SKKN Một số giải pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi môn Địa lí tại trường THPT Tân Kỳ, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 SÁNG KIẾN
Đề tài:
 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO 
 CHẤT LƯỢNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI 
 MÔN ĐỊA LÍ TẠI TRƯỜNG THPT TÂN KỲ,
 HUYỆN TÂN KỲ, TỈNH NGHỆ AN
 LĨNH VỰC: ĐỊA LÍ
 Năm thực hiện: 2023 MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ..........................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài....................................................................................................1
2. Đóng góp mới của đề tài........................................................................................2
3. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................2
4. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................2
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU..................................................................3
CHƯƠNG 1. CỞ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA GIẢI PHÁP NÂNG CAO 
CHẤT LƯỢNG BỒI DƯỠNG HSG MÔN ĐỊA LÍ TẠI TRƯỜNG THPT TÂN 
KỲ, HUYỆN TÂN KỲ, TỈNH NGHỆ AN...............................................................3
1.1. Cơ sở lí luận của đề tài .......................................................................................3
1.1.1. Cơ sở lí luận về bồi dưỡng HSG .....................................................................3
1.1.2. Cơ sở lí luận về bồi dưỡng HSG môn Địa lí ...................................................3
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ...................................................................................4
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT 
LƯỢNG BỒI DƯỠNG HSG MÔN ĐỊA LÍ TẠI TRƯỜNG THPT TÂN KỲ, 
HUYỆN TÂN KỲ, TỈNH NGHỆ AN.......................................................................7
2.1. Thực trạng công tác bồi dưỡng và làm bài thi HSG môn Địa lí của HS Trường 
THPT Tân Kỳ - Tỉnh Nghệ An..................................................................................7
2.1.1. Thuận lợi..........................................................................................................7
2.1.2. Khó khăn, hạn chế ...........................................................................................7
2.2. Đánh giá chung về công tác bồi dưỡng và làm bài thi HSG môn Địa lí của HS 
Trường THPT Tân Kỳ - Tỉnh Nghệ An ....................................................................8
2.3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng HSG môn Địa lí tại Trường 
THPT Tân Kỳ............................................................................................................8
2.3.1. Thay đổi cách thức quản lí ..............................................................................8
2.3.1.1. Đối với Ban giám hiệu..................................................................................8
2.3.1.2. Đối với tổ, nhóm chuyên môn.......................................................................9
2.3.2. Thay đổi tư duy người dạy – người học ........................................................10
2.3.2.1. Đối với người dạy.......................................................................................10
2.3.2.2. Đối với người học.......................................................................................11
2.3.3. Tìm hiểu, chọn nguồn học sinh bồi dưỡng....................................................11
2.3.3.1. Các tiêu chí để lựa chọn HS vào đội tuyển môn Địa lí...............................11
2.3.3.2. Biện pháp thực hiện lựa chọn nguồn HSG môn Địa lí...............................12
2.3.4. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng.......................................................................13 DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
Từ viết tắt Nội dung
 HSG Học sinh giỏi
 SGK Sách giáo khoa
 GD & ĐT Giáo dục và đào tạo
 SGD & ĐT Sở giáo dục và đào tạo
 GV Giáo viên
 HS Học sinh
 BGH Ban giám hiệu
 XHCN Xã hội chủ nghĩa
 ĐH Đại học
 THPT Trung học phổ thông
 THCS Trung học cơ sở
 GVCN Giáo viên chủ nhiệm
 GVBD Giáo viên bồi dưỡng thường tập trung chủ yếu ở những khu vực đông dân với nền kinh tế - xã hội phát 
triển. Trong kì thi HSG bậc THPT của tỉnh Nghệ An tổ chức hàng năm, số lượng 
HS đạt giải cao ở các trường miền núi còn khá khiêm tốn. Tuy nhiên, Trường THPT 
Tân Kỳ - huyện Tân Kỳ là ngôi trường gần 60 năm tuổi, nằm ở huyện miền núi phía 
tây của tỉnh Nghệ An; dù còn nhiều khó khăn nhưng chúng tôi đã cố gắng, quyết 
tâm để thi đua dạy tốt - học tốt nhằm nâng cao chất lượng, xứng đáng là lá cờ đầu 
trong hoạt động giáo dục của huyện nhà. Điều này được khẳng định qua kết quả thi 
HSG cấp Tỉnh hàng năm ở các trường THPT Bảng A của Nhà trường đều nằm trong 
tốp 20; trong đó, môn Địa lí luôn được xếp ở vị thứ cao, nhiều năm liền có tỉ lệ đậu 
HSG tỉnh đạt 100%, xếp vào tốp đầu của các Trường THPT Bảng A trên toàn tỉnh.
