Chuyên đề Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của Men đen trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học Lớp 9

 Chuyên đề:”Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của MenĐen trong bồi 
dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9”
_________________________________________________________________________
 CHUYÊN ĐỀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI 
 MÔN: SINH HỌC
Người thực hiện: Đỗ Hoa Huệ
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Lập Thạch 
 – huyện Lập Thạch- Vĩnh Phúc
Tên chuyên đề: Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của 
MenĐen trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9.
Dự kiến số tiết bồi dưỡng: 12 tiết
Đối tượng bồi dưỡng: Học sinh giỏi lớp 9
 Giáo viên thực hiện : Đỗ Hoa Huệ Trường THCS Lập Thạch
 1 Chuyên đề:”Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của MenĐen trong bồi 
dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9”
_________________________________________________________________________
được trình bày chuyên đề :”Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của 
MenĐen trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9”
 II.MỤC ĐÍCH CHỌN ĐỀ TÀI:
 -Thông qua bài giảng kiến thức cơ bản giúp học sinh hiểu và nắm vững,khắc sâu kiến 
thức,hiểu được cách giải các dạng bài tập về các quy luật di truyền của MenĐen.Đồng thời 
qua đó học sinh cũng khắc sâu kiến thức lí thuyết về các quy luật di truyền của 
MenĐen.Cách giảng này khác với giảng dạy đại trà trên lớp.
 -Coi đề tài là một tài liệu để nghiên cứu và tham khảo cho đồng nghiệp và 
học sinh.
III.ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU:
III.1.Đối tượng nghiên cứu:
 -Xây dựng phương pháp giải bài tập về các quy luật di truyền của MenĐen dựa trên cơ 
sở lí thuyết của chương I:Các thí nghiệm của MenĐen.
 -Hướng dẫn học sinh giải được bài tập về các quy luật di truyền của MenĐen,từ đó nâng 
cao khả năng tư duy trừu tượng và phân tích của học sinh.
III.2.Khách thể nghiên cứu:
 -Học sinh giỏi lớp 9 trường THCS Lập Thạch và học sinh giỏi của các trường THCS 
trong huyện Lập Thạch về ôn luyện để thi Tỉnh tại trường THCS Lập Thạch.
 -Giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Sinh học lớp 9.
IV.NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:
 -Tìm hiểu thực trạng khi giảng dạy học sinh giỏi môn Sinh lớp 9 ở nội dung các quy 
luật di truyền của MenĐen hiện nay.
 -Phân tích kiến thức cơ bản là cơ sở cho việc xây dựng các phương pháp giải bài tập về 
các quy luật di truyền của MenĐen.
 -Xây dựng các dạng bài tập và cách giải bài tập các quy luật di truyền của MenĐen.
 -Kiểm chứng các giải pháp đã đưa ra trong chuyên đề vào thực tiễn giảng dạy bồi 
dưỡng học sinh giỏi.
 Giáo viên thực hiện : Đỗ Hoa Huệ Trường THCS Lập Thạch
 3 Chuyên đề:”Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của MenĐen trong bồi 
dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9”
_________________________________________________________________________
 PHẦN II:NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ
I.CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI:
I.1.Cơ sở khoa học:
 Cách giải các bài tập về các quy luật di truyền của MenĐencó thể khác nhau về nhiều 
chi tiết,tùy theo từng bài toán cụ thể nhưng nhìn chung vẫn có những phép giải cơ 
bản.Những phép giải này có liên quan đến các phương pháp phân tích di truyền mà 
MenĐen đã thực hiện.Phương pháp đó là nguồn gốc cho ông và những người tiếp theo phát 
hiện ra các quy luật di truyền.Vì vậy bài toán nhận thức về quy luật di truyền khi giải về cơ 
bản là thực hiện phương pháp phân tích di truyền.
