kĩ năng địa lí có hiệu quả cao.
- Khi lên lớp, với những nội dung đã có trong kênh hình giáo viên không giảng hoặc làm thay học sinh trong việc khai thác chúng mà nêu thành các vấn đề hoặc đặt câu hỏi cho học sinh làm, giáo viên chỉ là người gợi ý, hướng dẫn giúp đỡ học sinh. Ngoài ra, không bỏ sót một kênh hình nào của sách giáo khoa, đồng thời phải biết hướng dẫn học sinh sử dụng chúng đúng lúc.
- Giáo viên cần giúp học sinh nắm được trình tự các bước làm việc với từng loại kênh hình để tìm kiến thức, rèn luyện kĩ năng, phát triển tư duy.
2.3.1.2. Đối với học sinh
	- Cần nhận thức đúng đắn về vai trò quan trọng của kênh hình trong sách giáo khoa địa lí nói chung và sách giáo khoa địa lí 10 nói riêng đối với từng bài học địa lí.
	- Thường xuyên rèn luyện kĩ năng sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa địa lí để khai thác các kiến thức địa lí chứ không chỉ dừng lại ở việc là để minh họa thêm cho kiến thức được trình bày bằng kênh chữ trong sách giáo khoa địa lí.
+ Học tập ở nhà: 
­ Khi chuẩn bị bài mới: bên cạnh đọc kênh chữ trong sách giáo khoa, các tài liệu tham khảo liên quan, xem bản đồ treo tường. Học sinh cần nghiên cứu kênh hình của bài trong sách giáo khoa để xem những kênh hình liên quan đến những nội dung nào trong bài học được trình bày bằng kênh chữ. Cần quan sát kĩ các kênh hình, xem chúng thuộc loại kênh hình nào? Nội dung chủ yếu của mỗi kênh hình là gì? nội dung nào chỉ có trong kênh hình mà không có trong kênh chữ, những hình nào có nội dung trùng với kênh chữ? Từ đó vận dụng các kĩ năng khai thác các kênh hình đó để tìm hiểu trước các kiến thức của bài mới một cách tốt nhất trước khi lên lớp.
­ Học bài cũ: Sau khi đọc lại vở ghi bài học trên lớp, đọc kênh chữ trong sách giáo khoa và nhớ lại bài giảng của giáo viên. Học sinh nên sử dụng mỗi kênh hình trong sách giáo khoa địa lí vừa để mô tả một số kiến thức vừa nhận xét, phân tích, giải thích một số kiến thức của bài học đã học trên lớp bằng cách ghi ra giấy nháp. Sau đó đối chiếu với phần kiến thức bài học được trình bày bằng kênh chữ trong sách giáo khoa, được ghi trong vở và lời giảng của giáo viên trên lớp. Nhờ đó giúp học sinh nhớ và hiểu kiến thức nhanh và lâu quên hơn. 
+ Học tập trên lớp: Ngoài đọc kênh chữ trong sách giáo khoa và nghe lời giảng của giáo viên thì học sinh cần sử dụng tối đa các kênh hình có trong bài học. Như đã trình bày trong phần chuẩn bị bài mới thì học sinh cần quan sát kĩ các kênh hình, xem chúng thuộc loại kênh hình nào? Nội dung chủ yếu của mỗi kênh hình là gì? Nội dung nào chỉ có trong kênh hình mà không có trong kênh chữ, những hình nào có nội dung trùng với kênh chữ? Từ đó vận dụng các kĩ năng khai thác kiến thức từ các kênh hình đó vừa để trả lời các câu hỏi (nêu vấn đề, đàm thoại gợi mở, thảo luận nhóm) của giáo viên đưa ra vừa để hiểu sâu hơn các kiến thức của bài học.
2.3.2. Một số kỹ năng khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10
	Do kênh hình trong sách giáo khoa địa lí 10 khá phong phú với nhiều loại khác nhau, số lượng mỗi loại cũng khá nhiều. Vì vậy, tôi chỉ trình bày mỗi loại 01 ví dụ về kinh nghiệm bản thân trong việc hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình sao cho có hiệu quả nhất.
	2.3.2.1.Kỹ năng khai thác kiến thức từ bản đồ, lược đồ trong sách giáo khoa địa lí 10
Sách giáo khoa địa lí 10 gồm có 31 bản đồ, lược đồ, trong đó có 12 bản đồ thể hiện các vấn đề tự nhiên, 4 bản đồ dân cư, 15 bản đồ kinh tế- xã hội. Đây là hệ thống thông tin rất quan trọng giúp học sinh khai thác được nội dung bài học một cách dễ dàng, đồng thời rèn luyện các kỹ năng địa lý cho học sinh.
Nói về kênh hình trong sách giáo khoa địa lí thì bản đồ như một người “anh cả” có vai trò và ý nghĩa quan trọng trong dạy và học địa lí. Trước hết vì nó là kiến thức được “lý giải” bằng đường nét cụ thể nhất và được ví như cuốn sách giáo khoa địa lí thứ hai. Các bản đồ, lược đồ trong sách giáo khoa giúp học sinh bồi dưỡng năng lực tự học, tự tìm tòi nghiên cứu.
