Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Lịch sử Việt Nam thời kì 1919 - 1930 nhằm phát huy năng lực tự học của học sinh

1. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài
 Lịch sử là những gì đã trải qua trong quá khứ với những chuỗi những sự kiện, những ngày tháng nối tiếp lẫn nhau, cung cấp một lượng kiến thức lớn trong một khoảng thời gian hạn hẹp. Trong quá trình dạy học trên lớp, hoạt động trí tuệ chủ yếu của học sinh là ghi nhớ và tái hiện. Ở nhà, học sinh tự học dưới dạng học bài và làm bàinhưng về căn bản đã được hướng dẫn ở lớp, nên hoạt động trí tuệ của học sinh vẫn nặng về rèn luyện trí nhớ và khả năng tái hiện. Việc rèn luyện năng lực tư duy, khả năng tưởng tượng, sáng tạo phát triển trí tuệ, trí thông minhcủa học sinh nói chung, được xem là nhiệm vụ chủ yếu, quan trọng nhất của quá trình dạy học. Vì vậy, then chốt của việc đổi mới phương pháp dạy học là điều chỉnh mối quan hệ giữa tái hiện và sáng tạo, tăng cường các phương pháp giảng dạy nhằm đổi mới hoạt động nhận thức của học sinh trong việc lĩnh hội kiến thức. Như vậy, đối với công tác chuyên môn của giáo viên không chỉ dừng lại ở việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn mà còn phải không ngừng cải tiến phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới.
 Trong xu thế hiện nay, vấn đề cập nhật thông tin và đổi mới luôn đặt lên hàng đầu. Do vậy, việc giảng dạy bộ môn Lịch sử cần phải đổi mới, phải có định hướng chung để học sinh tiếp xúc với nhiều tri thức, nhiều thông tin và rèn luyện kĩ năng làm bài, kỹ năng thực hành, đặc biệt trong việc nhớ được những kiến thức cơ bản nhất và những sự kiện lịch sử có tầm quan trọng đặc biệt. Trong việc đổi mới phương pháp dạy học là thầy dạy thế nào để học sinh động não, làm thay đổi chất lượng hoạt động trí tuệ của học sinh, làm phát triển trí thông minh, trí sáng tạo của các em. Để có một giờ học hiệu quả thì ngoài việc sử dụng các thiết bị dạy học hiện đại như máy chiếu, ti vi, thì việc sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy các giai đoạn, thời kì lịch sử đóng vai trò vô cùng quan trọng. Bởi vì, sử dụng sơ đồ tư duy sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, sẽ kết hợp được chặt chẽ hai hệ thống tín hiệu với nhau: Tai nghe, mắt thấy, tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, nhớ lâu, tạo được những mối liên hệ thần kinh tạm thời khá phong phú, phát triển ở học sinh năng lực chú ý, quan sát, hứng thú.