 Hiện nay, nếu coi công tác giáo dục toàn diện HS là nhiệm vụ hàng đầu thì 
công tác bồi dưỡng HSG là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nguồn 
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho nhà trường nói riêng và địa phương nói chung. Đây 
là một việc rất khó, đòi hỏi nhiều công sức của tập thể sư phạm nhà trường; sự cố 
gắng nỗ lực, lòng đam mê của các em HS và sự đồng thuận của quý bậc phụ huynh.
 Từ những lí do trên, chúng tôi nhận thấy vai trò GV trong quá trình bồi dưỡng 
HSG như lựa chọn đội tuyển, hướng dẫn, tổ chức ôn tập và luyện đề để HS vận dụng 
kiến thức theo phát triển năng lực là rất cần thiết .Vì vậy, chúng tôi đã lựa chọn và 
thực hiện đề tài “Một số giải pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi 
môn Địa lí tại Trường THPT Tân Kỳ, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An.”
2. Đóng góp mới của đề tài
 Từ trước đến nay đã có một số bài viết, công trình nghiên cứu về phương pháp 
ôn thi HSG môn Địa lí. Song chủ yếu các bài viết còn dừng lại ở tính lý thuyết hoặc 
mới chỉ đưa ra một số giải pháp chung chung, chưa nêu rõ được các giải pháp cụ 
thể, thực tiễn; đặc biệt chưa đề ra được phương pháp ôn tập hiệu quả và làm bài thi 
HSG Địa lí cấp Tỉnh đạt kết quả cao.
 Đề tài này đã đi sâu nghiên cứu, ứng dụng, đúc rút kinh nghiệm về một số giải 
pháp mới giúp cho việc lựa chọn HS vào đội tuyển, tổ chức ôn tập và luyện đề để 
học sinh vận dụng kiến thức, kĩ năng và làm bài đạt kết quả cao trong các kì thi HSG 
cấp Tỉnh môn Địa lí.
3. Mục đích nghiên cứu
 Giảng dạy môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực, bồi dưỡng HSG 
nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí - THPT là một việc làm thiết thực và 
cần thiết.
 Đề xuất một số giải pháp bồi dưỡng và luyện thi HSG môn Địa lí trong kỳ thi chọn 
HSG cấp trường, cấp tỉnh ở Trường THPT Tân Kỳ, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An.
4. Đối tượng nghiên cứu
 Phạm vi áp dụng trong dạy học và ôn thi HSG môn Địa lí tại Trường THPT 
Tân Kỳ, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An.
 2 đó ở đâu và bao giờ cũng phát sinh, tồn tại và phát triển một cách độc lập nhưng lại 
có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Chính vì vậy, người dạy và học Địa lí cần có 
phương pháp tư duy, phân tích, nhận xét các hiện tượng địa lí theo quan điểm hệ 
thống”.
 Môn Địa lí là môn học giúp HS có những hiểu biết về Trái Đất - môi trường 
sống của con người, về thiên nhiên và hoạt động kinh tế của con người trên thế giới; 
về đặc điểm tự nhiên, dân cư, tình hình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, của 
các vùng và địa phương nơi HS đang sinh sống. Từ đó, các em biết vận dụng kiến 
thức Địa lí để giải thích bản chất các sự vật, hiện tượng Địa lí và bước đầu tham gia 
giải quyết những vấn đề của cuộc sống phù hợp với năng lực của HS. Vì vậy, việc 
bồi dưỡng HSG môn Địa lí sẽ giúp các em chủ động lĩnh hội kiến thức, kĩ năng, tự 
học, tự sáng tạo và vận dụng vào thực tế khi giải quyết tình huống, hoàn cảnh cụ thể.
 Trên thực tế, khối lượng kiến thức, kĩ năng của môn Địa lí tương đối nhiều và 
khó học. Vì vậy, người thầy đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc hướng dẫn 
học sinh nắm bắt kiến thức lí thuyết, hình thành kĩ năng trong môn Địa lí; quyết định 
đến kết quả làm bài của HS trong kì thi HSG các cấp.
