Hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ trong dạy học Lịch sử lớp 12 ở trường THPT

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT TỐNG DUY TÂN
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
HỆ THỐNG HÓA KIẾN THỨC BẰNG SƠ ĐỒ 
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 12 Ở TRƯỜNG THPT 
 Người thực hiện: Đỗ Thị Hoa
 Chức vụ: Giáo viên
 SKKN thuộc môn: Lịch sử
THANH HÓA NĂM 2019
MỤC LỤC
1. Mở đầu......................................................................................................
1.1. Lí do chọn đề tài.....................................................................................
1.2. Mục đích của đề tài................................................................................
1.3. Phạm vi nghiên cứu................................................................................
1.4. Phương pháp nghiên cứu........................................................................
1.5. Điểm mới của đề tài...............................................................................
2. Giải quyết vấn đề......................................................................................
2.1. Cơ sở lí luận...........................................................................................
2.2. Thực trạng của đề tài..............................................................................
2.2.1. Thuận lợi.............................................................................................
2.2.2. Khó khăn.............................................................................................
2.2.3. Điều tra cụ thể.....................................................................................
2.3. Giải Pháp thực hiện................................................................................
2.3.1. Quy trình xây dựng sơ đồ hệ thống hóa kiến thức..............................
2.3.2. Yêu cầu đối với giáo viên và học sinh................................................
2.3.3. Một số giải pháp thực tế trong việc hệ thống kiến thức bằng sơ đồ trong dạy học lịch sử lớp 12 ở trường THPT................................................
2.4. Kết quả đạt được....................................................................................
2.4.1. Trước khi áp dụng sơ đồ hệ thống hóa kiến thức vào dạy học môn Lịch sử..........................................................................................................
2.4.2. Khi áp dụng sơ đồ hệ thống hóa kiến thức vào dạy học môn Lịch sử...................................................................................................................
3. Kết quả và kiến nghị.................................................................................
3.1. Kết quả...................................................................................................
3.2. Kiến nghị................................................................................................
1
1
2
2
2
3
3
3
4
4
4
4
5
5
6
7
16
16
16
17
17
17
1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ. Nhiệm vụ của sử học là khôi phục lại trung thực, khách quan về bức tranh của quá khứ, từ đó rút ra bài học về quá khứ, vận dụng vào trong cuộc sống hiện tại và dự đoán về tương lai. Do đó, đây hoàn toàn không phải là một môn học chỉ yêu cầu người học ghi nhớ và biết về sự kiện, hiện tượng hay nhân vật lịch sử mà điều quan trọng là người học cần phải biết sự kiện – hiểu sự kiện – nhớ sự kiện, trên cơ sở đó mới có được sự phân tích, tư duy lôgic, biết khái quát và đánh giá sự kiện một cách chính xác nhất. Trong quá trình dạy học lịch sử, người thầy không được áp đặt ý kiến chủ quan của mình mà để cho học sinh có những kết luận, đánh giá và nhận định trên sự hướng dẫn, tư vấn và tổ chức của người thầy. 
Trong việc khôi phục lại bức tranh của quá khứ một cách chân thực và sinh động thì đồ dùng trực quan sinh động đóng một vai trò quan trọng. Ngoài ra, để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, sự tư duy độc lập của học sinh trong việc chiếm lĩnh tri thức thì việc hệ thống hóa kiến thức lịch sử bằng sơ đồ cũng là một phương pháp phù hợp với đặc trưng của bộ môn. Với việc đổi mới dạy học theo hướng “lấy học sinh làm trung tâm – không thể áp đặt kiến thức một chiều từ giáo viên” thì việc phát huy năng lực tối đa của người học là một vấn đề hết sức quan trọng và cần thiết. 
Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy ở một số trường phổ thông nói chung và trường THPT Tống Duy Tân – nơi tôi đang giảng dạy – nói riêng, trong nhiều năm học sinh vẫn tiếp thu kiến thức lịch sử một cách khá thụ động, năng lực tự học của học sinh còn hạn chế. Học sinh chủ yếu học bài nào biết bài đó, chưa có sự liên hệ giữa các bài, chưa có sự liên hệ kiến thức với nhau nên chưa phát huy được tư duy logic, tư duy hệ thống. Do đó, tâm lý chung của các em là rất ngại học, thậm chí là “sợ” môn học này. 
Với mong muốn nâng cao chất lượng và hình thành tư duy lôgic, tư duy hệ thống trong quá trình dạy học lịch sử, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ trong dạy học Lịch sử lớp 12 ở trường THPT”. Đây là đề tài tôi đã áp dụng trong quá trình dạy học ở trường THPT Tống Duy Tân trong nhiều năm qua và nhận được sự phản hồi, thu được kết quả rất tốt từ phía học sinh. Tuy vậy, đề tài chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự quan tâm góp ý của bạn bè và đồng nghiệp để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn.
1.2. Mục đích của đề tài
Đề tài nghiên cứu nhằm những mục đích sau:
- Dạy cho học sinh “học cách học”, từ đó giúp học sinh biết sự kiện – hiểu sự kiện – nhớ sự kiện, trên cơ sở đó có được sự phân tích, tư duy logic, biết khái quát, đánh giá và rút ra bản chất của sự kiện một cách chính xác nhất. Hơn nữa, học sinh cũng đánh giá được các sự kiện, hiện tượng trong mối quan hệ với nhau.
- Từ việc nắm vững kiến thức giúp các em biết vận dụng linh hoạt vào việc giải các bài tập, câu hỏi lịch sử. Việc giải các bài tập trắc nghiệm lịch sử theo 4 mức độ (nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, vận dụng cao) sẽ trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.
- Việc hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ Lịch sử tạo cho các em tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong việc chiếm lĩnh tri thức, từ đó các em tâm lý hứng thú khi học Lịch sử. 
Với kinh nghiệm của mình, tôi mong muốn sẽ góp phần nâng cao được hiệu quả trong việc dạy học môn Lịch sử ở trường THPT Tống Duy Tân nói riêng và dạy học môn Lịch sử ở trường THPT nói chung.
 1.3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài xoay quanh việc nghiên cứu giảng dạy và học tập với “Hệ thống kiến thức bằng sơ đồ trong dạy học lịch sử lớp 12 THPT”. 
Đối tượng nghiên cứu mà tôi áp dụng trong khuôn khổ của đề tài này là lớp 12A, 12C, 12E – đối tượng chuẩn bị bước vào kỳ thi THPT quốc gia, những lớp tôi được phân công giảng dạy và phổ biến cho bạn bè đồng nghiệp áp dụng với các cấp học đặc biệt là đối tượng lớp 12 ở trường THPT Tống Duy Tân. Trên thực tế, việc hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ Lịch sử đã được tôi áp dụng ở tất cả các cấp học, ở những bài học phù hợp và đã mang lại hiệu ứng tốt.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: để có thể hiểu bài, nắm bắt được các kiến thức cơ bản, hiểu rõ được bản chất sự kiện, đồng thời có thể vẽ được sơ đồ tư duy thì điều quan trọng là phải tìm hiểu, nghiên cứu kỹ tài liệu nhất là kiến thức sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo có liên quan.
- Phương pháp điều tra, thu thập thông tin: trên cơ sở những tiết học, tính hiệu quả của các tiết học và việc học sinh hứng thú tiếp thu bài như thế nào, làm bài đạt kết quả ra sao để đánh giá tính hiệu quả, tính thực tiễn của đề tài. Sử dụng các câu hỏi điều tra có thể đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của việc đánh giá khả năng lĩnh hội kiến thức của học sinh trong việc giảng dạy môn lịch sử lớp 12, để khắc phục nhược điểm trong phương pháp kiểm tra đánh giá cần phối hợp các phương pháp hiện đại. Tăng cường kiểm tra đánh giá kết quả học sinh học để từ đó có điều chỉnh hợp lí hơn.