 Chúng ta đều biết, kiến thức lịch sử có những đặc điểm như mang tính quá khứ, tính không lặp lại, tính cụ thể, tính logic, tính thống nhất giữa sử và luận. Do vậy, trở ngại lớn nhất của học sinh trong học tập Lịch sử là các em không thể trực tiếp quan sát các sự kiện, hiện tượng lịch sử diễn ra trong quá khứ. Vì lẽ đó, ngoài việc sử dụng đồ dùng trực quan thì sơ đồ tư duy có ý nghĩa rất quan trọng trong dạy học bộ môn. Đặc biệt trong hướng dạy học mới hiện nay - “hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh”, yêu cầu người giáo viên phải biết tạo điều kiện cho học sinh tự tìm tòi, khai thác kiến thức, biết điều khiển hoạt động nhận thức của mình bằng các “sơ đồ tư duy”, chính vì thế mà “sơ đồ tư duy” đã trở thành một nhân tố khá quan trọng trong hoạt động dạy học, vì nó vừa là phương tiện giúp học sinh khai thác kiến thức, vừa là nguồn tri thức đa dạng, phong phú mà học sinh rất dễ nắm bắt. Học sinh không thể trực tiếp nhận thức (tri giác) các sự kiện lịch sử, vì lịch sử là cái đã qua không lặp lại nguyên xi, không thể dựng lại hoàn toàn hay thí nghiệm như các môn khoa học tự nhiên. Vì thế dạy học lịch sử trước hết là một quá trình truyền thông tin, thu nhận và xử lý thông tin giữa giáo viên và học sinh thông qua các phương tiện dạy học. Thông tin về sự kiện lịch sử càng chính xác, chân thật, phong phú thì nhận thức lịch sử của học sinh càng sâu sắc, bền vững. Lời nói, hình ảnh cũng như các loại đồ dùng trực quan như hiện vật, tranh ảnh, bản đồ, băng đĩa, máy chiếu... là những phương tiện dạy học có khả năng chứa hoặc truyền thông tin rất đa dạng và phong phú. Các phương tiện này đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm tính trực quan và tạo biểu tượng lịch sử chân thật cho học sinh. Môn Lịch sử có những đặc thù riêng nên việc hệ thống hóa kiến thức giúp học sinh so sánh, đánh giá, lý giải vấn đề. Nhờ vậy mà hiểu được lịch sử, phát triển tư duy lôgic trong nhận thức lịch sử là một việc làm rất cần thiết. Việc sử dụng sơ đồ tư duy huy động tối đa tiềm năng của bộ não, giúp học sinh học tập tích cực, hỗ trợ hiệu quả các phương pháp dạy học. Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học sinh có thói quen tự tay ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã học, theo các hiểu của học sinh với dạng sơ đồ tư duy. Sau khi cho học sinh làm quen với một số sơ đồ tư duy có sẵn, giáo viên đưa ra một chủ đề chính, đặt chủ đề này ở vị trí trung tâm bảng hoặc vào trang vở tờ giấy rồi đặc câu hỏi gợi ý để học sinh vẽ tiếp các nhánh cấp 1, cấp 2, cấp 3. Mỗi bài học được tự vẽ kiến thức trọng tâm trên một trang giấy giúp học sinh dễ ôn tập, dễ xem lại kiến thức khi cần. Nếu học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy thì sẽ phát triển khả năng thẩm mỹ do việc thiết kế phải bố cục màu sắc, các đường nét các nhánh sao cho đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích. 	
 Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần là nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện kĩ năng tư duy. Học sinh chỉ học bài nào biết bài đó, cô lập nội dung của các môn, phân môn mà chưa có sự liên hệ kiến thức với nhau, vì vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ thống. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp các em giải quyết được các vấn đề trên và nâng cao hiệu quả học tập.
 Với những ưu điểm cơ bản trên, phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy hiện nay đang được sử dụng rộng rãi trong việc dạy và học, được vận dụng trong tất cả các khâu của quá trình dạy học để mang lại hiệu quả cao. Do vậy, đây là phương pháp đặc biệt phù hợp với việc dạy học Lịch sử ở các trường Trung học phổ thông nói chung và với trường THPT Sầm Sơn nói riêng.
 Từ những lí do trên, tôi hình thành ý tưởng và phát triển thành đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Lịch sử Việt Nam thời kì 1919-1930 nhằm phát huy năng lực tự học của học sinh ” - sách giáo khoa 12- chương trình cơ bản, ở trường Trung học phổ thông Sầm Sơn.
1.2. Mục đích nghiên cứu
 Mục đích khi nghiên cứu đề tài này nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn Lịch sử 12 ở trường Trung học phổ thông, hướng dẫn học sinh có thể hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ, qua đó các em sẽ nhìn được tổng thể kiến thức một cách ngắn gọn nhưng đầy đủ, rút ngắn được thời gian ôn tập, củng cố, giúp học sinh hiểu bài, nắm được kiến thức cơ bản và nhớ lâu, phù hợp với xu hướng đổi mới và nâng cao chất lượng học tập của học sinh .
