SKKN Hướng tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm tự sự từ khía cạnh nội tâm

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ 
TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH I
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
HƯỚNG TÌM HIỂU NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM TỰ SỰ TỪ KHÍA CẠNH NỘI TÂM
Người thực hiện: Nguyễn Quang Hưng
Chức vụ: Giáo viên
SKKN môn: Ngữ Văn
THANH HOÁ NĂM 2018
MỤC LỤC
Nội dung
Trang
1. Mở đầu
2
1.1. Lí do chọn đề tài
2
1.2. Mục đích nghiên cứu
2
1.3. Đối tượng nghiên cứu
2
1.4. Phương pháp nghiên cứu
3
1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm
3
2. Nội dung
4
2.1. Cơ sở lí luận
4
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
 4
2.3. Những giải pháp thực hiện
 4
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
16
3. Kết luận
17
Tài liệu tham khảo
18
MỤC LỤC
 Nội dung
Trang
1. Mở đầu
2
1.1. Lí do chọn đề tài
2
1.2. Mục đích nghiên cứu
2
1.3. Đối tượng nghiên cứu
2
1.4. Phương pháp nghiên cứu
3
2. Nội dung
4
2.1. Cơ sở lí luận
4
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
 4
2.3. Những giải pháp thực hiện
 4
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
16
3. Kết luận
17
Tài liệu tham khảo
18
I. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài: 
 Trong trường THPT, học sinh thường lúng túng trong việc khai thác tác phẩm tự sự. Đặc biệt là khó khăn trong việc tìm hiểu các nhân vật trong tác phẩm tự sự. Học sinh thường thể hiện nhân vật một cách chung chung, thậm chí kể lại tác phẩm mà không làm nổi bật được nhân vật. Mà trong tác phẩm tự sự thì nhân vật thường thể hiện chủ đề của tác phẩm. Hơn nữa trong khai thác nhân vật học sinh thường khó khăn trong việc tìm hiểu thể hiện nội tâm nhân vật. Với đề tài này, người viết muốn đưa ra một vài cách tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm tự sự qua nội tâm nhân vật. Từ đó hướng dẫn học sinh tìm hiểu cụ thể nội tâm nhân vật qua giờ học tác phẩm tự sự và giờ làm văn phân tích nhân vật trong tác phẩm tự sự. Ở đề tài này người viết chỉ đề cập đến một khía cạnh khám phá nhân vật đó là : Hướng tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm tự sự từ khía cạnh nội tâm. Bởi vì, nhân vật trong tác phẩm tự sự hầu hết đều được các tác giả khắc hoạ rõ nét yếu tố nội tâm từ đó nhân vật được khắc hoạ sâu sắc .
 Người viết sẽ cụ thể hoá vấn đề này trong một số tác phẩm tự sự trong trường phổ thông như: "Chí Phèo" của Nam Cao, " Vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài. 
1.2. Mục đích nghiên cứu:
 Thông qua đề tài rèn luyện cho các em kĩ năng đọc hiểu, cảm thụ nhân vật trong tác phẩm tự sự. Nó sẽ giúp các em lĩnh hội tác phẩm một cách chủ động, tránh sự áp đặt, thuộc lòng một cách máy móc.
1.3. Đối tượng nghiên cứu.
 Với đề tài này người viết nghiên cứu trong diện hẹp: Hướng tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm tự sự từ khía nội tâm nhân vật trong chương trình Ngữ văn lớp 11 và lớp 12, cụ thể là ở hai tác phẩm "Chí Phèo" của Nam Cao, " Vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
 - Từ việc tìm hiểu đặc điểm chung về tác phẩm tự sự giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội tâm nhân vật trong giờ học tác phẩm tự sự và trong giờ làm văn phân tích nhân vật trong tác phẩm tự sự.
 - Từ đó hướng dẫn học sinh thực nghiệm cụ thể về nội tâm nhân vật trong hai tác phẩm tự sự: "Chí Phèo" của Nam Cao, " Vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài.
