Sáng kiến kinh nghiệm Dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học

 PHÒNG GD&ĐT LỆ THỦY
TRƯỜNG TH PHÚ THỦY
  SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 Họ và tên: Đặng Thị Thu Hồng
    Ngày tháng năm sinh: 10/4/1987
 Năm vào ngành giáo dục: 01/11/2014
 Trình độ chuyên môn : Đại học Sư phạm Âm nhạc
    Chức vụ: GV giảng dạy môn Âm nhạc Khối 1-5
ĐỀ TÀI:
“MỘT SỐ KINH NGHIỆM DẠY HÁT DÂN CA CHO HỌC SINH TIỂU HỌC”
Phần I- Đặt vấn đề
1. Cơ sở khoa học
1.1. Cơ sở lí luận
Học sinh Tiểu học ở lứa tuổi từ 6 đến 11, đây là lứa tuổi  rất nhạy cảm với âm nhạc. Cuộc sống của các em không thể thiếu được loại nghệ thuật này. Môn Âm nhạc giúp các em hướng tới cái đẹp, góp phần giáo dục các em trở thành những người có đạo đức. Ngoài ra nó còn giúp các em có tâm hồn phong phú và bớt mệt mỏi sau những giờ học căng thẳng.Trong chương trình Âm nhạc ở Tiểu học, Học hát là nội dung trọng tâm, được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 5, đây cũng là phân môn học sinh yêu thích nhất. Phân môn Học hát có ba dạng bài là: bài hát thiếu nhi Việt Nam, dân ca và các bài hát nước ngoài.
Khả năng âm nhạc của học sinh Tiểu học có sự phát triển rõ rệt từ lớp 1 đến lớp 5. Ví dụ học sinh lớp 1, 2 có trí nhớ còn hạn chế, các em khó học thuộc những bài hát có lời ca tương đối dài hoặc có nhiều lời ca. Đến lớp 4, 5, khả năng ghi nhớ của học sinh đã được nâng cao hơn so với giai đoạn trước. Biểu hiện về năng lực âm nhạc của học sinh rất khác biệt. Cũng có những học sinh có năng khiếu ở mặt này nhưng lại yếu ở mặt khác, ví dụ: hát đúng về cao độ thì lại chưa vững về trường độ, có khả năng gõ đệm tốt nhưng lại yếu về vận động theo nhạc Đa số học sinh có khả năng hát kết hợp các hoạt động khác như: vận động theo nhạc, gõ đệm, tham gia trò chơi Hứng thú, sở thích âm nhạc của học sinh không hoàn toàn giống nhau, cảm nhận thẩm mĩ âm nhạc của các em cũng khác biệt.
1.2. Cơ sở thực tiễn
Sau 3 năm dạy học Âm nhạc, tôi đã thực hiện nhiều tiết dạy bài dân ca cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 5 và thu được nhiều kinh nghiệm sư phạm cũng như  những phương pháp dạy học phù hợp. Nhờ tích luỹ được một số kinh nghiệm nên việc dạy hát dân ca cho các em ngày càng trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn.
2. Mục tiêu
- Trình bày những kinh nghiệm thu được sau quá trình nhiều năm dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học.
- Trình bày hiệu quả thu được sau khi áp dụng những kĩ thuật dạy hát dân ca.
- Đề xuất một số kiến nghị với Ban giám hiệu Trường. 
3. Đối tượng nghiên cứu
Các vấn đề về dạy hát dân ca cho học sinh.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Tham khảo một số tài liệu về giáo dục Âm nhạc trong trường phổ thông ở Việt Nam.
- Thực tiễn dạy học Âm nhạc trong một số trường Tiểu học ở Lệ Thủy-Quảng Bình.
5. Kế hoạch nghiên cứu
- Thu thập tài liệu về dạy hát dân ca cho học sinh phổ thông.
- Vận dụng những kinh nghiệm của cá nhân vào các tiết dạy hát dân ca ở trường.
- Trao đổi với đồng nghiệp về những kết quả thu được, điều chỉnh cho phù hợp với thực tế dạy học tại nhà trường.
- Viết báo cáo về kinh nghiệm dạy hát dân ca.