1.3. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng được áp dụng trong đề tài này rất rộng rãi, từ học sinh yếu, trung bình đến đối tượng học sinh khá, giỏi các lớp khối 12. Vì đây là phương pháp dạy - học mới, tuỳ theo từng đối tượng học sinh mà việc tổ chức, hướng dẫn tìm ra kiến thức cho phù hợp, giúp các em hứng thú học tập hơn.
- Đề tài xoay quanh việc nghiên cứu giảng dạy và học tập với việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Lịch sử Việt Nam thời kì 1919-1930. Đối tượng nghiên cứu mà tôi áp dụng là học sinh lớp 12 trường THPT Sầm Sơn.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Khảo sát thực tế
- Nghiên cứu tài liệu.
- Phân tích – tổng hợp
- Đối chiếu – so sánh
- Qua các tiết thực nghiệm trên lớp
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
 Sơ đồ tư duy nói chung và sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học Lịch sử nói riêng là một minh chứng tiêu biểu của việc vận dụng thành quả lý luận dạy học hiện đại vào dạy học Lịch sử với tính ứng dụng cao. Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Lịch sử nhằm tái hiện, tổng kết và khái quát hóa kiến thức. Nội dung của bài giảng là dạng sơ đồ hóa một cách trực quan, súc tích của tài liệu sách giáo khoa đưa ra, là một phương pháp đại diện cho lý luận dạy học hiện đại. Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy mang nhiều ưu điểm phù hợp cho việc dạy học nói chung và dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông nói riêng. Đây là một phương pháp mang lại hiệu quả cao trong giờ học Lịch sử. Qua mô hình sơ đồ tư duy, toàn bộ kiến thức trong bài học được thể hiện đầy đủ, cô đọng trong mối liên hệ mật thiết với nhau. Bằng việc tự thiết kế và sử dụng sơ đồ tư duy trên lớp, giáo viên đã tạo ra được một đồ dùng trực quan sinh động phục vụ trực tiếp, thiết thực cho bài học. Đây là phương pháp không mất nhiều thời gian và đặc biệt là tiết kiệm vật chất. Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy, là con đường dễ nhất để chuyển tải thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não. Đồng thời là một phương tiện ghi chép đầy đủ, sáng tạo. Sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép có thể sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng đào sâu các ý tưởng, giúp học sinh phát triển tư duy logic, kỹ năng phân tích tổng hợp, học sinh hiểu bài nhớ lâu thay cho việc ghi nhớ dưới dạng thuộc lòng, đọc vẹt, phù hợp với tâm sinh lý của học sinh.
 Trong sơ đồ tư duy học sinh được tự do phát triển các ý tưởng, xây dựng mô hình và thiết kế mô hình để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Từ đó, cùng với việc hình thành kiến thức các kỹ năng tư duy đặc biệt, kỹ năng tư duy bậc cao của học sinh cũng được phát triển, đồng thời học sinh học được một quá trình tổ chức thông tin, tổ chức ý tưởng.
 Cơ sở lí luận của việc sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử ở trường THPT hiện nay có nhiều quan niệm có nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử nói riêng. So sánh kiểu dạy truyền thống và phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh thông qua việc tiếp cận, làm việc với sơ đồ tư duy, chúng ta thấy rõ những điều khác biệt trong quá trình dạy học. 
DẠY HỌC TRUYỀN THỐNG
DẠY HỌC PHÁT HUY NĂNG LỰC 
TỰ HỌC CỦA HỌC SINH
1
Cung cấp nhiều sự kiện theo sách giáo khoa
Cung cấp những kiến thức cơ bản được chọn lựa phù hợp với mọi trình độ yêu cầu của học sinh nhằm vào mục tiêu đào tạo.
2
Phần lớn thời gian trên lớp dành cho giáo viên thuyết trình, giảng giải, học sinh thụ động tiếp thu kiến thức thông qua nghe và ghi chép.
Ngoài bài giảng trên lớp, học sinh được tiếp xúc với nhiều nguồn kiến thức khác nhau như sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, thực tế cuộc sống, học trực tuyến.