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu: điều tra tính hiệu quả của đề tài thông qua phiếu học tập, thông qua kết quả học tập của học sinh từng lớp, từng kỳ và cả năm học.
1.5. Điểm mới của đề
	Việc sử dụng sơ đồ trong dạy học lịch sử nói chung và trong dạy học ở trường THPT nói riêng cũng đã được áp dụng. Tuy nhiên, việc hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ trong dạy học lịch sử ở trường THPT cho đối tượng lớp 12 chuẩn bị thi THPT Quốc gia bằng hình thức trắc nghiệm còn ít và chưa phổ biến, chưa hệ thống nhất là ở trường THPT Tống Duy Tân. Bởi vậy, tôi chọn đề tài này mong muốn mang đến kinh nghiệm hữu ích nhằm nâng cao chất lượng dạy và học cho học sinh khối 12.
2. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
2.1. Cơ sơ lí luận
 Lịch sử là những sự kiện, hiện tượng, những gì diễn ra trong quá khứ nên học sinh không trực tiếp quan sát được. Bởi vậy, việc học tập, tiếp thu kiến thức môn lịch sử sẽ rất khó đối với học sinh. Để cho kiến thức lịch sử trở nên sống động, dễ nhớ, dễ hiểu, ngoài việc giáo viên cần kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học kết hợp với các phương tiện dạy học trực quan sinh động thì việc sử dụng phương pháp hệ thống hoá kiến thức qua sơ đồ có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với các em học sinh :
 Thứ nhất, giúp học sinh hệ thống được kiến thức trọng tâm của từng mục từng bài, hoặc từng chương, từng chuyên đề sau khi đã học xong. Học sinh tiếp thu kiến thức theo sự hiểu biết của mình chứ không phải học thuộc lòng hoặc nhớ kiến thức một cách máy móc, thiếu khoa học.
 Thứ hai, giúp các em không chỉ nhớ lâu mà còn nhớ sâu kiến thức lịch sử một cách khoa học.
 Thứ ba, giúp các em có thể phát triển khả năng quan sát, khả năng tư duy, trí tưởng tượng.
 Thứ tư, giúp các em có thể rèn luyện và phát triển khả năng nói, khả năng trình bày, khả năng diễn đạt các sự kiện lịch sử .
 Thứ năm, việc hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ sẽ thay thế cho một khối lượng lớn kiến thức về từ ngữ, giúp các em phát triển tư duy để học tập tốt hơn, 
làm bài tập lịch sử tốt hơn đặc biệt là làm các câu hỏi trắc nghiệm.
 Với tất cả những ý nghĩa trên, việc hệ thống hoá kiến thức qua sơ đồ trong dạy học lịch sử (đặc biệt là lịch sử lớp 12) là cần thiết, sẽ góp phần to lớn trong việc nâng cao chất lượng bộ môn và hiệu quả ôn tập của học sinh, đặc biệt nó vô cùng hữu ích và thiết thực giúp các em giải quyết các câu hỏi trắc nghiệm một cách tốt nhất.
2.2. Thực trạng của đề tài
2.2.1. Thuận lợi
 - Về phía nhà trường: nhà trường quan tâm hỗ trợ cho giáo viên có điều kiện thay đổi phương pháp giảng dạy của mình theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh thông qua các phương tiện dạy học như: ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng dồ dùng trực quan, sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề, thuyết trình
- Về phía giáo viên: Giáo viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm, hỗ trợ kiến thức cho nhau, thông qua hoạt động này những học sinh yếu kém sẽ được giáo viên kèm cặp hướng dẫn cụ thể hơn. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên kết hợp và khai thác triệt để các đồ dùng và phương tiện dạy học như tranh ảnh, bản đồ, sơ đồ, mô hình, ứng dụng công nghệ thông tin
 	- Về phía học sinh: Đa số học sinh xuất phát từ gia đình thuần nông nên ngoan và chịu khó học tập. Các em tham gia tích cực trong việc thảo luận nhóm và đã đưa hiệu quả cao trong quá trình lĩnh hội kiến thức.