 Các phương pháp phân tích di truyền được đề cập đến bao gồm phương pháp phân tích 
thế hệ lai và lai phân tích.Về thực chất các bài toán nhận thức và quy luật di truyền được 
thiết kế dựa vào các phương pháp phân tích di truyền nói trên.Do đó nếu học sinh nắm 
vững các phương pháp phân tích di truyền thì các em sẽ vận dụng để giải các bài toán nhận 
thức một cách thuận lợi.Tuy nhiên việc nhận thức được thực chất và các mối quan hệ giữa 
các phương pháp không đơn giản với học sinh,do đó người dạy cần chú trọng tới điều 
này.Phương pháp phân tích các thế hệ lai nhằm xác định các quy luật di truyền chi phối các 
tính trạng,vì vậy khi trình bày các quy luật di truyền về một hoặc nhiều tính trạng dứt khoát 
phải thể hiện phương pháp này,nghĩa là sơ đồ lai được thể hiện từ PF1.Tính chất di 
truyền của tính trạng do gen trong nhân chi phối hay sự phát hiện ra quy luật di truyền chi 
phối nó chỉ xác định được khi biết tỉ lệ phân li của nó ở F2. 
I.2. Cơ sở thực tiễn : 
 Di truyền học của Menđen là môn khoa học rất quan trọng trong sinh học,cơ sở khoa 
học của nó đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề cơ bản của các phần sinh học khác. Kiến thức di 
truyền học của Menđen có phần trừu tượng, khó hiểu cần phải có sự yêu thích, hứng thú, 
tập trung tư duy cao mới có thể nhận thức và khắc sâu kiến thức
 Lượng kiến thức bài tập của phần này tương đối nhiều với các dạng cơ bản chi phối và 
làm nền tảng cho các quy luật di truyền khác,thế nhưng thời lượng tiết luyện tập trong phân 
phối chương trình lại quá ít,chỉ có 1 tiết (Luyện tập chương I).Thời gian giảng dạy chính 
khóa trên lớp là 2 tiết/tuần,thời gian bồi dưỡng đội tuyển ít vì các em còn phải học thêm 
nhiều môn khác nữa.Chính vì thế lượng thời gian để học sinh dành cho học đội tuyển 
không nhiều.Bên cạnh đó khả năng nhận thức của học sinh đội tuyển với chương Các thí 
nghiệm của MenĐen chưa thực sự đầy đủ và đồng đều,các em thường gặp phải những sai 
sót rất đáng tiếc khi giải bài tập phần này.Từ thực trạng trên,tôi thấy nguyên nhân chủ yếu 
là do học sinh nắm chưa vững nội dung kiến thức đồng thời trong quá trình dạy học do yêu 
cầu của bài học nên giáo viên cũng không có đủ thời gian để hướng dẫn học sinh cách giải 
 Giáo viên thực hiện : Đỗ Hoa Huệ Trường THCS Lập Thạch
 5 Chuyên đề:”Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của MenĐen trong bồi 
dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9”
_________________________________________________________________________
 +Đối với Thực vật thì có 2 cách là: Cho cá thể đó tự thụ phấn hoặc cho 2 cá thể có 
cùng 1 kiểu hình đem giao phấn với nhau. Nếu thấy ở đời con ngoài kiểu hình giống bố mẹ 
ban đầu còn xuất hiện thêm kiểu hình mới khác bố mẹ, thì kiểu hình mới xuất hiện phải là 
tính trạng lặn(ví dụ P: Cao x Cao, mà ở F1 thu được có cả cao và thấp thì thấp là tính trạng 
lặn) hoặc dùng dấu hiệu F1 tự thụ phấn ở F2 tỉ lệ KH chiếm 3/4 là tính trạng trội; chiếm 1/4 
là tính trạng lặn.
 +Đối với Động vật cho 2 cá thể có cùng KH giao phối với nhau và cũng tương tự như 
trên.
 -Lai phân tích:Là phép lai giữa 1 cơ thể mang tính trạng trội cần xác định kiểu gen với 
cơ thể mang tính trạng lặn.
 Nếu kết quả phép lai đồng tính thì cơ thể trội đem lai có KG đồng hợp. 
 Nếu kết quả phép lai phân tính thì cơ thể trội đem lai có KG dị hợp.