3
Học sinh chỉ làm việc một mình trên lớp
Ngoài việc tự nghiên cứu, học sinh còn trao đổi thảo luận với các bạn trong tổ, lớp, trao đổi ngoài giờ, đề xuất ý kiến thắc mắc, trao đổi với giáo viên
4
Nguồn kiến thức thu nhận được của học sinh rất hạn hẹp, thường giới hạn trong các bài giảng của giáo viên thông qua nội dung sách giáo khoa.
Nguồn kiến thức thu nhận rất phong phú, đa dạng: lời nói, tài liệu viết, đồ dùng trực quan, di tích lịch sử, phòng truyền thống, nhân chứng lịch sử...
 Như vậy, từ việc vận dụng hai cách thức dạy học trên, chúng ta thấy, phương pháp phát huy năng lực tự học của học sinh đem lại hiệu quả cao hơn. Tuy nhiên, cách dạy này đòi hỏi giáo viên và học sinh phải “tích cực hóa” trong quá trình dạy học, phải chủ động sáng tạo. Muốn làm được điều đó, giáo viên cần áp dụng nhiều phương pháp dạy học, trong đó có phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy. Sơ đồ tư duy một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con người khai thác tiềm năng vô tận của bộ não. Cơ chế hoạt động của sơ đồ tư duy chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lưới liên tưởng (các nhánh). Sơ đồ tư duy là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với nhau vì vậy có thể vận dụng Sơ đồ tư duy vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chương. Sơ đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của bộ não. Việc học sinh tự vẽ sơ đồ tư duy có ưu điểm là phát huy tối đa tính sáng tạo của học sinh, phát triển năng khiếu hội họa, sở thích của học sinh, các em tự do chọn màu sắc (xanh, đỏ, vàng, tím,), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong), các em tự “sáng tác” nên trên mỗi sơ đồ tư duy thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày kiến thức của từng học sinh và sơ đồ tư duy do các em tự thiết kế nên các em yêu quí, trân trọng “tác phẩm” của mình.
* Lợi ích của việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
 Trong những năm gần đây, vấn đề đổi mới môn Lịch sử luôn được các nhà khoa học quan tâm, nghiên cứu. Nhiều phương pháp, biện pháp mới liên tục được đưa ra dù có khác nhau nhưng đều thống nhất khẳng định vai trò của người học không phải là những bình chứa thụ động mà là những chủ thể nhận thức tích cực trong quá trình học tập. Như vậy, dạy lịch sử là dạy cách tư duy, dạy cách đi tìm và tự chiếm lĩnh lấy kiến thức. Đó là một định hướng giáo dục quan trọng hiện nay. Bộ môn lịch sử trong nhà trường Trung học phổ thông là một trong những bộ môn có dung lượng kiến thức nhiều, song số tiết dạy ít. Phần Lịch sử Việt Nam lớp 12, kiến thức phổ rộng từ 1919-2000, được chia làm 5 thời kỳ với những chủ điểm, nội dung khác nhau, song có mối liên hệ mật thiết với nhau: thời kỳ 1919-1930 là quá trình vận động thành lập Đảng cộng sản Việt Nam, thời kỳ 1930-1945 là quá trình chuẩn bị cho cách mạng tháng Tám năm 1945, thời kì 1945-1954 gắn với công cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Việt Nam, thời kỳ 1954-1975 gắn với cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ xâm lược, thời kỳ 1975-2000 với chủ điểm cả nước thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội và bước vào công cuộc đổi mới đất nước. Mỗi một mốc thời gian lại gắn với nội dung lịch sử quan trọng. Bởi vậy, dạy như thế nào để học sinh hiểu, ghi nhớ và nhớ lâu là một khó khăn đối với mỗi giáo viên đứng lớp. Nhiều phươg pháp đã được áp dụng theo đúng tinh thần đổi mới của ngành giáo dục song hiệu quả chưa cao. Tuy nhiên, trong những năm gần đây phương pháp dạy học mới bằng sơ đồ tư duy đã được thực hiện với ưu điểm vượt trội nhằm phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh trong việc tìm tòi, đào sâu hay mở rộng một ý tưởng, Bằng việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét và chữ viết với sự tư duy tích cực. Cùng một chủ đề nhưng có thể trình bày dưới dạng sơ đồ tư duy theo một cách riêng, với cách dùng màu sắc, hình ảnh và cụm từ diễn đạt khác nhau. Từ đó mà việc lập sơ đồ tư duy trong dạy và học luôn phát huy được khả năng sáng tạo của mỗi giáo viên và học sinh. 