2.2.2. Khó khăn
 Nhà trường quan tâm xong cơ sở vật chất của nhà trường còn thiếu thốn, chưa đáp ứng tốt yêu cầu của việc đổi mới chất lượng giáo dục.
Đa số học sinh thuần nông, kinh tế gia đình còn khó khăn nên việc quan tâm đến chất lượng giáo dục của nhiều gia đình chưa cao.
 Học sinh chưa có tinh thần học tập, một số em còn làm việc riêng trong giờ học nên tiếp thu bài chậm, tiếp thu máy móc, chủ yếu là học thuộc lòng. Bên cạnh đó, một số em luôn có tư tưởng coi lịch sử là môn phụ, thi làm thế nào để chống điểm liệt nên không cần thiết, không cần quan tâm đến việc học.
2.2.3. Điều tra cụ thể
 Trong quá trình vừa giảng dạy vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập bộ môn của học sinh vừa tiến hành rút kinh nghiệm qua mỗi tiết dạy.Việc điều tra được thực hiện thông qua kiểm tra 15 phút, kiểm tra chất lượng đầu năm 
 Qua điều tra, đa số học sinh làm bài chưa tốt, chưa biết vận dụng và liên hệ 
kiến thức giữa các bài các chương, chưa nắm rõ các sự kiện lịch sử qua các giai đoạn hay lẫn lộn giữa sự kiện này với sự kiện khác. Từ đó chất lượng bộ môn lịch sử chưa cao còn nhiều điểm dưới trung bình.
2.3. Giải Pháp thực hiện
2.3.1. Quy trình xây dựng sơ đồ hệ thống hóa kiến thức 
Hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ trong dạy học Lịch sử ở trường THPT được thực hiện theo các bước sau:
- Bước 1: Xác định nhiệm vụ học tập: Để học sinh xác định được hoạt động học tập của bản thân, giáo viên phải kết hợp các phương pháp sư phạm khác nhau tác động vào mọi giác quan của người học để tạo động cơ, nhu cầu muốn giải quyết các vấn đề mà giáo viên đưa ra thì việc hệ thống hóa kiến thức mới đạt hiệu quả cao. 
- Bước 2: Phân tích, xác định nội dung kiến thức cần hệ thống hóa: Để thực hiện bước này, giáo viên cần định hướng cho học sinh bằng các câu hỏi gợi ý, hướng dẫn học sinh đọc SGK, quan sát, phân tích tài liệu tham khảo, tranh ảnh và video. Từ những gợi ý này, học sinh sẽ xác định được những nội dung kiến thức trọng tâm cần được hệ thống hóa. 
- Bước 3: Xác định nội dung kiến cơ bản nhất chọn làm kiến thức chốt. Mỗi kiến thức chốt sẽ là một đỉnh của sơ đồ. Có thể gộp những kiến thức chốt cùng tính chất, cùng thể loại về ý nghĩa và nội dung vào chung một đỉnh. Mã hóa kiến thức chốt. Có thể sử dụng những kí hiệu dễ hiểu nhất để mã hóa kiến thức chốt, như vậy sẽ giúp học sinh dễ dàng ghi nhớ hơn và sơ đồ cũng trở nên đơn giản, dễ hiểu hơn 
- Bước 4: Thiết lập mối quan hệ giữa các nhánh của sơ đồ: Sau khi xác định kiến thức chốt, cần xác định mối liên hệ phụ thuộc giữa nội dung các đỉnh với nhau, bằng cách nối các đỉnh bằng mũi tên hay đoạn thẳng, sao cho phản ánh được logic phát triển của nội dung đó để hình thành các cung của sơ đồ. 
- Bước 5: Hoàn thiện sơ đồ hệ thống hóa kiến thức: Sau khi xác định được mối quan hệ giữa các nội dung kiến thức, học sinh phải trình bày được mối quan hệ giữa các nội dung kiến thức được hệ thống hóa bằng việc hoàn thiện các sơ đồ theo một trật tự logic nhất định. 
