Sáng kiến Vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp sơ đồ tư duy vào dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp - Địa lí 10, chương trình GDPT 2018 để phát triển phẩm chất, năng lực học sinh

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 SÁNG KIẾN KHOA HỌC GIÁO DỤC
Đề tài:
 VẬN DỤNG HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO KẾT HỢP SƠ 
 ĐỒ TƯ DUY VÀO DẠY HỌC BÀI: ĐỊA LÍ MỘT SỐ NGÀNH CÔNG 
 NGHIỆP – ĐỊA LÍ 10, CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018, ĐỂ PHÁT TRIỂN 
 PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH
 (LĨNH VỰC: ĐỊA LÍ)
 Năm học: 2022 – 2023 Mục lục
Nội dung Trang
I. Phần mở đầu........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài...................................................................................1
1.2 Tính mới của đề tài...........................................................................................2
1.3. Đóng góp của đề tài..........................................................................................3
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................3
2.1 Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................3
2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................4
3.1 Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................4
3.2 Phạm vi nghiên cứu..........................................................................................4
4. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................4
II. Phần nội dung....................................................................................................5
Chương I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài......................................................5
1. Cơ sở lý luận.......................................................................................................5
1.1 Một số vấn đề lý luận chung.............................................................................5
1.2 Cơ sở lý luận của hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo..............................5
1.3 Dạy học bằng sơ đồ tư duy..............................................................................8
2. Cơ sở thực tiễn..................................................................................................9
2.1 Thực trạng học tập của học sinh......................................................................9
2.2 Thực trạng dạy học của giáo viên....................................................................11
2.3 Thực trạng kiểm tra đánh giá..........................................................................12
Chương II. Giải pháp thực hiện đề tài..................................................................12
1. Cách thức vận dụng Hoạt động TNST kết hợp SĐTD vào dạy
Học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 – CTGDPT 2018..............12 III. Phần kết luận..................................................................................................62
1. Hiệu quả đề tài..................................................................................................62
2. Khả năng nhân rộng..........................................................................................64
3. Một số đề xuất...................................................................................................65
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHẦN PHỤ LỤC I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
 Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã đưa nền giáo dục nước ta thực hiện 
bước đổi mới căn bản toàn diện chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung 
sang tiếp cận phát phát triển phẩm chất năng lực của người học; từ chỗ quan tâm tới 
việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm tới việc học sinh học được, hình 
thành được, phát triển được năng lực, phẩm chất gì qua việc học. Cũng vì lẽ đó 
các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực được sử dụng trong quá trình dạy học 
ngày càng phổ biến. Với việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới này 
thay thế chương trình giáo dục phổ thông 2006 thì hoạt động dạy học theo hướng 
trải nghiệm sáng tạo - từ liên hệ thực tiễn sản xuất kinh doanh ở địa phương nơi học 
sinh sinh sống là phương pháp gắn liền dạy học với thực tiễn có nhiều ưu thế. Việc 
trải nghiệm các cơ sở sản xuất kinh doanh ở địa phương về các vấn đề sẽ tìm hiểu 
trong bài học tạo điều kiện cho việc hình thành kiến thức mới mang tính thực tế hơn, 
đồng thời với hoạt động này phẩm chất năng lực của các em sẽ được phát triển toàn 
diện. Bên cạnh đó việc trải nghiệm các cơ sở sản xuất kinh doanh tại địa phương sẽ 
giúp học sinh phát hiện ra được những thế mạnh, thuận lợi, những khó khăn tại 
huyện mình sinh sống, từ đó bồi đắp lòng yêu đất nước, ý thức học tập tích cực để 
góp phần xây dựng quê hương cho học sinh. Đây cũng là yêu cầu mà chương trình 
GDPT 2018 hướng đến dạy học gắn với thực tiễn, dạy học từ thực tiễn để phát triển 
toàn diện phẩm chất năng lực học sinh.
 Mặt khác, theo tinh thần của việc cải cách giáo dục với việc ban hành chương 
trình Giáo dục phổ thông mới 2018 thì việc kết hợp sử dụng các phương pháp hình 
thức dạy học tích cực trong cùng một bài một nội dung sẽ tăng hiệu quả dạy học, từ 
đó phẩm chất và năng lực của học sinh sẽ được hình thành phát triển một cách tốt 
và đầy đủ nhất. Chính vì vậy việc sử dụng Sơ đồ tư duy kết hợp với các phương 
pháp dạy học khác để dạy học cũng được quan tâm chỉ đạo và vận dụng khi thực 
hiện chương trình giáo dục phổ thông lần này.
 Vấn đề tìm hiểu về các ngành kinh tế, đặc biệt là các ngành công nghiệp trên 
mọi phạm vi từ đại cương, đến từng khu vực, quốc gia luôn được con người quan 
tâm. Hiện nay với chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 vấn đề này được đề 
cập trong phần Địa lí kinh tế xã hội lớp 10 – Bài: Địa lí một số ngành công nghiệp. 
Đây là nội dung kiến thức mang tính chất đại cương nhưng lại có sự liên hệ với 
thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh nơi địa phương các em sinh sống khá rõ 
nét. Nếu dạy học bài này theo phương pháp truyền thống thì nội dung sẽ khô khan 
không có tính liên kết và không thể hiện được mối quan hệ với nhau, học sinh sẽ 
nhàm chán, máy móc, khó khăn trong việc lĩnh hội kiến thức, từ đó phẩm chất năng 
lực cũng khó có thể phát triển. Như vậy vấn đề đặt ra là phải vận dụng các phương 
pháp dạy học làm sao để không chỉ hướng dẫn để học sinh biết được, hình thành
 1 chất năng lực học sinh, đáp ứng mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 
2018.