 Lịch sử Việt Nam thời kỳ từ 1919-1930, có rất nhiều nội dung, sự kiện gắn với quá trình vận động thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây được xác định là một giai đoạn quan trọng của lịch sử dân tộc. Tuy nhiên, trong quá trình giảng dạy, bản thân nhận thấy nếu áp dụng cách dạy truyền thống hoặc hiện đại hóa khi sử dụng công nghệ thông tin vẫn không phát huy hết được tính chủ động của học sinh, học sinh không ghi nhớ kỹ nội dung bài học, kiến thức dễ quên Bởi vậy, xuất phát từ thực tiễn của bộ môn, bản thân tôi đã mạnh dạn đổi mới phương pháp giảng dạy cho phù hợp với yêu cầu giáo dục hiện nay, đó là sử dụng sơ đồ tư duy đối với những bài dạy lịch sử Việt Nam thời kỳ từ 1919-1930. Qua thực tế giảng dạy, bản thân thấy tâm đắc vì phương pháp này giúp học sinh phát huy được sự tự tin, sự lôgic, sáng tạo và phát triển khả năng tư duy. Dạy học bằng sơ đồ tư duy giúp học sinh thuộc bài ngay tại lớp, nhớ nhanh, nhớ sâu và chính xác nội dung bài học của mình. Đặc biệt phương pháp này giúp học sinh không nhàm chán mà luôn sôi nổi, hào hứng trong tiết học, từ đó tạo điều kiện cho học sinh tập trung thảo luận và cùng tìm ra vấn đề cốt lõi trong nội dung bài học. Với phương pháp này buộc học sinh phải chủ động trong việc học của mình, từ đó mà hiệu quả trong việc học không ngừng được nâng cao. 
 Với phương pháp này, giáo viên sẽ giúp học sinh tự mình phát hiện dần dần toàn bộ kiến thức bài học. Bắt đầu bằng những kiến thức tổng quát nhất - trọng tâm của bài học, trung tâm của sơ đồ. Giáo viên giúp học sinh tái hiện những kiến thức lớn xoay quanh trọng tâm bài học, những ý nhỏ trong từng ý lớn cứ như vậy cho đến khi giờ học kết thúc cũng là lúc kiến thức tổng quát của bài học được trình bày một cách sáng tạo, sinh động trên sơ đồ. Khi các nhánh lớn được xây dựng, giáo viên cũng nên hướng dẫn học sinh sắp xếp theo thứ tự quan trọng bằng cách đánh số ở đầu mỗi nhánh. Điều đó giúp học sinh dễ dàng ôn tập sau này. Sau khi hoàn thiện, học sinh nhìn vào sơ đồ có thể tái hiện tuyết trình lại được toàn bộ nội dung kiến thức bài học. 
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
2.3.1. Về phía giáo viên
 - Đối với giáo viên, để sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy học đạt hiệu quả, cần xây dựng kế hoạch bài giảng chu đáo, thiết kế bài giảng chi tiết, phù hợp với yêu cầu kiến thức cần đạt và đối tượng học sinh trong lớp. Đồng thời, chuẩn bị đầy đủ các thiết bị dạy học, tư liệu, thông tin cần thiết để hướng dẫn học sinh xây dựng được sơ đồ tư duy một cách hiệu quả nhất.
 Thứ nhất, phần chuẩn bị của giáo viên để sử dụng sơ đồ tư duy có hiệu quả:
- Tải và luyện tập sử dụng phần mềm thiết kế sơ đồ tư duy. Với phần mềm này, giáo viên có thể sử dụng nhiều dạng sơ đồ tư duy để thiết kế cho phù hợp. Lựa chọn nội dung, bài giảng phù hợp sử dụng sơ đồ tư duy.