II. Nội dung
2.1. Cơ sở lí luận:
 Trong tác phẩm tự sự tác phẩm nào cũng có nhân vật và nhân vật bao giờ cũng thể hiện chủ đề tác phẩm cho nên tìm hiểu tác phẩm là tìm hiểu nhân vật. Nhưng tìm hiểu nhân vật như thế nào để đạt được hiệu quả cao nhất. Trong khi tiếp cận tác phẩm văn học chúng ta tìm hiểu nhân vật qua nhiều yếu tố như ngoại hình, nội tâm, hành động, ngôn ngữ...Như vậy tìm hiểu nội tâm nhân vật để khái quát về nhân vật không phải là một con đường duy nhất. Tuy nhiên nội tâm có vai trò hết sức quan trọng vì ngoại hình và hành động của nhân vật không phải bao giờ cũng bộc lộ rõ về nhân vật 
2.2.Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm 
- Khi bắt gặp dạng đề này đa phần học sinh đều lúng túng trong việc phân tích một nhân vật trong tác phẩm tự sự.
- Các em thường mắc lỗi kể lại cuộc đời, số phận nhân vật.
2.3. Những giải pháp thực hiện:
2.3.1. Đối với giáo viên:
Hướng dẫn học sinh tìm hiểu:
+ Những đặc trưng cơ bản của thể loại tự sự bao gồm:
- Cốt truyện.
- Nhân vật.
- Ngôn ngữ.
+ Nhân vật và đặc điểm của nhân vật trong tác phẩm tự sự:
- Nhân vật: Thường là con người, có thể là sự vật, loài vật ... 
- Đặc điểm nhân vật trong tác phẩm tự sự: Thường được thể hiện qua các khía cạnh: Lai lịch, ngoại hình, nội tâm, hành động, ngôn ngữ ...
Hướng dẫn học sinh phân tích nội tâm nhân vật qua các thao tác sau:
- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác phẩm , nhân vật, như: Nhân vật thuộc tác phẩm nào? Thuộc thời đại nào ? Của tác giả nào? Như thế mới hiểu sâu về nhân vật.
- Thao tác 2: Tìm hiểu nhân vật qua chi tiết cụ thể như:
+ Hình dáng:
+ Nội tâm.
+ Quan hệ của nhân vật với các nhân vật khác.
+ Hoàn cảnh, môi trường sống.
+ Ngôn ngữ nhân vật.
 Trong các yếu tố trên thì nội tâm thể hiện một cách sâu sắc nhất nhân vật. Khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu về nội tâm nhân vật cần lưu ý mỗi nhân vật có nội tâm riêng, cho nên khi tìm hiểu cần có cách khám phá riêng, đặt nội tâm nhân vật trong hoàn cảnh cụ thể để khai thác.
- Thao tác 3: Những kết luận về nội tâm nhân vật: Nhân vật là loại người nào, đại diện cho vấn đề gì về tư tưởng của tác phẩm, đóng góp về mặt nhận thức và giáo dục thẩm mỹ cho người đọc như thế nào? Nhân vật đã có nội tâm rõ, điển hình chưa ... Cần có những dẫn chứng về nội tâm cụ thể để kết luận về nhân vật mang tính thuyết phục cao. 
2.3.2. Đối với học sinh:
Cần nắm được:
- Nội tâm nhân vật trong tác phẩm tự sự: là những tâm tư tình cảm bên trong của nhân vật.
- Vai trò của nội tâm nhân vật có vai trò rất lớn trong việc thể hiện một cách toàn diện về nhân vật. Qua nội tâm nhân vật độc giả sẽ hiểu được diễn biến tâm lí nhân vật từ đó sẽ hiểu được tính cách nhân vật.
2.3.3. Giải pháp cụ thể:
2.3.3.1. Lựa chọn nhân vật để phân tích . 
 Nhân vật trong tác phẩm tự sự rất đa dạng phong phú. Dựa trên phương diện kết cấu và ý thức hệ có thể chia nhân vật ra thành các loại sau: Nhân vật chính, nhân vật phụ, nhân vật trung tâm, nhân vật chính diện, nhân vật phản diện ... các nhân vật sẽ góp phần thể hiện tư tưởng chủ đề và nội dung của tác phẩm.