 VD:A-hoa đỏ
 a-hoa trắng
 .P1:AA(Hoa đỏ) x aa(hoa trắng) .P2:Aa(Hoa đỏ) x aa(Hoa trắng)
 G: A a G: 1/2A,1/2a a
 FB: Aa(10%hoa đỏ) FB: 1/2Aa:1/2aa(1Hoa đỏ:1 Hoa trắng)
 -Các quy luật di truyền của MenĐen:
 +Quy luật đồng tính:P thuần chủng tương phản về 1 cặp tính trạng thì F1 đồng tính
 +Quy luật phân li:trong quá trình phát sinh G mỗi NTDT trong cặp NTDT phân li về 1 
G và giữ nguyên bản chất như ở cơ thể P thuần chủng
 +Quy luật phân li độc lập:các NTDT phân li độc lập trong quá trình phát sinh G 
2. CÁCH GIẢI BÀI TẬP : 
2.1.PHÉP LAI MỘT CẶP TÍNH TRẠNG:
 2.1.1. TRƯỜNG HỢP TRỘI HOÀN TOÀN : 
 *Cần phải nắm các qui tắc:
 +Nếu cho P thuần chủng thì F1 sẽ đồng tính, ngược lại nếu F1 là đồng tình thì P ban 
đầu sẽ thuần chủng.
 +Nếu ngay ở F1 đã có sự phân tính về KH thì P không thuần chủng (dị hợp )
 +Qui luật phân li của cặp nhân tố di truyền trong quá trình hình thành giao tử và sự 
tổ hợp ngẫu nhiên của các giao tử trong thụ tinh để hình thành KG ở đời con.
 +Phân biệt được tự thụ phấn, giao phấn, tạp giao ở Thực vật.
 *Cách giải bài tập:
 2.1.1.1- Dạng bài toán thuận:
 Giáo viên thực hiện : Đỗ Hoa Huệ Trường THCS Lập Thạch
 7 Chuyên đề:”Các dạng bài tập cơ bản về các quy luật di truyền của MenĐen trong bồi 
dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9”
_________________________________________________________________________
nhau, F1 toàn hoa đỏ. Cho F1 tạp giao thì F2 như thế nào về KG và KH ? ( Biết hoa đỏ 
trội so với hoa trắng )
 Giải:
- Tính trạng màu sắc được qui định bởi 1 cặp gen alen nằm trên NST thường mà chỉ có hai 
kiểu hình nên tính trạng này tuân thep qui luật trội- lặn hoàn toàn
- Quy ước: A : hoa đỏ 
 a : hoa trắng
 + Kiểu gen tương ứng của KH hoa đỏ là AA hoặc Aa
 + KG tương ứng của P, F1 , F 2 có thể có hai khả năng
 • Khả năng 1: 
Sơ đồ lai: 
 P : AA(Hoa đỏ) x AA(Hoa đỏ)
 GP : A A
 F1 : KG : AA 
 KH : 100% Hoa đỏ 
 F1 xF1 : AA (Hoa đỏ) x AA(Hoa đỏ)
 GF1: A A
 F2 : KG : AA 
 KH: 100% Hoa đỏ 
 • Khả năng 2:
Sơ đồ lai: 
 P : AA (Hoa đỏ) x Aa(Hoa đỏ)
 G : A A, a
 F1 : KG : 50%AA : 50%Aa
 KH : 100% Hoa đỏ
Khi cho F1 tạp giao ta được tỷ lệ mỗi phép lai như sau:
 Các phép 
 lai Tỉ lệ phép lai Tỉ lệ kiểu gen F2
 Đực Cái
 1 1 1 1
 AA x AA x  AA
 2 2 4 4
 1 1 1 1 1
 AA x Aa x  AA : Aa
 2 2 4 8 8
 1 1 1 1 1
 Aa x AA x  AA : Aa
 2 2 4 8 8
 1 1 1 1 2 1
 Aa x Aa x  AA : Aa : aa
 2 2 4 16 16 16
 Giáo viên thực hiện : Đỗ Hoa Huệ Trường THCS Lập Thạch
 9