Trước khi hướng dẫn học sinh khai thác bất kì một bản đồ, lược đồ nào trong sách giáo khoa địa lí 10 thì giáo viên cần yêu cầu học sinh nhắc lại một số kiến thức về bản đồ (hệ thống kinh vĩ tuyến, phương hướng,) và các bước đọc một bản đồ (những kiến thức này đã được học ở địa lí lớp 6 và lớp 9). Tuy nhiên cũng tuỳ theo nội dung trên bản đồ, lược đồ mà các yêu cầu này có thể khác nhau. Sau đó lưu ý học sinh là bản đồ, lược đồ này sử dụng để tìm hiểu nội dung kiến thức nào bằng hệ thống câu hỏi liên quan (có thể do giáo viên tự đặt ra hoặc sử dụng câu hỏi kèm theo trong sách giáo khoa).
- Với bản đồ, lược đồ trình bày các nội dung về tự nhiên trong sách giáo khoa địa lý 10: Giáo viên cho học sinh trả lời các câu hỏi: Xác định các đối tượng trên bản đồ, giới hạn và phạm vi ảnh hưởng của các đối tượng đó đối với vấn đề của khu vực đó như thế nào. Các đối tượng địa lý trên bản đồ trong chương trình địa lý lớp 10 chủ yếu là các dòng sông, hướng gió, dòng biển, các mảng kiến tạo, các dãy núi, phân bố dân cư, gia tăng dân số...vì vậy học sinh cần phải nắm rõ các ký hiệu, các ước hiệu trên bản đồ, để có thể dễ xác định các đối tượng, trên cơ sở đó đánh giá những thuận lợi và khó khăn đối với vấn đề tự nhiên, kinh tế - xã hội mà đối tượng đó tạo ra.
Ví dụ: trong bài 14 thực hành đọc bản đồ sự phân hóa các đới khí hậu trên Trái Đất( chương trình sách giáo khoa địa lý 10 chương trình cơ bản)
Hình 14.1 Bản đồ các đới khí hậu trên Trái Đất
Để hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả kênh hình trong các nội dung trên, giáo viên nên xây dựng các phiếu học tập (bảng kiến thức trống) để học sinh nắm được đặc điểm các đới khí hậu trên Trái Đất theo mẫu:
Các đới khí hậu
Các kiểu khí hậu
Giới hạn
Tính chất
Cực
Cận cực
Ôn đới
Cận nhiệt
Nhiệt đới
Cận xích đạo
Xính đạo
- Với các bản đồ, lược đồ trình bày nội dung về dân cư: chủ yếu trình bày về sự phân bố dân cư của thế giới, mỗi khu vực. Khai thác hiệu quả các bản đồ này theo hướng như sau: Cho học sinh quan sát các mức phân chia mật độ dân số của thế giới, khu vực. Sau đó yêu cầu học sinh xác định các vùng có mật độ dân số đông, mật độ dân số thưa, vì sao dân số lại phân bố như vậy? Giáo viên có thể gợi ý dựa vào điều kiện tự nhiên, lịch sử, điều kiện kinh tế - xã hội để giải thích. Từ đó rút ra thuận lợi, khó khăn gì đối với phát triển kinh tế. 
Ví dụ: Khi dạy đến nội dung phân bố dân cư trong bài 25 thực hành( phân tích bản đồ phân bố dân cư trên thế giới( chương trình cơ bản sách giáo khoa địa lý 10). theo các bước sau:
+ Giáo viên hỏi học sinh: Mật độ dân số (người/km2) được chia làm mấy cấp? Đó là những cấp nào? 
+ Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát phần nội dung chính của hình 25.1, hãy nhận xét và giải thích sự phân bố dân cư và các đô thị lớn trên thế gới. Về phần nhận xét yêu cầu học sinh phải dựa vào hình 25.1 và làm rõ các vấn đề (Dân cư tập trung chủ yếu ở các khu vực: Nam Á, Đông Nam Á, Tây Âu, khu vực Caribercác khu vực có mật độ dân cư phân bố thưa thớt: Bắc Phi, Bắc Á, Bắc Mỹ, Ôxtraylia). Còn về phần giải thích, theo phản xạ thì nhiều học sinh sẽ dựa vào phần nội dung kênh chữ trong sách giáo khoa và ghi vở cùng với lời giảng của giáo viên ở phần kiến thức vừa học 
Hình 25. Phân bố dân cư thế giới năm 2000 (trang 98 – SGK Địa lí 10)
- Với các bản đồ, lược đồ trình bày nội dung về kinh tế: Thể hiện sự phân bố theo không gian các ngành nông nghiệp, công nghiệp. Để khai thác các bản đồ này, giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát các kí hiệu (tượng hình) và màu sắc trên bản đồ nông nghiệp và các vòng tròn thể hiện các trung tâm công nghiệp để xác định được cơ cấu ngành nông nghiệp, công nghiệp của mỗi quốc gia, sự phân bố sản xuất của các ngành. Dựa vào kiến thức đã học (về tự nhiên, dân cư) để giải thích nguyên nhân sự phân bố đó.