 Tuy nhiên trong giờ học ở trường phổ thông chúng ta không có đủ thời gian để hướng dẫn học sinh phân tích hết các nhân vật được nên chúng ta phải lựa chọn các nhân vật để phân tích. Ví dụ trong "Chí Phèo" của Nam Cao xuất hiện rất nhiều nhân vật nhưng nhân vật Chí Phèo là thể hiện rõ nhất tư tưởng của tác phẩm. Cho nên khi phân tích tác phẩm này cần chú ý khai thác kĩ nhân vật Chí Phèo. Hay trong "Vợ chồng Aphủ " của Tô Hoài cũng xuất hiện nhiều nhân vật nhưng nhân vật Mị mới là hình tượng điển hình cần phân tích.
2.3.3.2. Xác định nội tâm nhân vật.
 Nội tâm nhân vật được thể hiện trong nhiều thời điểm, có thể trong quá khứ, hiện tại hoặc trong nhiều hoàn cảnh khác nhau.
Trong tác phẩm " Chí Phèo" nhân vật Chí Phèo bộc lộ nội tâm trong hoàn khi đã thức tỉnh.
 Trong tác phẩm " Vợ chồng A Phủ" nội tâm của Mị được bộc lộ khá rõ qua hai thời điểm đó là trong đêm tình mùa xuân và đêm đông cởi trói cứu Aphủ.
 Như vậy qua hai tác phẩm trên chúng ta sẽ tập trung khai thác nội tâm hai nhân vật Chí Phèo và Mị để tìm hiểu toàn diện về nhân vật.	
2.3.3.3. Phân tích nhân vật Chí Phèo (Chí Phèo – Nam Cao) và nhân vật Mị (Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài):
 a, Nhân vật Chí Phèo:
 Trước tiên ta hãy tìm hiểu đôi chút về lai lịch và cuộc đời của Chí Phèo. Chí nguyên là một đứa trẻ khốn khổ, bị bỏ rơi trong cái lò gạch cũ bỏ không. Năm hai mươi tuổi, hắn làm canh điền cho nhà lí Kiến. Đây là một canh điền khỏe mạnh, nhưng “hiền lành như đất”, không những hiền lành anh ta còn nhút nhát, chính Bá Kiến khi đó là lí Kiến đã tận mắt chứng kiến cảnh Chí Phèo “vừa bóp đùi cho bà Ba vừa run run”. Anh ta cũng có những ước mơ rất giản dị và lương thiện như trăm ngàn người nông dân khác là “có một gia đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê. Vợ dệt vải. Chúng lại bỏ một con lợn nuôi để làm vốn liếng. Khá giả thì mua thì mua dăm ba sào ruộng làm”. Ở một xã hội bình thường, những con người  như thế hoàn toàn có thể sống một cách lương thiện và yên ổn. Nhưng chỉ vì ghen tuông vu vơ, bá Kiến đã nhẫn tâm đẩy người thanh niên hiền lành, chất phác ấy vào tù. Nhà tù thực dân  đã tiếp tay cho tên cường hào, sau 7- 8 năm đã biến một nông dân hiền lành, khỏe mạnh, lương thiện và tự trọng thành “con quỷ dữ của làng Vũ Đại”. Từ đây, Chí Phèo bị cướp đi cả nhân hình lẫn nhân tính. Chí Phèo đã bị cướp mất hình hài của con người: “Cái đầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen và rất cơng cơng, hai mắt gờm gờm Cái ngực phanh, đầy những nét chạm trổ” Không những thế tính cách Chí cũng khác hẳn khi xưa. Chí không còn là một anh canh điền ngày xưa mà bây giờ Chí là một thằng liều mạng. Hắn có thể làm tất cả mọi việc như một thằng đầu bò chính cống: kêu làng, rạch mặt ăn vạ, đập phá, đâm chém