 Thứ hai, hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy:
Bước 1: Chọn từ trung tâm (từ khóa, hình vẽ, biểu tượng) cho một nội dung lớn của bài học.
Bước 2: Vẽ nhánh cấp 1. Các nhánh cấp 1 thể hiện các nội dung chính của bài hay của từng phần.
Bước 3: Vẽ nhánh cấp 2, cấp 3, Thao tác này là quá trình lặp lại của thao tác 2, các cụm từ ghi ở thao tác 2 trở thành từ khóa của nhánh cấp 3, cấp 4.
Bước 4: Hoàn thiện sơ đồ tư duy
 Sơ đồ tư duy là một sơ đồ mở, mỗi người có thể vẽ theo một cách khác nhau, dùng hình ảnh khác nhau, màu sắc khác nhau để chuyển tải nội dung phù hợp với năng khiếu thẩm mỹ riêng. Vì vậy có thể bổ sung nhánh, tô màu, hoặc bớt nhánh nếu cần thiết.
Bước 5: Báo cáo kết quả
 Học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo, thuyết trình về sơ đồ tư duy mà nhóm mình đã thiết lập
Bước 6: Củng cố kiến thức
 Giáo viên cho lớp củng cố kiến thức vừa tìm hiểu bằng một sơ đồ tư duy mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn hoặc một sơ đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho học sinh lên trình bày, thuyết minh về phần nội dung kiến thức đó.
2.3.2. Về phía học sinh
- Học sinh chuẩn bị đầy đủ các đồ dùng cần thiết để vẽ sơ đồ tư duy trong tiết học Lịch sử bao gồm: Bút chì, tẩy, bút màu hoặc sáp vẽ; chất liệu như giấy khổ A4 hoặc giấy bìa
- Cùng với đó là chuẩn bị kĩ bài học ở nhà bằng cách đọc thông tin, sưu tầm tư liệu, tranh ảnh liên quan đến sự kiện hay nhân vật lịch sử của bài học trên sách báo, mạng internet, ...
- Chủ động trong các kỹ năng hoạt động như: nghiên cứu, thảo luận, tranh luận, làm việc theo nhóm, làm việc cá nhân; trình bày, báo cáo kết quả...; có thái độ hợp tác vui vẻ, thoải mái, chủ động, tích cực.
- Chú ý lắng nghe những lời giảng của giáo viên. Không cần ghi lại mọi lời giảng của giáo viên mà hãy tư duy để ghi những điều quan trọng nhất. Luôn động não chứ đừng chỉ ghi chép như một cái máy.
- Ghi chép khi đọc một thông tin, một bài học mới nào đó ở sách giáo khoa sẽ giúp bạn nhớ được các thông tin đó. 
 Để sử dụng sơ đồ tư duy trong khi dạy học Lịch sử Việt Nam thời kì 1919 - 1930, tôi đã tổ chức các hình thức lập sơ đồ tư duy theo nội dung từng phần và từng bài. Khi dạy nội dung kiến thức từng phần, tôi thường sử dụng một số phương pháp sau: Hướng dẫn học sinh đọc sách giáo khoa để tìm ra từ “chìa khóa”, sau đó, hướng dẫn học sinh phân tích, đào sâu kiến thức, sự kiện....Giáo viên liệt kê các sự kiện lên sơ đồ tư duy để học sinh trình bày hoàn chỉnh sự kiện.
2.3.3. Các sơ đồ tư duy được sử dụng trong giảng dạy phần Lịch sử Việt Nam thời kì 1919-1930, Lớp 12, Chương trình cơ bản
 Lịch sử Việt Nam thời kì 1919 - 1930, lớp 12, chương trình cơ bản, gồm có hai bài với cơ cấu số tiết theo chương trình môn học là 04 tiết: 
 - Bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam trong những năm 1919 - 1925 (2 tiết)
- Bài 13: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam trong