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài
 Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, việc dạy học nói chung và bồi dưỡng 
nhân tài nói riêng tại các cơ sở giáo dục ngày càng được chú trọng nhằm hình thành 
những con người có ý thức và đạo đức XHCN, có trình độ, có văn hoá, có hiểu biết 
kĩ thuật, có năng lực lao động cần thiết, có óc thẩm mĩ và có kiến thức tốt để kế tục 
sự nghiệp cách mạng, xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
 Nhận thức được tầm quan trọng của việc bồi dưỡng nhân tài nói chung và 
HSG môn Địa lí nói riêng đối với mục tiêu “ Nâng cao dân trí – Đào tạo nhân lực – 
Bồi dưỡng nhân tài” cho quê hương, đất nước; hàng năm Sở GD & ĐT Nghệ An 
đều ban hành các công văn hướng dẫn như công văn số 1863/ SGD&ĐT- 
KTKĐCLGD, ngày 14 tháng 9 năm 2021 về việc hướng dẫn kì thi chọn HSG Tỉnh, 
chọn đội tuyển thi HSG Quốc gia năm học 2021-2022; công văn số 1826/ SGD&ĐT- 
KTKĐCLGD, ngày 05 tháng 9 năm 2022 về việc hướng dẫn kì thi chọn HSG Tỉnh, 
chọn đội tuyển thi HSG Quốc gia năm học 2022-2023. Đây chính là căn cứ để các 
Nhà trường đề ra kế hoạch chỉ đạo cụ thể, kịp thời cho các tổ, nhóm chuyên môn 
trong công tác bồi dưỡng HSG như việc lập kế hoạch bồi dưỡng, nội dung chương 
trình bồi dưỡng, kế hoạch thi chọn đội tuyển HSG các môn, kế hoạch khảo sát chất 
lượng các đội tuyển HSG nói chung và môn Địa lí nói riêng.
 Bên cạnh đó, nhằm cụ thể hoá và nâng cao chất lượng kì thi HSG cấp tỉnh, Sở 
GD & ĐT Nghệ An còn ban hành cấu trúc đề thi hằng năm như công văn số 
1981/SGD&ĐT-GDTrH, ngày 24 tháng 9 năm 2021 về việc ban hành cấu trúc đề 
thi HSG cấp tỉnh lớp 12, năm học 2021-2022; và thông báo về việc ban hành cấu 
trúc đề thi HSG cấp tỉnh lớp 12, năm học 2022-2023. Mỗi năm Sở GD & ĐT Nghệ 
An đều có những điều chỉnh, đổi mới về nội dung chương trình, cấu trúc đề thi nhằm
 4 Về cấu trúc đề thi cũng có sự thay đổi theo hướng đổi mới kiểm tra, đánh giá; 
phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực của HS dự thi, cụ thể như sau:
 Bảng 1.2. Cấu trúc đề thi HSG môn Địa lí tỉnh Nghệ An.
 Cấu trúc đề thi Năm học 2021-2022 Năm học 2022-2023
 Câu 1 (4,0 điểm). Địa lí tự Câu 1. (3,0 điểm). Các nội dung 
 nhiên đại cương lớp 10. theo giới hạn của lớp 10. (3 ý 
 Câu 2 (7,0 điểm). Địa lý tự nhỏ)
 nhiên Việt Nam lớp 12. Câu 2. (3,0 điểm). Các nội dung 
 Câu 3 (2,0 điểm). Nhận xét, theo giới hạn của lớp 11. (3 ý 
 phân tích, giải thích bảng số nhỏ)
 liệu, Câu 3. (4,0 điểm). Các nội dung 
 Nội dung
 Câu 4 (4,0 điểm). Nhận xét, theo giới hạn của lớp 12. (3 ý 
 phân tích, giải thích Atlat nhỏ)
 Địa lí Việt Nam. Câu 4. (3,0 điểm). Nhận xét, 
 Câu 5 (3,0 điểm). Vẽ và phân tích, giải thích bảng số liệu. 
 nhận xét, giải thích biểu đồ. (2 ý nhỏ)
 Câu 5. (4,0 điểm). Nhận xét, 
 phân tích, giải thích Atlat Địa lí 
 Việt Nam. (3 ý nhỏ)
 Câu 6. (3,0 điểm). Vẽ và nhận 
 xét, giải thích biểu đồ. (3 ý nhỏ)
 - Lớp 10: 7,0 điểm - Lớp 10: 4,5 điểm
 Phân bố điểm - Lớp 11: 0 điểm - Lớp 11: 4,5 điểm
 - Lớp 12: 13,0 điểm - Lớp 12: 11,0 điểm
 Trường THPT Tân Kỳ dự thi HSG tỉnh ở Bảng A nên đề thi có yêu cầu về 
mức độ nhận thức cao hơn Bảng B, cụ thể như sau:
 Bảng 1.3. Mức độ nhận thức đề thi HSG môn Địa lí tỉnh Nghệ An
 Mức độ nhận thức Bảng A Bảng B
 Nhận biết và thông hiểu 20% đến 40% tổng số điểm. 40% đến 60% tổng số điểm.
 Vận dụng và vận dụng cao 60% đến 80% tổng số điểm. 40% đến 60% tổng số điểm.
 Như vậy, HSG môn Địa lí là những em không chỉ nắm chắc kiến thức cơ bản 
của bộ môn mà còn phải vận dụng được những hiểu biết, những kĩ năng địa lí để giải 
quyết nội dung cơ bản theo yêu cầu của đề bài, của thực tiễn cuộc sống; đồng thời 
HSG địa lí là những em có năng lực độc lập suy nghĩ, vận dụng tốt những kiến thức, 
kĩ năng về địa lí.
 6