      Cứ tưởng Chí Phèo mãi mãi sống kiếp thú vật, rồi sẽ kết thúc bằng cách vùi xác ở một bờ bụi nào đó nhưng bằng tài năng, bằng trái tim nhân đạo và nhất là bằng khả năng miêu tả tâm lí nhân vật sắc sảo của một nhà văn lớn, Nam Cao đã để Chí Phèo trở về sống kiếp người một cách tự nhiên. Dưới ngòi bút sắc sảo của chủ nghĩa hiện thực, quá trình thức tỉnh lương tâm, nhân tính của một con người bị tha hóa, lầm lạc đã diễn ra không hề đơn giản, một chiều, dễ dãi mà do hoàn cảnh khá đặt biệt. Trong một lần say rượu không bình thường đã vô tình đưa Chí Phèo đến gặp thị Nở – một người đàn bà xấu xí và quá lứa lỡ thì. Lần say rượu đặc biệt ấy cùng với trận ốm thập tử nhất sinh đã khiến Chí Phèo có những biến đổi mạnh mẽ về cả tâm lí lẫn sinh lí. Thêm nữa, chút tình thương yêu mộc mạc, cử chỉ giản dị chân thành của thị Nở đã đốt cháy lên ngọn lửa lương tri còn sót lại nơi đáy sâu tâm hồn Chí, đánh thức bản chất lương thiện vốn có bên trong con người lầm lạc. Lúc đầu, thị chỉ hấp dẫn Chí vì đơn giản thị là đàn bà, còn Chí là thằng đàn ông say rượu. Hai người ân ái với nhau thế rồi nửa đêm Chí Phèo đau bụng nôn mửa. Thị Nở dìu Chí Phèo vào nhà và đi “nhặt nhạnh tất cả những manh chiếu rách đắp cho hắn”. Sáng hôm sau, Chí Phèo tỉnh dậy khi “trời đã sáng từ lâu”. Và kể từ khi mãn hạn tù trở về đây là lần đầu tiên con quỷ dữ của làng Vũ Đại hết say và hoàn toàn tỉnh táo. Chí thấy “miệng đắng, chân tay uể oải và lòng mơ hồ buồn”. Lâu lắm hắn mới cảm nhận cuộc sống đời thường với những cảnh sắc, âm thanh bình dị: tiếng cười nói của những người đi chợ, tiếng anh thuyền chài đuổi cá, tiếng chim hót “Những tiếng quen thuộc ấy hôm nào chả có. Nhưng hôm nay hắn mới nghe thấy”, vì chỉ đến hôm nay hắn mới hoàn toàn tỉnh táo, các giác quan mới hoạt động bình thường. Những âm thanh ấy chính là tiếng gọi thiết tha của cuộc sống và đã lay động sâu xa tâm hồn Chí Phèo Khi tỉnh táo, Chí Phèo nhìn lại cuộc đời của mình cả trong quá khứ, hiện tại, tương lai. Trước hết, hắn nhớ lại những ngày “rất xa xôi” hắn mơ ước có “một gia đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê. Vợ dệt vải. Chúng lại bỏ một con lợn để làm vốn liếng. Khá giả thì mua năm sào ruộng làm”. Mơ ước của Hắn thật nhỏ bé và giản dị nhưng suốt ba năm qua nó vẫn chưa trở thành hiện thực. Thì ra, những ước mơ tốt đẹp của Chí Phèo không hề bị mất đi mà nó chỉ chìm sâu vào một góc tăm tối nào đó của tâm hồn Chí. Hiện tại của hắn thật đáng buồn. Buồn vì Chí Phèo thấy mình đã già “đã sang cái dốc bên kia cuộc đời, có thể đã hư hỏng nhiều”  thế mà hắn vẫn đang “cô độc”. Tương lai của hắn lại đáng buồn hơn, bởi hắn có quá nhiều sự bất hạnh “đói rét ốm đau và cô độc”. Đối với Chí, cô độc còn đáng sợ hơn nhiều đói rét và ốm đau. Từ khi đi tù về, Chí “bao giờ cũng say, say vô tận”. Giờ đây lần đầu tiên hắn tỉnh táo suy nghĩ nhận thấy tình trạng bi đát, tuyệt vọng của cuộc đời mình.