Phần II- Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
Theo sách giáo khoa hiện hành, học sinh Tiểu học được học 55 bài hát, trong đó có 11 bài dân ca, đó là:
- Quê hương tươi đẹp (dân ca Nùng)
- Lí cây xanh (dân ca Nam Bộ)
- Xoè hoa (dân ca Thái)
- Bắc kim thang (dân ca Nam Bộ)
- Gà gáy (dân ca Cống)
- Ngày mùa vui (dân ca Thái)
- Bạn ơi lắng nghe (dân ca Ba na)
- Cò lả (dân ca đồng bằng Bắc Bộ)
- Chim sáo (dân ca Khmer)
- Màu xanh quê hương (dân ca Khmer)
- Hát mừng (dân ca Hrê)
            Ngày mới vào nghề, tôi thấy có nhiều khó khăn khi dạy bài hát dân ca cho học sinh, khó dạy hay được. Ví dụ: học sinh thường hát rất buồn, không biết hát những tiếng có luyến, hát sai giai điệu cả về cao độ và trường độ, các em chưa yêu thích bài dân ca Trong quá trình dạy học, tôi đã suy nghĩ để tìm biện pháp khắc phục những hạn chế nào. Đến nay, việc dạy những bài này đã trở nên dễ dàng hơn, đó là nhờ việc áp dụng dạy bài hát dân ca với  quy trình gồm 7 bước, kèm theo một số kĩ thuật cụ thể trong từng bước.
Bước 1: Giới thiệu bài hát
Bước 2: Nghe hát mẫu           
Bước 3: Đọc lời ca
Bước 4: Khởi động giọng
Bước 5: Tập hát từng câu
Bước 6: Hát cả bài
Bước 7: Củng cố, kiểm tra
            Tuy quy trình dạy học giống với việc dạy hát các bài hát thiếu nhi và nước ngoài, nhưng kĩ thuật dạy hát những bài hát dân ca có nhiều khác biệt. Sự khác biệt này mới tạo nên những phong cách, màu sắc khác nhau của mỗi bài hát.
            Về áp dụng những kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca, ở bước giới thiệu bài hát, tôi thường dùng bản đồ, tranh ảnh để giới thiệu vị trí địa lí và đời sống của đồng bào các dân tộc. Bước này rất hấp dẫn học sinh và mang lại cho các em nhiều kiến thức bổ ích.
Trong bước nghe hát mẫu, tôi thường sưu tầm băng đĩa hình để cho học sinh xem bài hát trên băng đĩa hình, để các em biết về trang phục và động tác múa hát đặc trưng của từng vùng miền. Vì vậy, khi dạy các em trình bày bài hát kết hợp vận động, các em đã thể hiện được những động tác múa hát đặc trưng của mỗi dân tộc thêm tự nhiên và hiệu quả hơn.
Trong bước đọc lời ca, tôi thường giải thích những từ khó trong bài hát, ví dụ từ Xoè hoa trong bài cùng tên có nghĩa là múa hoa. Bài Gà gáy, từ té le là một cách cảm nhận của đồng bào Cống về tiếng gáy te te của chú gà trống choai. Bài Bắc kim thang, từ kèo là thanh gỗ hoặc tre nằm trên cột nhà, làm khung đỡ trần nhà; té nghĩa là ngã; làm chi nghĩa là làm gì; le le nghĩa là con vịt trời; bìm bịp là một loài chim. Bài Cò lả, từ phủ là chỉ đơn vị hành chính ngày xưa, tương đương như quận huyện ngày nay. Việc hiểu ý nghĩa những từ đó giúp học sinh thấy gần gũi với bài hát hơn.
Trong bước khởi động giọng, trước đây tôi thường sử dụng gam trưởng hoặc gam thứ của âm nhạc phương Tây cho học sinh khởi động giọng, ví dụ:
Tuy nhiên, mỗi bài dân ca của Việt Nam có màu sắc riêng, và thường viết bằng thang âm ngũ cung, như Pha Son La Đô Rê (Quê hương tươi đẹp), Đô Rê Mi Son La (Lí cây xanh), vì thế việc sử dụng gam trưởng, thứ của phương Tây là không phù hợp. Tôi thường sử dụng chính thang âm của từng bài làm mẫu âm khởi động. Thậm chí có bài tôi đã dùng giai điệu của bài hát làm mẫu để học sinh khởi động giọng, ví dụ bài Chim sáo tôi đã sử dụng câu hát cuối là mẫu âm:
Việc sử dụng mẫu âm này vừa giúp học sinh bước đầu được nghe âm hưởng của bài hát, ngoài ra còn giúp các em được tiếp xúc với giai điệu để học bài hát dễ dàng hơn.
Khi dạy bài hát dân ca, việc chia các câu hát trong bài dân ca phải hết sức linh hoạt, có thể có câu hát dài, có câu hát ngắn vì bài dân ca thường được xây dựng từ thơ lục bát, lời ca đệm thêm bằng những hư từ nên cấu trúc không cân đối. Ví dụ bài Xoè hoa được chia thành 4 câu hát với độ dài ngắn không đều nhau:
            Bùng bong bính boong ngân nga tiếng cồng vang vang.
Nghe tiếng chiêng reo vui rộn ràng.
Nghe tiếng khèn tiếng sáo vang lừng.
Tay nắm tay ta cùng xoè hoa.
