SKKN Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh qua chuyên đề “Tuần hoàn máu” nhằm nâng cao hứng thú học tập môn Sinh học cho học sinh THPT

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BÌNH XUYÊN
 =====*= *=*=*=*======
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến kinh nghiệm: Đổi mới phương pháp dạy học theo định 
hướng phát triển năng lực học sinh qua chuyên đề “Tuần hoàn máu” 
nhằm nâng cao hứng thú học tập môn sinh học cho học sinh THPT.
 Tác giả sáng kiến: Lê Thị Lan Phương
 Môn: Sinh học
 Mã sáng kiến: 31.56.05
 Trường THPT Bình Xuyên
 Vĩnh Phúc, năm 2019 MỤC LỤC
1. Lời giới thiệu 1
2. Tên sáng kiến: Đổi mới phương pháp dạy học theo định 2
hướng phát triển năng lực học sinh qua chuyên đề “Tuần hoàn 
máu” nhằm nâng cao hứng thú học tập môn sinh học cho học 
sinh THPT.
3. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến 2
4. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử 2
5. Mô tả bản chất của sáng kiến 2
6. Những thông tin cần được bảo mật (nếu có): Không 54
7. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến 54
8. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp 54
dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả và theo ý kiến của tổ 
chức, cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp 
dụng thử (nếu có)
9. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp 55
dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả.
10. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do 56
áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân.
11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử 56
hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu (nếu có) BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu
 Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, khoa học thường thức vì thế giáo 
viên có thể hướng dẫn học sinh quan sát phương tiện trực quan là các sơ đồ, 
hình vẽ, mẫu vật tự nhiên, các thí nghiệm Để kích thích quan sát, chú ý, khơi 
dậy ở học sinh tính tò mò khoa học, phát hiện những băn khoăn, thắc mắc, tạo 
tình huống có vấn đề cũng như vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Cần 
phải cấu trúc lại chương trình dạy học theo các chuyên đề, để giáo viên chủ 
động, linh hoạt trong việc kết hợp, đa dạng các phương pháp dạy học, các hoạt 
động học tập, có như vậy mới tạo được sự hứng thú học tập cho học sinh. 
 Phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ kiến thức một chiều” như trước 
kia đa số các em học thuộc những kiến thức thầy cô giáo truyền thụ, còn khả 
năng vận dụng, khả năng giao tiếp, kỹ năng xử lí tình huống của các em rất hạn 
chế, học sinh chưa biết cách tự học, trong giờ học các em rất ít có cơ hội để 
khám phá, để đặt vấn đề và học sinh rất yếu khi vận dụng tri thức tổng hợp cũng 
như giải quyết các tình huống thực tiễn. Một trong những nguyên nhân dẫn đến 
tình trạng trên là sự gò bó trong chương trình môn học, trước lượng kiến thức 
cần truyền đạt nhiều mà thời gian của 1 tiết dạy chỉ có 45 phút. Vì thế giáo viên 
ít giao nhiệm vụ học tập cho học sinh, ít có điều kiện để quan tâm đến việc học 
của học sinh vì vậy một số học sinh trong lớp trở nên thờ ơ với việc học, không 
hứng thú với môn học. Trước thực tế đó, tôi thiết nghĩ trong quá trình giảng dạy 
cần có những giải pháp đổi mới đồng bộ về phương pháp giảng dạy và kiểm tra 
đánh giá theo hướng phát triển năng lực cho học sinh.
 Học sinh THPT hiện nay có nhiều thế mạnh so với thế hệ trước, khả năng 
tiếp thu cái mới nhanh nhạy, được tiếp cận với nhiều phương tiện giáo dục, 
truyền thông hiện đại, có nhiều cơ hội để học tập tiến bộ. Với vai trò là một giáo 
viên dạy môn sinh học THPT, tôi thấy dạy học theo hướng phát triển năng lực 
cho học sinh là yêu cầu cấp thiết và quan trọng, đòi hỏi mỗi giáo viên cần nỗ 
lực, cố gắng tìm tòi học hỏi đưa ra những giải pháp phù hợp, hiệu quả. Trong 
 1 cô giáo giảng dạy môn Sinh học đều biết chương trình thi THPT Quốc Gia của 
môn Sinh rất rộng, kiến thức trải dài từ lớp 10 đến lớp 12. Thêm vào đó kiến 
thức thi của môn Sinh không chỉ dừng lại ở lí thuyết mà học sinh còn phải giải 
bài tập, có nắm vững lí thuyết học sinh mới làm tốt bài tập. Ngoài ra học sinh đi 
học gần như kín tuần không ít học sinh còn học thêm một số môn khác vào buổi 
tối, nên thời gian học sinh đầu tư vào cho các bài học môn Sinh rất hạn chế hoặc 
học xong rồi về nhà không học bài cũ vì vậy một số học sinh trong lớp trở nên 
thờ ơ với việc học, không hứng thú với môn Sinh.
