Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học môn Địa lí cấp THCS

 SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
I. LỜI GIỚI THIỆU
 1. Cơ sơ lý luận.
 Bảo vệ môi trường hiện là một trong những mối quan tâm của nhiều quốc gia, vì 
sự phát triển bền vững toàn cầu. Con người là một bộ phận của môi trường, do đó 
con người sẽ không thể sống nếu môi trường không được bảo vệ. Nói cách khác bảo 
vệ môi trường chính là bảo vệ cuộc sống của chúng ta.
 Giữa môi trường và con người chúng ta có mối quan hệ mật thiết với nhau và từ 
khi con người sinh ra đó là mối quan hệ hòa thuận. Cùng với sự tiến bộ của xã hội 
loài người và theo thời gian dân số ngày một tăng lên, nhu cầu của con người ngày 
càng phức tạp hơn. sự hiểu biết về môi trường không đầy đủ khiến cho mối quan hệ 
trở nên “mâu thuẫn”, nhận thức đó đã dẫn đến một loạt các sự cố về môi trường 
( Hiệu ứng nhà kính, lỗ thủng tầng ô zôn, trái đất nóng lên, ô nhiễm môi trường ...).
 Từ những năm gần đây, những dấu hiệu cho thấy nạn suy thoái môi trường đã 
ngày một rõ ràng hơn do nhiều nguyên nhân, chủ yếu là do tác động của con người. 
Phải gánh chịu nhiều hậu quả gây ra, con người đã bắt đầu ý thức được về những 
ảnh hưởng có hại của mình đối với môi trường sống. Chính vì thế, con người cần 
quan tâm hơn công tác bảo vệ môi trường, đặc biệt là bảo vệ môi trường trong thời 
kì công nghiệp hóa - hiện đại hóa. Bộ Giáo dục & Đào tạo đã đưa các nội dung bảo 
vệ môi trường vào hệ thống giáo dục trong các môn học ở cấp THCS cũng như các 
cấp học khác.
 Để thực hiện nội dung lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường vào môn học, đặc 
biệt là môn Địa lí có hiệu quả, giáo viên phải có trách nhiệm xây dựng bài giảng có 
tác dụng giáo dục sâu sắc và có sức lan tỏa. Bởi lẽ, đạo đức được hình thành theo 
những chuẩn mực sống, tuỳ theo lứa tuổi, văn hóa, gia đình và tôn giáo...Ở tuổi 12- 
15, con người trải qua giai đoạn phát triển tâm lý rất lớn. Chúng ta không chỉ giúp 
các em phát triển khả năng giải thích mà cả khả năng đưa ra và bảo vệ chính kiến
 ============ - 1- SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
nghiệp, của các nhà máy ở thành phố mà chưa biết rằng ngay từ hành động nhỏ 
của các em cũng đang khiến môi trường tốt lên hay tồi tệ hơn.
 Vậy trong cách giảng dạy của giáo viên trong các bài giảng có điểm nào bất cập, 
chưa hợp lý? Tại sao không tích hợp ý thức bảo vệ môi trường trong những bài 
dạy? đó là câu hỏi mà bản thân tôi luôn trăn trở và cố gắng tìm ra hướng khắc 
phục. Trong quá trình công tác, tôi nhận được sự động viên cũng như tạo cơ hội cho 
việc nâng cao ý thức của HS về môi trường và tự giác tham gia các hoạt động tích 
cực bảo vệ môi trường ngay tại trường học và địa phương nơi các em sinh sống là 
điều hết sức cần thiết nó không chỉ nâng cao được chất lượng bộ môn mà ngoài ra 
còn mang nhiều ý nghĩa và tác dụng khác trong thực tiễn. Xuất phát từ thực tế đó, 
sau khi áp dụng thấy có hiệu quả, tôi mạnh dạn chia sẻ ý tưởng này với các bạn 
đồng nghiệp có cùng mối quan tâm như tôi thông qua sáng kiến kinh nghiệm “Tích 
hợp giáo dục môi trường trong dạy học môn Địa lí cấp THCS” cùng với hy vọng 
sáng kiến này có sức lan tỏa tới HS đặc biệt các em HS THCS .
II. TÊN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
“ Tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học môn Địa lí cấp THCS”
III. LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
- Sáng kiến được dựa trên các cơ sở nghiên cứu:
 + Nghị quyết số 41/NQ-TU ngày 15 tháng 11 năm 2004 của Bộ chính trị về tăng 
cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại 
hoá đất nước.