       Đúng lúc Chí đang “vẩn vơ nghĩ mãi” thì thị Nở mang “một nồi cháo hành còn nóng nguyên” vào. Việc làm này của thị Nở đã khiến Chí “rất ngạc nhiên” và xúc động đến mức “trào nước mắt” bởi vì đây là lần đầu tên trong đời “hắn được một người đàn bà cho”. Hắn thấy cháo hành của thị Nở không như bát cháo hành bình thường mà trong đó còn hàm chứa tình yêu thương chân thành của thị dành cho hắn. Và như vậy, cũng có nghĩa hàm chứa cả hạnh phúc lứa đôi mà lần đầu tiên Chí cảm nhận được. Còn đối với thị Nở, đây là bát cháo hành tình nguyện, bát cháo hành đem cho, đem tặng, bát cháo hành tình yêu, mở đầu cho hạnh phúc gia đình. Một mặt, bát cháo hành thể hiện tình cảm chan chứa nhân đạo của nhà văn. Mặt khác, nó cũng thể hiện tài năng nghệ thuật miêu tả, phân tích tâm lí nhân vật của Nam Cao. Nếu như ban đầu, người đàn bà xấu xí, quá lứa lỡ thì, lại dở hơi ấy chỉ khơi lại cái bản năng ở Chí Phèo thì sau đó điều kì diệu đã xảy ra, sự săn sóc đầy ân tình và yêu thương mộc mạc của thị Nở đã làm thức dậy bản chất lương thiện tiềm ẩn trong con người Chí Phèo. Bát cháo hành của thị Nở là món quà quý giá nhất mà lần đầu tiên Chí cảm hận được trong đời mình. Hắn ăn và nhận thấy rằng cháo hành rất ngon. Hương vị cháo hành hay hưong vị của tình yêu thương chân thành cảm động, của hạnh phúc giản dị mà có thật , lần đầu tiên đến với Chí Phèo?
      Khi ăn bát cháo hành, Chí Phèo trở lại là anh canh điền ngày xưa và thấm thía nỗi đau của con người biết tự trọng khi bị vợ Bá Kiến sai làm những việc nhục nhã. Điều này chứng tỏ một lần nữa Chí Phèo có bản tính tốt lành, nhưng cái bản tính này trước đây bị lấp đi đến nay mới có cơ hội được thể hiện, bởi vì Chí Phèo vốn là người nông dân lương thiện có bản tính tốt đẹp. Mặc dù bị xã hội tàn ác – đại diện là bá Kiến và nhà tù thực dân dẫu có ra sức hủy diệt bản tính ấy nhưng nó vẫn âm thầm sống trong đáy sâu tâm hồn Chí Phèo, ngay cả khi nhân vật này tưởng chừng đã biến thành quỷ dữ. Khi gặp thị Nở và cảm nhận được tình yêu mộc mạc chân thành của thị trong lúc yếu đuối và cô đơn, lại trong hoàn cảnh vừa qua một trận ốm thì bản chất ấy có cơ hội hồi sinh và nó đã hồi sinh. Từ đây, Chí sống đúng với con người thật của mình: khao khát tình thương và muốn trở thành những người lương thiện.