Tuy nhiên, khi sử dụng sơ đồ để hệ thống hóa kiến thức cần đảm bảo một số yêu cầu sau: 
- Sơ đồ hệ thống hóa kiến thức phải thực hiện mục tiêu của bài học. 
	- Sơ đồ hệ thống hóa kiến thức phải đảm bảo tính khoa học, chính xác, logic và mang tính sư phạm cao. 
- Sơ đồ hệ thống hóa kiến thức phải đảm bảo sự liên hệ chặt chẽ giữa các nội dung kiến thức. 
- Sơ đồ hệ thống hóa kiến thức phải bao quát được nội dung cơ bản về kiến thức cần hệ thống ở SGK theo từng bài, từng chương, từng giai đoạn lịch sử. 
- Sơ đồ hệ thống hóa kiến thức phải dễ hiểu, không quá phức tạp, phù hợp với trình độ của học sinh.
2.3.2. Yêu cầu đối với giáo viên và học sinh
- Đối với giáo viên
 Cần chuẩn bị tốt tất cả các đồ dung dạy học trước khi lên lớp như giáo án (hoặc giáo án điện tử), bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, sơ đồ hệ thống hóa kiến thức tùy thuộc vào đặc trưng của từng bài khác nhau
 Cần kết hợp nhuần nhuyễn các bước, các khâu lên lớp, các phương pháp dạy học phù hợp với đặc trưng của bộ môn.
 Giáo viên cần đưa ra hệ thống câu hỏi rõ ràng, phát huy được năng lực sáng tạo của học sinh. Hệ thống câu hỏi phải thể hiện được đầy đủ các mức độ (nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, vậ dụng cao). Giáo viên phải có sự dẫn dắt, phát huy được khả năng tư duy sáng tạo của các em học sinh.
 Giáo viên cần biết cách tạo ra không khí lớp học vui vẻ, thoải mái tạo điều kiện để các em tham gia vào hoạt động học, phát huy khả năng tự học để chiếm lĩnh kiến thức, tránh việc tiếp thu kiến thức một cách máy móc, thụ động.
 Khi học sinh trả lời giáo viên phải nhận xét câu trả lời của học sinh, nếu thiếu có thể cho một học sinh khác bổ sung hoặc giáo viên trình bày cụ thể. 
 Nội dung bài học phải thật ngắn gọn cô đọng nhưng phải đảm bảo nội dung cơ bản, cần nhấn mạnh ý chính của bài.
- Đối với học sinh
 Học sinh cần phải học bài và chuẩn bị bài đầy đủ trước khi đến lớp, phải đọc trước bài mới trong sách giáo khoa, chuẩn bị tất cả các câu hỏi trong SGK phần sẽ học.
 Trong giờ học phải chú ý nghe giáo viên giảng bài, tích cực, chủ động trong việc chiếm lĩnh kiến thức, không tiếp thu bài một cách thụ động, máy móc.
Học sinh có tinh thần tự giác học tập, biết tìm tòi, sáng tạo, phân tích, đánh giá sự kiện hoặc so sánh sự kiện này với sự kiện khác.
 	Học sinh phải biết sử dụng bản đồ, lược đồ trình bày diễn biến một cuộc khởi nghĩa hoặc một giai đoạn lịch sử.