5.1.2.Một số giải pháp
 Một là, nắm vững đặc trưng cơ bản của môn học: Môn sinh học là một môn 
khoa học thực nghiệm, khoa học thường thức nên khi dạy giáo viên cần cung 
cấp tri thức khoa học chính xác, cụ thể, có những ứng dụng thực tế chứ không 
được nêu kiến thức theo chủ quan cảm tính. Đảm bảo triển khai đầy đủ, hệ thống 
kiến thức theo chuẩn kiến thức kĩ năng của Bộ giáo dục và đào tạo, chú trọng 
cho học sinh đạt được các yêu cầu nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng 
cao. Củng cố, luyện tập, khắc sâu kiến thức, nâng cao vận dụng kiến thức vào 
thực tiễn đời sống.
 Hai là, dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, giúp học 
sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu những tri 
thức được sắp đặt sẵn. Giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành 
các hoạt động học tập phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã 
biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn...
 Ba là, chú trọng rèn luyện cho học sinh biết khai thác sách giáo khoa và các 
tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, suy luận để tìm tòi và 
phát hiện kiến thức mới... Định hướng cho học sinh cách tư duy như phân tích, 
tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen để dần hình 
thành và phát triển tiềm năng sáng tạo.
 3 Để nâng cao hiệu quả của các phương pháp dạy học này người giáo viên 
trước hết cần nắm vững những yêu cầu và sử dụng thành thạo các kỹ thuật của 
chúng trong việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp, kỹ thuật đặt các câu 
hỏi và xử lý các câu trả lời trong đàm thoại, hay kỹ thuật làm mẫu trong luyện 
tập. Tuy nhiên, các phương pháp dạy học truyền thống có những hạn chế tất yếu, 
vì thế bên cạnh các phương pháp dạy học truyền thống cần kết hợp sử dụng các 
phương pháp dạy học mới, có thể tăng cường tính tích cực nhận thức của học 
sinh trong thuyết trình, đàm thoại theo quan điểm dạy học giải quyết vấn đề.
2. Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học
 Việc phối hợp đa dạng các phương pháp và hình thức dạy học trong toàn 
bộ quá trình dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và 
nâng cao chất lượng dạy học. Dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, nhóm đôi và dạy 
học cá thể là những hình thức xã hội của dạy học cần kết hợp với nhau, mỗi một 
hình thức có những chức năng riêng. Tình trạng độc tôn của dạy học toàn lớp và 
sự lạm dụng phương pháp thuyết trình cần được khắc phục, đặc biệt thông qua 
làm việc nhóm. Trong thực tiễn dạy học ở trường trung học hiện nay, nhiều giáo 
viên đã cải tiến bài lên lớp theo hướng kết hợp thuyết trình của giáo viên với 
hình thức làm việc nhóm, góp phần tích cực hoá hoạt động nhận thức của học 
sinh. Tuy nhiên hình thức làm việc nhóm rất đa dạng, không chỉ giới hạn ở việc 
giải quyết các nhiệm vụ học tập nhỏ xen kẽ trong bài thuyết trình, mà còn có 
những hình thức làm việc nhóm giải quyết những nhiệm vụ phức hợp, có thể 
chiếm một hoặc nhiều tiết học, sử dụng những phương pháp chuyên biệt như 
phương pháp đóng vai, nghiên cứu trường hợp, dự án.
 Mặt khác, việc bổ sung dạy học toàn lớp bằng làm việc nhóm xen kẽ trong 
một tiết học mới chỉ cho thấy rõ việc tích cực hoá “bên ngoài” của học sinh. 
Muốn đảm bảo việc tích cực hoá “bên trong” cần chú ý đến mặt bên trong của 
phương pháp dạy học, vận dụng dạy học giải quyết vấn đề và các phương pháp 
dạy học tích cực khác.