Ví dụ: Hình 28.2 về sự phân bố các cây lương thực chính trên thế giới: giáo viên yêu cầu học sinh trả lời một số câu hỏi sau:
+ Hãy xác định sự phân bố các loại cây lương thực trên bản đồ?
+ Hãy nhận xét sự phân bố các loại cây lương thực trên?
+ Chỉ ra nguyên nhân tại sao lại có sự phân bố đó?
+ Sự phân bố trên ảnh hưởng như thế nào đối với kinh tế và xã hội của thế giới và khu vực.
Ví dụ hình 32.3 trong bài 32 địa lý các ngành công nghiệp( sách giáo khoa địa lý 10 chương trình cơ bản) về nội dung trữ lượng dầu mỏ và sản lượng khai thác dầu mỏ trên thế giới, thời kỳ 2000- 2003. Để hướng dẫn học sinh khai thác thông tin trên bản đồ này, giáo viên cần phải yêu cầu học sinh trả lời một số câu hỏi sau:
 + Trình bày những khu vực có dầu mỏ trên thế giới?
 + Nhận xét trữ lượng dầu mỏ các khu vực trên thế giới?
 + Tài nguyên dầu mỏ ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội của các khu vực này?
2.3.2.2. Một số kỹ năng khai thác kiến thức từ các biểu đồ trong sách giáo khoa địa lí 10
Sách giáo khoa địa lí 10 chỉ có 7 biểu đồ, trong đó nhiều nhất là biều đồ cột gồm các dạng ( cột gộp nhóm, thanh ngang dạng tháp tuổi...), biểu đồ tròn. Đây là các dạng biểu đồ quen thuộc của chương trình địa lí THPT.
- Để khai thác tốt các kiến thức từ các biểu đồ, giáo viên cần hướng dẫn học sinh thực hiện theo các bước sau:
+ Xác định nội dung biểu hiện của biểu đồ (thông qua tên biểu đồ) gắn liền với nội dung kiến thức nào trong bài học.
+ Nhận xét biểu đồ từ tổng quát đến cụ thể: Trước hết so sánh giá trị năm đầu và năm cuối hoặc giá trị cao nhất và thấp nhất, tiếp đến nhận xét từng giai đoạn nhỏ với những mốc mà số liệu có sự tăng giảm.
+ Nhận xét phải có số liệu chứng minh (kèm theo năm).
+ Có thể tính số lần tăng (số liệu năm sau chia số liệu năm trước) hoặc số lần giảm (số liệu năm trước chia số liệu năm sau) hoặc giá trị tăng (số liệu năm sau trừ số liệu năm trước) hoặc giá trị giảm (số liệu năm trước trừ số liệu năm sau) để đưa ra nhận xét được rõ ràng.
+ Cần chú ý đến các giá trị tăng hay giảm đột ngột và dựa vào các mốc thời gian để giải thích sự thay đổi đó.
+ Nhận xét thường đi kèm với giải thích nguyên nhân, do đó học sinh cần dựa vào những kiến thức, những hiểu biết của bản thân có liên quan để giải thích.
Ví dụ: Dựa vào hình 21.1 (sách giáo khoa địa lí 10 chương trình cơ bản trang 83), hãy nhận xét và so sánh tỷ suất sinh thô của thế giơi, các nước phát triển và đang phát triển, thời kỳ 1950- 2005. Nêu những nguyên nhân của sự thay đổi đó
Đây là biểu đồ cột nên giáo viên cho học sinh quan sát hình với giá trị trên trục tung, so sánh độ cao các cột để nhận xét tỷ suất sinh thô giai đoạn 1950 - 2005 của thế giới, các nước phát triển và đang phát triển?
Học sinh làm việc và rút ra được tỷ suất sinh thô của thế gới, các nước phát triển, đang phát triển không đồng đều và đang có xu hướng giảm. Các nước phát triển có tỷ suất sinh thô cao nhất và giảm nhanh nhất, giảm từ 42‰- 24‰, tuy nhên vẫn còn hơn mức trung bình của thế giới 2‰ và cao hơn các nước đang phát triển 13‰. Các nước phát triển có tỷ suất sinh thô thấp và giảm khá nhanh, giảm từ 23‰- 11‰, thấp hơn mức trung bình của thế giới là 12‰.
Về phần giải thích nguyên nhân thì giáo viên cần hướng dẫn học sinh dựa vào phần kiến thức của bài học được trình bày bằng kênh chữ và hiểu biết bản thân để làm rõ vì sao tỷ suất sinh thô lại giảm, ở các nước phát triển tại sao lại có tỷ suất sinh thô thấp hơn các nước đang phát triển, ảnh hưởng của tỷ suất sinh thô như thế naod đối với phát triển kinh tế và xã hội.
Như vậy, biểu đồ trong sách giáo khoa địa lí 10 tuy không nhiều nhưng nó có vai trò bổ sung thêm cho phần kiến thức kênh chữ được đầy đủ hơn. Ngoài các ví dụ trên còn có những biểu đồ khác, giáo viên ngoài việc hướng