        Con đường trở lại làm người lương thiện vừa mở ra trước mắt Chí Phèo đã bị đóng sầm lại. Sự mong ước được sống hiền lương của Chí Phèo một lần nữa lại không thành sự thật. Thị Nở không thể giúp gì thêm cho hắn, bởi lẽ bà cô thị kiên quyết ngăn cản mối tình này. Bà không thể đồng ý cho cháu bà “đâm đầu” đi lấy thằng Chí Phèo – “con quỷ dữ của làng Vũ Đại”, bấy lâu nay chỉ có một nghề “rạch mặt ăn vạ”, hắn mãi mãi chỉ là con quỷ dữ, không bao giờ có thể làm người. Cách nhìn nhận của bà cô thị cũng chính là cách nhìn của mọi người làng Vũ Đại lâu nay đối với Chí. Tất cả quen coi anh là “quỷ dữ” mất rồi. Nên hôm nay lương tri anh thức tỉnh, linh hồn người của anh đã trở về nhưng nào có ai nhận ra? Cho nên Chí Phèo thực sự rơi vào một bi kịch tinh thần vô cùng đau đớn – bi kịch bị cự tuyệt làm người lương thiện. Các hy vọng được sống với thị Nở, sâu xa hơn là hy vọng được quay về với cuộc đời lương thiện như một đóm lửa vừa mới được nhóm lên thì đã bị ngay một gáo nước lạnh dội vào cho tắt ngấm. Mặc dù, khi nghe những lời bà cô mắng thì thị Nở thấy lộn ruột nhưng cũng phải nghe theo. Và thị đã giận dữ nói lại với Chí Phèo “tất cả những lời của bà cô”. Điều này khiến Chí “ngẩn người” vì thất vọng nhưng nhưng này có lẽ hắn chưa tuyệt vọng vì lúc đó “hắn lại như hít thấy hơi cháo hành”. Chí ngẩn người ra  vì cay đắng, chua xót trước một sự thật phũ phàng: mọi người đã cự tuyệt, không chấp nhận, dứt khoát không con hắn là một con người. Mùi cháo hành vẫn thoang thoảng đâu đây khiến hắn lại càng thêm đau xót, thấm thía. Hắn thấy rõ mọi con đường đều đang đóng chặt trước mặt hắn. Khi thị ra về, “hắn đuổi theo thị, nắm lấy tay nhưng thị gạt ra”. Điều đó chứng tỏ Chí luôn luôn khao khát tình yêu, thiết tha đến với thị Nở, đến với cuộc đời lương thiện. Từ đây, Chí đã thấm thía sâu sắc bi kịch của con người sinh ra làm người nhưng không được làm người. Chí vật vã, đau đớn và tuyệt vọng. Thật là lạ khi thấy Chí ôm mặt khóc rưng rức. Những giọt nước mắt đau đớn, hối hận nhưng đã quá muộn màng. Không còn cách nào khác, Chí lại tìm đến rượu. Nhưng vì ý thức đã trở về, lần uống rượu này của Chí khác biết bao nhiêu lần uống rượu trước. Hắn “càng uống lại càng tỉnh ra”, hắn không ngửi thấy mùi rượu mà chỉ nghe thoang thoảng mùi cháo hành, càng uống càng thấm thía nỗi đau vô hạn của thân phận.