 5 quyết vấn đề là con đường cơ bản để phát huy tính tích cực nhận thức của học 
sinh, có thể áp dụng trong nhiều hình thức dạy học với những mức độ tự lực 
khác nhau của học sinh. Các tình huống có vấn đề là những tình huống khoa học 
chuyên môn, cũng có thể là những tình huống gắn với thực tiễn. Trong thực tiễn 
dạy học hiện nay, dạy học giải quyết vấn đề thường chú ý đến những vấn đề 
khoa học chuyên môn mà ít chú ý hơn đến các vấn đề gắn với thực tiễn. Tuy 
nhiên nếu chỉ chú trọng việc giải quyết các vấn đề nhận thức trong khoa học 
chuyên môn thì học sinh vẫn chưa được chuẩn bị tốt cho việc giải quyết các tình 
huống thực tiễn. Vì vậy bên cạnh dạy học giải quyết vấn đề, lý luận dạy học còn 
xây dựng quan điểm dạy học theo tình huống.
8. Dạy học với lý thuyết tình huống
 Giáo viên đưa ra tình huống có vấn đề, học sinh độc lập hoạt động để giải 
quyết vấn đề, khi học sinh không thể giải quyết vấn đề, giáo viên can thiệp 
thông qua các câu hỏi gợi ý.
9. Vận dụng dạy học theo tình huống
 Dạy học theo tình huống là một quan điểm dạy học, trong đó việc dạy học 
được tổ chức theo một chủ đề phức hợp gắn với các tình huống thực tiễn cuộc 
sống và nghề nghiệp. Quá trình học tập được tổ chức trong một môi trường học 
tập tạo điều kiện cho học sinh kiến tạo tri thức theo cá nhân và trong mối tương 
tác xã hội của việc học tập. Các chủ đề dạy học phức hợp là những chủ đề có nội 
dung liên quan đến nhiều môn học hoặc lĩnh vực tri thức khác nhau, gắn với 
thực tiễn. Trong nhà trường, các môn học được phân theo các môn khoa học 
chuyên môn, còn cuộc sống thì luôn diễn ra trong những mối quan hệ phức hợp. 
Vì vậy sử dụng các chủ đề dạy học phức hợp góp phần khắc phục tình trạng xa 
rời thực tiễn của các môn khoa học chuyên môn, rèn luyện cho học sinh năng 
lực giải quyết các vấn đề phức hợp, liên môn.
 Phương pháp nghiên cứu trường hợp là một phương pháp dạy học điển 
hình của dạy học theo tình huống, trong đó học sinh tự lực giải quyết một tình 
 7 hợp với nội dung và phương pháp dạy học. Công nghệ thông tin là phương tiện 
giúp giáo viên và học sinh tra cứu thông tin và còn là công cụ hỗ trợ cho các em 
trong hoạt động nhóm, trong vai trò là báo cáo viên.
 Phương tiện dạy học có vai trò quan trọng trong việc đổi mới phương 
pháp dạy học, nhằm tăng cường tính trực quan và thí nghiệm, thực hành trong 
dạy học. Hiện nay, việc trang bị các phương tiện dạy học mới cho các trường 
phổ thông từng bước được tăng cường. Tuy nhiên các phương tiện dạy học tự 
làm của giáo viên luôn có ý nghĩa quan trọng, cần được phát huy. Đa phương 
tiện và công nghệ thông tin vừa là nội dung dạy học vừa là phương tiện dạy học 
trong dạy học hiện đại. Bên cạnh việc sử dụng đa phương tiện như một phương 
tiện trình diễn, cần tăng cường sử dụng các phần mềm dạy học cũng như các 
phương pháp dạy học sử dụng mạng điện tử (E-Learning), mạng trường học kết nối.
12. Sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo
 Kỹ thuật dạy học là những cách thức hành động của của giáo viên và học 
sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình 
dạy học. Các kỹ thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy 
học. Có những kỹ thuật dạy học chung, có những kỹ thuật đặc thù của từng 
phương pháp dạy học, ví dụ kỹ thuật đặt câu hỏi trong đàm thoại. Ngày nay 
người ta chú trọng phát triển và sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích 
cực, sáng tạo của người học như “động não”, “tia chớp”, “bể cá”, “bản đồ tư duy”, 
“khăn trải bàn”...
13. Chú trọng các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn Sinh học
 Phương pháp dạy học có mối quan hệ biện chứng với nội dung dạy học, 
việc sử dụng các phương pháp dạy học đặc thù có vai trò quan trọng trong dạy 
học bộ môn. Các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn được xây dựng trên cơ 
sở lý luận dạy học bộ môn. Ví dụ: Thí nghiệm là một phương pháp dạy học đặc 
thù quan trọng của môn Sinh học; các phương pháp dạy học như trình diễn vật 
 9