 Sáng kiến chưa được công bố ở bất cứ cuộc thi, tạp chí nào.
1.3. Đóng góp của đề tài
 Qua quá trình nghiên cứu, điều tra và thực nghiệm sư phạm tôi thấy đề tài mình 
đã có những đóng góp sau:
- Phong cách, chất lượng học tập của học sinh được nâng lên rõ rệt.
- Thông qua các hoạt động trải nghiệm, tìm hiểu thực tế các cơ sở sản xuất kinh 
doanh công nghiệp tại địa bàn huyện Quỳnh Lưu, tiến hành làm việc nhóm, lập sơ 
đồ tư duy cho bài học và báo cáo trên lớp thì các phẩm chất (yêu nước, nhân ái, chăm 
chỉ, trung thực, trách nhiệm) và năng lực của học sinh như: năng lực tự chủ, tự học; 
năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; năng lực 
chuyên biệt về Địa lý như: năng lực tư duy tổng hợp theo lãnh thổ, năng lực học tập 
ngoài thực địa, năng lực sử dụng hình ảnh, vi deo năng lực tổng hợp trình bày thông 
tin. được hình thành và phát triển rõ rệt.
 - Việc trải nghiệm tìm hiểu, thu thập, tổng hợp kiến thức cho bài học từ thực tế được 
đề cập đối với bài học có tính liên hệ thực tiễn cao như bài học này nên đã tạo cho 
học sinh tâm thế quan tâm đến những vấn đề của thế giới, của nước ta, của địa 
phương các em sinh sống về Vấn đề phát triển các ngành công nghiệp; ảnh hưởng 
của sự phát triển các ngành công nghiệp đối với đời sống kinh tế xã hội của địa 
phương.
- Xây dựng, vận dụng câu hỏi và bài tập để dạy bài Địa lí một số ngành công nghiệp, 
Địa lí 10, chương trình GDPT 2018 theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực.
- Xây dựng ma trận đề kiểm tra cho KTĐG thường xuyên, giữa kì, cuối kì II Địa lí 
10 - THPT về chuyên đề địa lí công nghiệp.
- Đề tài được sử dụng để dạy bài: Địa lý một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 
chương trình GDPT 2018 với cả 3 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, Cánh 
Diều, Chân trời sáng tạo.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu.
2.1. Mục tiêu
 Vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo và Sơ đồ tư duy để tích cực hóa hoạt 
động nhận thức của học sinh dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp (Địa lí 
10 – GDPT 2018) nhằm góp phần đổi mới phương pháp, nâng cao chất lượng dạy 
học bộ môn ở nhà trường phổ thông; đảm bảo phát triển phẩm chất năng lực HS.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
 3 II. PHẦN NỘI DUNG
 Chương I. Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của đề tài
1. Cơ sở lý luận
1.1. Cơ sở lí luận dạy học hoạt động trải nghiệm sáng tạo
 Cụm từ “hoạt động trải nghiệm sáng tạo” là một thuật ngữ mới trong dự thảo 
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của chương trình giáo dục phổ thông mới 
năm 2018. Có thể hiểu: một hoạt động giáo dục có mục đích, được tổ chức nhằm 
hình thành phẩm chất, năng lực cho người học, dành cho học sinh và phải đảm bảo 
3 yếu tố: Hoạt động – Trải nghiệm – Sáng tạo, mới được gọi là hoạt động trải nghiệm 
sáng tạo. Trong Dự thảo, thuật ngữ HĐTNST được định nghĩa: là hoạt động giáo 
dục trong đó từng học sinh được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong nhà trường hoặc 
xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, 
đạo đức, các kĩ năng và tích lũy kinh nghiệm riêng của cá nhân nên có thể nhìn nhận 
hoạt động trải nghiệm sáng tạo dưới các góc độ khác nhau:
- Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể là một hình thức tổ chức dạy học: như vậy, 
ở đây, hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ là một trong số các hình thức tổ chức dạy 
học, giáo dục để tổ chức các hoạt động giáo dục, là một “cách” để học sinh chiếm 
lĩnh tri thức, kỹ năng, kĩ xảo, hình thành năng lực, phẩm chất.
- Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể được hiểu là một nội dung giáo dục thiết kế 
nhằm phát triển nhân cách một cách toàn diện cho học sinh.
- Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể được hiểu là bản chất của một hoạt động 
nên có mục đích, đối tượng,. . . cụ thể:
+ Chủ thể: Học sinh và các lực lượng liên quan.
+ Đối tượng: Tri thức, kinh nghiệm xã hội, giá trị, kĩ năng xã hội.
+ Mục tiêu: Giáo dục toàn diện và phát huy tốt tiềm năng, khả năng sáng tạo của 
mỗi học sinh.
+ Kết quả: Phát triển các kĩ năng, năng lực, phẩm chất.
- Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể được hiểu tương đương với một môn học.
 Bản thân hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể được nhìn nhận dưới nhiều góc 
độ khác nhau tùy vào quan điểm, nghiên cứu của mỗi người. Với mỗi cách nhìn, nó 
lại được tổ chức thực hiện theo cách khác nhau. Trong đề tài này hoạt động trải 
nghiệm sáng tạo được nhìn nhận như một hình thức tổ chức dạy học tích cực. 
HĐTNST là một hình thức hoạt động giáo dục, trong đó, dưới sự hướng dẫn và tổ 
chức của giáo viên, học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động học tập thực 
tiễn khác nhau của môi trường xung quanh với tư cách là chủ thể của hoạt động, 
được thể hiện sự sáng tạo của bản thân, qua đó tăng cường kiến thức, hình thành và 
phát triển phẩm chất năng lực, nhân cách phù hợp cũng như tiềm năng sáng tạo của 
bản thân.
 5