 + Quyết định số 1363/QĐ-TT ngày 17 tháng 10 năm 2001 của Thủ tướng Chính 
phủ về việc phê duyệt đề án: “ Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống 
giáo dục quốc dân”.
 + Quyết định số 256/2003/QĐ-TT ngày 02 tháng 12 năm 2003 của Thủ tướng 
Chính phủ về việc phê duyệt chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 
và định hướng đến năm 2020.
 ============ - 3- SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
 - Theo nghĩa hẹp, môi trường bao gồm các nhân tố tự nhiên và xã hội, trực 
tiếp liên quan đến cuộc sống con người .
 1.1. Tích hợp môi trường ở bộ môn Địa lí.
 Có nhiều định nghĩa giáo dục môi trường, tuy nhiên trong khuôn khổ của môn Địa 
lí ở trường THCS có thể hiểu: Giáo dục môi trường theo định nghĩa là một quá trình 
tạo dựng cho con người những nhận thức và mối quan tâm đến môi trường và các 
vấn đề về môi trường. Tích hợp môi trường trong môn Địa lí là gắn liền việc học 
kiến thức, rèn luyện kĩ năng, với việc hình thành thái độ và lòng nhiệt tình để hoạt 
động một cách độc lập hoặc phối hợp với các tổ chức hoặc tập thể nhằm tìm ra giải 
pháp cho vấn đề môi trường hiện tại và tương lai.
 1.2. Mục đích của giáo dục môi trường.
 Giáo dục môi trường trong nhà trường nhằm đạt đến mục đích cuối cùng là các 
em được trang bị kiến thức và kĩ năng để xây dựng một môi trường tốt đẹp. Giáo 
dục môi trường giúp các em hiểu được:
 + Một ý thức trách nhiệm sâu sắc đối với sự phát triển bền vững của Trái Đất.
 + Một khả năng cảm thụ, đánh giá vẻ đẹp nền tảng của môi trường.
 + Một nhân cách được khắc sâu bởi nền tảng đạo lí môi trường.
 + Có những hành động thiết thực góp phần bảo vệ môi trường.
2. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG VÀ TÍCH HỢP GD MÔI 
TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở BẬC THCS.
 Ngay từ năm 1960 vấn đề bảo vệ môi trường đã được đặt ra nghiêm túc và đã 
được nghiên cứu để tích hợp vào chương trình dạy học ở các trường THCS nhưng 
với mức độ còn hạn chế. Đầu thập kỉ 80 nội dung GDMT đã được tích hợp vào 
chương trình giảng dạy các môn có nhiều khả năng tích hợp, trong đó môn Địa lí 
được coi là phù hợp nhất. Tuy nhiên chương trình GDMT ở trường THCS nói riêng 
và các cấp học, bậc học khác nói chung chưa thống nhất. Các phương pháp GDMT 
còn nặng về cung cấp kiến thức hơn là hình thành thái độ xúc cảm, hành vi quan tâm 
đến môi trường và vì môi trường cho học sinh.
 ============ - 5- SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
d. Phương pháp thảo luận.
e. Phương pháp ngoại khoá.
 3.2. Vận dụng nội dung – phương pháp GDBVMT vào giảng dạy cụ thể một 
số bài ) ở bộ môn Địa lí trong chương trình THCS ( Phần minh hoạ )
 a. Phương pháp giảng dạy lồng kiến thức GDBVMT vào nội dung bài học.
 - Giảng dạy bộ môn địa lí nội dung gắn liền với thực tế cuộc sống. Vì cuộc sống 
rất gần gũi với các em. Hiểu cuộc sống, yêu quý cuộc sống, từ đó các em càng thấy 
vấn đề tự nhiên trở nên gần gũi và gắn bó với cuộc sống hiện tại, tự nhiên tạo sự 
sống và tồn tại xã hội loài người, giữa con người và môi trường tự nhiên có mối 
quan hệ khăng khít với nhau không tách rời nhau. Trong giảng dạy Địa lí kiến thức 
trang bị cho các em về địa lí tự nhiên tương đối hoàn chỉnh và có hệ thống, không đề 
cập đến các vấn đề tự nhiên phức tạp, mà phù hợp gần gũi với các em và rất cần thiết 
trong cuộc sống. Qua giảng dạy việc giáo dục ý thức sử dụng hợp lý tài nguyên thiên 
nhiên, cải tạo tự nhiên càng có kết quả vận dụng tốt trong thực tế của học sinh.