2.3.3. Một số giải pháp thực tế trong việc hệ thống kiến thức bằng sơ đồ trong dạy học lịch sử lớp 12 ở trường THPT
* Sử dụng sơ đồ trong việc tóm tắt kiến thức của bài học (dạy học nêu vấn đề)
Để tạo hứng thú cho học sinh trong mỗi tiết học lịch sử thì việc dạy học nêu vấn đề rất quan trọng. Sau khi dẫn dắt vào bài học theo từng cách khác nhau tùy thuộc vào từng bài cụ thể (như tung ra một số hình ảnh, đặt các câu hỏi nêu vấn đề, đoạn băng video ngắn sau đó yêu cầu học sinh nêu lên nội dung cơ bản của vấn đề cần giải quyết), giáo viên có thể sử dụng sơ đồ để nêu lên những nhiệm vụ trọng tâm cần giải quyết trong bài. Việc sử dụng sơ đồ ngay đầu bài mới sẽ giúp học sinh xác định rõ những nội dung kiến thức trọng tâm, xâu chuỗi và kết nối kiến thức, hệ thống lại trong quá trình tiếp thu bài học. 
	Việc sử dụng sơ đồ ngay từ đầu bài học là phương pháp dạy học nêu vấn đề, đòi hỏi học sinh có sự tập trung và nắm được rõ mục tiêu của bài học. Sơ đồ nêu được nêu ra từ đầu bài học giáo viên sẽ để ở góc bảng bên phải, trong quá trình tiếp thu và lĩnh hội kiến thức, học sinh sẽ nắm vững kiến thức một cách hệ thống và khoa học. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên sẽ tổ chức các hoạt động học của học sinh để các em chủ động, sáng tạo trong chiếm lĩnh tri thức. Điều này không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả cho giờ học trên lớp mà còn giúp các em ôn tập tốt ở nhà. Từ đó vận dụng kiến thức vào làm các bài tập trắc nghiệm một cách dễ dàng và hiệu quả hơn.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 12 – Lịch sử lớp 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam (1919 – 1925), yêu cầu về mặt kiến thức là học sinh phải nắm được chính sách tăng cường khai thác Việt Nam của thực dân Pháp trong chương trình khai thác thuộc địa lần thức hai về các ngành, thấy được sự chuyển biến về các mặt kinh tế đã tác động đến xã hội, từ đó rút ra được mâu thuẫn chủ yếu trong xã hội Việt Nam lúc này là mâu thuẫn giữa dân tộc Việt Nam với đế quốc Pháp và bọn phản động tay sai. Trình bày được các hoạt động tiêu biểu, tính chất và đặc điểm của phong trào yêu nước thời kì này. Hoạt động yêu nước của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trong giai đoạn 1919 - 1925 và tác động đối với cách mạng Việt Nam. Để học sinh có thể nắm rõ những yêu cầu và nội dung chính của bài, tôi đưa ra sơ đồ hệ thống hóa kiến thức cần nắm như sau:
Việc đưa ra sơ đồ hệ thống hóa kiến thức ngay từ đầu và để ở góc bảng này giúp các em định hướng và tập trung vào các mục tiêu kiến thức của bài học.
	Ví dụ 2: Khi học bài 13 – Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1925 đến năm 1930, để học sinh có thể nắm được nhiệm vụ học tập ngay từ đầu bài học, có lối tư duy mạch lạc, rõ ràng, tôi đưa ra sơ đồ sau:
Từ sơ đồ này, học sinh sẽ xác định ngay được những nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung làm rõ trong bài học, đồng thời sẽ có sự phân tích, đánh giá và thấy được mối liên hệ giữa các sự kiện lịch sử.
* Sử dụng sơ đồ trong hệ thống hóa kiến thức sau khi học xong bài học
- Hệ thống hóa kiến thức theo từng bài học cụ thể
Việc hệ thống hoá kiến thức lịch sử theo sơ đồ sau khi đã học xong là vô cùng quan trọng đặc biệt là đối với học sinh khối 12 – đối tượng đang chuẩn bị cho kì thi THPT Quốc gia bằng hình trắc nghiệm. Sau khi học xong, thay vì bắt học sinh phải nhớ một lượng kiến thức lớn, giáo viên có thể cho học sinh hệ thống hóa bằng sơ đồ... Với phương pháp này giúp học sinh có thể hệ thống được lượng kiến thức trọng tâm trong từng mục, từng bài, biết cách khái quát và hệ thống lại kiến thức. Từ đó, giúp các em hạn chế được tìn