     Trong cơn khủng hoảng và bế tắc, Chí Phèo lại càng thấm thía hơn tội ác của kẻ đã cướp đi của mình cả bộ mặt và linh hồn con người. Chí đã xách dao ra đi. Hành động muốn đi trả thù của Chí rất dữ dội, quyêt liệt khiến Chí đi đến một hành động “đâm chết cả nhà nó”. Nhưng “nó” là ai? Tiềm thức mách bảo Chí đó là Bá Kiến. Trước đó, Chí không định đến nhà bá Kiến mà định đến nhà thị Nở để đâm chết thị và bà cô thị cho hả giận nhưng cuối cùng Chí lại quên đến nhà thị Nở mà đến nhà bá Kiến. Khi đến nhà bá Kiến, Chí trợn mắt chỉ tay vào mặt lão, đanh thép kết tội tên cáo già này đòi “làm người lương thiện, đòi” một bộ mặt lành lặn. Câu hỏi cuối cùng của Chí Phèo: “Ai cho tao lương thiện?” là câu hỏi chất chứa niềm phẫn uất, đau đớn, còn làn day dứt người đọc: làm thế nào để con người sống cuộc sống con người trong cái xã hội tàn bạo, ngột ngạt, vùi dập nhân tính ấy? Thế rồi, Chí đâm chết kẻ thù. Hành động của Chí đã vượt khỏi suy nghĩ của tên địa chủ nổi tiếng khôn ngoan, gian hùng. Đây là cách hành động của người say không theo dự kiến ban đầu, nhưng trong sâu thẳm tâm hồn, Chí lờ mờ hiểu ra nguyên nhân sâu xa đâu phải vì thị Nở hay bà cô thị mà cái kẻ làm ra Chí như thế này chính là bá Kiến. Đến đòi quyền làm người lương thiện là phải đòi nơi lão bá, không đòi dược thì phải trả thù. Tuy làm tay sai cho bá Kiến nhưng ngọn lửa căm hờn vẫn âm ỉ cháy trong con người Chí Phèo. Khi Chí Phèo đã thức tỉnh thì hắn hiểu ra nguồn gốc bi kịch của mình nên ngọn lửa căm hờn càng bùng lên dữ dội. Do vậy, Chí Phèo đâm chết bá Kiến không hẳn vì say rượu mà chính vì mối thù đã bừng cháy. Cái chết của Chí chứng tỏ Chí khao khát trở về cuộc sống lương thiện. Vì vậy cái chết của Chí Phèo có ý nghĩa tố cáo mạnh mẽ cái xã hội thực dân nửa phong kiến không những đẩy người dân lương thiện vào con đường bần cùng hóa, lưu manh hóa mà còn đẩy họ vào cái chết.
      Qua việc miêu tả đời sống nội tâm và nhất là quá trình thức tỉnh của Chí Phèo, Nam Cao đã đặt ra bi kịch của người nông dân trước cách mạng: đó là bi kịch con người sinh ra là người mà không được làm người. Đồng thời qua nhân vật Chí Phèo, Nam Cao đã hai lần tố cáo cái xã hội thực dân phong kiến: xã hội đó cướp đi những gì Chí Phèo có và đã cướp những gì Chí Phèo muốn. Điều này thể hiện sự cảm thông sâu sắc của Nam Cao với khát vọng lương thiện trong con người và sự bế tắc của những khát vọng trong hiện thực xã hội ấy. Ngoài ra, tác phẩm còn đặt ra một vấn đề nhân sinh mang tính triết lí sâu sắc: làm thế nào để con người sống đúng nghĩa là người trong cái xã hội tàn bạo phi nhân tính đương thời. Với thành công của truyện đặc biệt là nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật sắc sảo, Nam Cao đã trở thành cây bút văn xuôi hàng đầu của nền văn học hiện thực 1930 – 1945.
b, Nhân vật Mị:
 Mị là nhân vật chính của tác phẩm được Tô Hoài thể hiện những diễn biến tâm lí khá tinh tế và phức tạp. Tâm lí của Mị được thể hiện khá rõ qua hai thời điểm là: đêm tình mùa xuân và đêm đông cởi trói cứu A Phủ.
Tâm lí của Mị trong đêm tình mùa xuân: 
 Cuộc sống của Mị trong nhà Thống lí Pá Tra là cuộc sống của một kiếp nô lệ bị bóc lột bởi nhiều ách áp bức: Cường quyền, bạo lực, thần quyền, nam quyền.Sống trong cuộc sống đó Mị mất hết nhiệt tình sống, cô làm việc và sống như con trâu con ngựa, con rùa nuôi trong xó cửa. Kiếp sống đó đã đánh mất hết những nhiệt tình sống trong cô, mất hết cảm giác làm người. Cô không kêu than, không oán trách, không cười, không nói thậm chí còn không buồn chết khi cha cô không còn nữa.
 Sức sống tiềm tàng của Mị thực sự trỗi dậy trong đêm tình mùa xuân. Hình ảnh quen thuộc của mùa xuân đã xuất hiện. Cỏ gianh vàng ửng, những chiếc váy hoa đã