Về Địa lí 6:
Ví dụ 1: Vai trò của sông suối, biển và đại dương đối với đời sống hàng ngày của 
các em như thế nào? Tác động phát triển tự nhiên và kinh tế ra sao? (Bài 23 Địa lí 6)
 - Về ảnh hưởng tự nhiên:
 + Cung cấp hơi nước: Tạo vòng quay liên tục lớp nước trên Trái Đất (kho 
nước vô tận để cung cấp hơi nước chính là đại dương)
 + Điều hòa khí hậu: Nơi có biển và đại dương ( mùa đông ấm áp, mùa hè mát 
mẻ, lượng nước lớn thuận lợi phát triển kinh tế).
 - Về vấn đề kinh tế:
 Sông suối và đại dương:
 + Cung cấp nguồn thực phẩm thức ăn cho con người: tôm, cua, cá
 + Thuận lợi giao thông vận tải, đi lại giao lưu giữa nhiều nơi khác nhau.
 ============ - 7- SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
 (Vai trò của nước với phát triển kinh tế)
 Ví dụ 2 : Dạy phần lớp không khí trên Trái Đất ( Bài 18- Địa lí 6)
 - Giáo viên cho học sinh hiểu một số khái niệm: Thời tiết, khí hậu, các yếu tố 
của thời tiết, các khái niệm được xây dựng gần gũi với các em song cũng trừu tượng. 
Giúp các em hiểu nội dung khái niệm để vận dụng vào cuộc sống sinh hoạt sản xuất 
như:
 + Nơi có khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều nhiều rất thuận lợi cho cây cối phát 
triển, đất đai màu mỡ, nơi cuộc sống dân cư đông đúc, trù phú
 ( khí hậu, đất đai thuận lợi )
 ============ - 9- SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
 (Xả nước bừa bãi làm ô nhiễm nguồn nước)
 Ví dụ 2: Dạy bài 16: Đô thị hoá ở đới ôn hoà ở mục 2: Các vấn đề của đô thị.
- Học sinh hiểu được sự phát triển, mở rộng quá nhanh của các đô thị đã gây ra 
những hậu quả xấu đối với môi trường ở đới ôn hoà, biết phân tích ảnh Địa lí về ô 
nhiễm không khí, ô nhiễm nước ở đô thị, ủng hộ các chủ trương, biện pháp nhằm 
hạn chế sức ép của các đô thị tới môi trường.
 (Ô nhiễm môi trường không khí, nguồn nước)
 ============ - 11- SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
 (Hiện tượng thủy triều đen và hậu quả tràn dầu)
 + Cấm dùng chất nổ, lưới điện, xiếc điện để đánh bắt động vật, cần khai thác 
có kế hoạch hợp lý nhằm bảo vệ nguồn động vật dưới nước.
 + Chống lũ lụt ở những vùng có lượng mưa lớn.
 + Chống xói mòn ở những nơi có dòng chảy dốc.
 Ví dụ 2: Dạy bài 37: Đặc điểm sinh vật Việt Nam ở mục 1: Đặc điểm chung.
- Học sinh biết đất nước ta có nguồn tài nguyên sinh vật phong phú và đa dạng, 
trong đó có nhiều loài động vật và thực vật quý hiếm song do tác động của con 
người, nhiều hệ sinh thái tự nhiên bị tàn phá biến đổi và suy giảm về chất lượng và 
số lượng, từ đó học sinh biết bảo vệ tài nguyên môi trường và bảo vệ tài nguyên sinh 
vật.
 ============ - 13- SKKN: TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ CẤP THCS
Thất nghiệp.
(Khai phá tài nguyên)
- Học sinh có kĩ năng phân tích biểu đồ, bảng số liệu về dân số và vấn đề dân số với 
môi trường.
- Học sinh có ý thức chấp hành các chính sách của Nhà nước về dân số và môi 
trường. Không đồng tình với những hành vi đi ngược với chính sách của Đảng và 
Nhà nước về dân số, môi trường và lợi ích cộng đồng.
 ============ - 15-