Hoặc bài Cò lả cũng được chia thành 4 câu hát dài ngắn khác nhau.
Con cò cò bay lả lả bay la,
Bay từ từ cửa phủ, bay ra ra cánh đồng.
Tình tính tang tang tính tình ơi bạn rằng ơi bạn ơi,
Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng.
Tập hát từng câu là bước trọng tâm của việc dạy hát. Khi dạy các bài dân ca, tôi thường tăng cường hát mẫu để hướng dẫn học sinh hát đúng những tiếng có dấu luyến cũng như thể hiện được sắc thái của bài. Cũng vì có câu hát dài ngắn không đều, nên khi dạy từng câu, có những câu phải dạy khá kĩ các em mới hát đúng giai điệu, cũng như những tiếng hát luyến. Ví dụ bài Cò lả, câu hát Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng là câu hát dài và có nhiều tiếng hát luyến nên tôi thường cho học sinh tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với 3 câu khác. Ngoài ra, tôi cũng hướng dẫn các em cách lấy hơi 2 lần, ở đầu câu và giữa câu hát.
Trong quá trình áp dụng một số kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 5 tôi đã điều tra và lưu lại những kết quả thử nghiệm, nhằm so sánh về mức độ học sinh đạt được các yêu cầu về hát dân ca. Cụ thể là:
Các mức độ yêu cầu
Kết quả ở những lớp không áp dụng kĩ thuật
Kết quả ở những lớp có áp dụng kĩ thuật
Hát đúng giai điệu, lời ca
khoảng 75%
khoảng 90%
Biết hát kết hợp với gõ đệm theo 3 cách (nhịp, phách, tiết tấu lời ca)
khoảng 80%
khoảng 95%
Biết hát kết hợp với vận động theo nhạc
khoảng 75%
khoảng 90%
Thuộc tên các bài dân ca đã học
khoảng 60%
khoảng 85%
Yêu thích các bài dân ca
khoảng 65%
khoảng 90%
 Phần III- Kết luận và kiến nghị
1. Kết luận
- Sáng kiến kinh nghiệm này được xây dựng không chỉ dựa vào kinh nghiệm cá nhân, mà còn căn cứ vào cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn việc dạy học Âm nhạc ở Tiểu học cũng như tham khảo một số tài liệu về dạy hát dân ca cho học sinh phổ thông.
- Sáng kiến kinh nghiệm đã trình bày về phương pháp và một số kĩ thuật dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học nhằm gây hứng thú cho học sinh, giúp các em hát đúng giai điệu, lời ca và thêm yêu thích các bài dân ca Việt Nam.
- Sáng kiến kinh nghiệm đã được trao đổi giữa các giáo viên dạy Âm nhạc tại một số trường Tiểu học. Kết quả cho thấy, đó là những vấn đề có tính khả thi và phù hợp với điều kiện dạy học hiện nay. Giáo viên có thể dễ dàng thực hiện, học sinh tiếp thu kiến thức dễ dàng, hầu hết các em hoàn thành mục tiêu tiết học.
2. Kiến nghị
Để sáng kiến kinh nghiệm trên phát huy được hiệu quả cao hơn trong hoạt động dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học, chúng tôi đề nghị Ban giám hiệu trường Tiểu học Phú Thủy tiếp tục trang bị những phương tiện dạy học cần thiết như: tranh ảnh, đĩa hình về múa hát dân ca các dân tộc. Việc dạy hát dân ca có thể đạt hiệu quả cao hơn nếu được thực hiện trên giáo án điện tử, điều này giúp học sinh được học bằng đa giác quan: nghe, nhìn, cảm nhận, vận động
Dạy hát dân ca là góp phần gìn giữ và phát huy những bản sắc văn hoá của dân tộc. Nhận thức được vấn đề này, tôi đã suy nghĩ và có nhiều tìm tòi trong việc dạy hát dân ca cho học sinh. Trên đây là một số kinh nghiệm tôi thu được trong quá trình dạy học, chúng hoàn toàn có tính khả thi, phù hợp với điều kiện dạy học thực tế. Tôi đã chia sẻ những kinh nghiệm dạy học của mình với đồng nghiệp, họ cũng áp dụng và thu được những kết quả tốt hơn trong dạy học. Nhờ thực hiện những kinh nghiệm này, học sinh đã biết trình bày những bài dân ca hay hơn và các em cũng ngày càng yêu thích các bài hát dân ca Việt Nam.
 Tài liệu tham khảo
- Sách giáo khoa Âm nhạc lớp 4, 5. 
- Sách Giáo viên Âm nhạc lớp 1, 2, 3, 4, 5. 
- Phương pháp dạy học các môn học ở Tiểu học. 
- Phương pháp dạy học Âm nhạc.
- Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn Âm nhạc ở Tiểu học, Nhà xuất bản Giáo dục.