Sáng kiến kinh nghiệm Một số thủ thuật giúp học sinh Lớp 9 lựa chọn được dạng biểu đồ thích hợp nhất

 PHÒNG GD&ĐT BÌNH XUYÊN
 TRƯỜNG THCS TAM HỢP
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
 - Tên sáng kiến: “Một số thủ thuật giúp học sinh lớp 9 lựa chọn 
 được dạng biểu đồ thích hợp nhất”.
 - Lĩnh vực áp dụng: Cải tiến về phương pháp học tập bộ môn Địa lí 
 cho học sinh lớp 9 ở trường THCS.
- Họ tên tác giả: Nguyễn Thị Kim
- Đơn vị công tác: Trường THCS Tam Hợp
 Tam Hợp, năm 2019
 1 b. Một số biện pháp lựa chọn bản đồ thích hợp nhất
Thứ nhất: Căn cứ vào đặc điểm của lời dẫn để tìm ra dạng biểu đồ thích hợp nhất.
- Với lời dẫn chỉ định: Khi gặp những bài tập có lời dẫn chỉ định ta sẽ xác định 
được ngay loại biểu đồ cần vẽ. Thí dụ: “ Hãy vẽ biểu đồ hình tròn về cơ cấu sử 
dụng đất của nước ta năm 2000 theo số liệu sau”
- Với lời dẫn “mở ”: Tức là có gợi ý ngầm về một dạng biểu đồ nhất định .
 Với những bài tập có lời dẫn mở, tôi thường hướng dẫn HS bám vào một số từ 
 gợi mở chủ đề để lựa chọn loại biểu đồ thích hợp nhất. Cụ thể như sau:
 + Vẽ biểu đồ đồ thị khi lời dẫn có các từ gợi mở: Tăng trưởng, biến động, 
 phát triển, qua các năm từ đến năm.
 + Vẽ biểu đồ cột khi lời dẫn có các từ gợi mở: Khối lượng, sản lượng, diện 
tích, số dân, so sánh diện tích và sản lượng, trong năm và năm, qua các thời 
kì.
 + Vẽ biểu đồ hình tròn khi lời dẫn có các từ gợi mở: Cơ cấu, tỉ trọng, phân 
theo, trong đó, bao gồm, chia ra, chia theo.
 + Vẽ biểu đồ miền khi lời dẫn có các từ gợi mở: sự thay đổi tỉ trọng (cơ 
 cấu), sự chuyển dịch cơ cấu, phân theo, trong đó, bao gồm, chia ra, chia theo.
 + Vẽ biểu đồ cột chồng tuyệt đối khi lời dẫn có các từ gợi mở: Khối lượng, 
 sản lượng, diện tích, số dân, tình hình phát triển, tình hình biến động, trong 
 năm và năm, qua các thời kì.
 + Vẽ biểu đồ cột chồng tương đối( đã tính cơ cấu) khi lời dẫn có các từ gợi 
 mở: Hãy vẽ biểu đồ cột thể hiện cơ cấu(tỉ trọng), phân theo, trong đó, bao gồm, 
 chia ra, chia theo.
 Tuy nhiên, nếu chỉ căn cứ vào lời dẫn thì HS nhiều khi bị lúng túng khi 
gặp các biểu đồ cùng loại. Ví dụ trong lời dẫn có từ cơ cấu HS có thể lựa chọn biểu 
đồ hình tròn, cột chồng, miền Vì thế giáo viên cần phải hướng dẫn học sinh căn 
cứ cả vào bảng số liệu để tìm ra dạng biểu đồ thích hợp nhất.
Thứ hai: Căn cứ vào đặc điểm của bảng số liệu để tìm ra dạng biểu đồ thích hợp 
nhất.
- Nghiên cứu đặc điểm của bảng số liệu để lựa chọn loại biểu đồ thích hợp: Mỗi 
bảng số liệu đều phản ánh đặc điểm về số lượng, thời gian, không gian của đối 
tượng.
- Đối với những bài tập không đưa ra từ gợi mở nào hoặc những bài tập có từ gợi 
mở nhưng từ ấy có thể khiến HS phân vân giữa các dạng biểu đồ cùng loại thì giáo 
viên cần hướng dẫn HS phân tích bảng số liệu một cách tỉ mỉ, chi tiết để lựa chọn 
dạng biểu đồ thích hợp nhất.
+ Sau một số năm giảng dạy tôi nhận thấy những bảng số liệu có đặc điểm như 
sau thì vẽ được những dạng biểu đồ sau:
 3 SGK- trang 23 nền kinh tế Việt biểu đồ hình tròn”
 nam
 Bài 6- Sự phát triển
 Bài tập số 2 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ 
 và phân bố ngành Cột
 SGK- trang 33 biểu đồ cột..”
 nông nghiệp
 Bài 9- Sự phát triển Lời dẫn có chỉ định“Vẽ 
 Bài tập số 3 Đường biểu 
 phân bố ngành lâm biểu đồ 3 đường biểu
 SGK- trang 37 diễn
 nghiệp, thủy sản diễn”
 Bài tập số 1 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ
 Bài 10- Thực hành Hình tròn
 SGK- trang 38 biểu đồ hình tròn”
 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ 
 Bài tập số 2 trên cùng hệ trục tọa độ Chỉ số tăng 
 Bài 10- Thực hành
 SGK- trang 38 4 đường biểu diễn thể trưởng
 hiện chỉ số tăng trưởng”
 Bài tập số 1 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ
 Bài 16- Thực hành Miền
 SGK- trang 60 biểu đồ miền.”
 Bài 18- Vùng trung 
 Bài tập số 3 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ 
 du và miền núi Bắc Cột
 SGK- trang 69 biểu đồ hình cột”
 Bộ
 Bài tập số 5 Bài 20- Vùng Đồng Lời dẫn có chỉ định“Vẽ
 Cột
 SGK- trang 75 bằng Sông Hồng biểu đồ hình cột”
 Lời dẫn có chỉ định“ Vẽ 
 Bài tập số 1 biểu đồ đường thể hiện Chỉ số tăng 
 Bài 22- Thực hành
 SGK- trang 80 tốc độ tăng dân số, sản trưởng
 lượng lương thực”
 Bài 26- Vùng duyên 
 Bài tập số 2 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ 
 hải Nam Trung Bộ Cột
 SGK- trang 99 biểu đồ hình cột”
 (tiếp)
 Bài tập số 3 Bài 28- Vùng Tây Lời dẫn có chỉ định“Vẽ
 Thanh ngang
SGK- trang105 Nguyên biểu đồ thanh ngang”
 Bài 31- Vùng Đông
 Bài tập số 3 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ 
 Nam Bộ Cột chồng
SGK- trang 116 biểu đồ cột chồng”
 Bài 32- Vùng Đông 
 Bài tập số 2 Lời dẫn có chỉ định“Vẽ 
 Nam Bộ (tiếp) Hình tròn
SGK- trang120 biểu đồ hình tròn”
 * Đề thi vào lớp 10 THPT chuyên Vĩnh Phúc năm học 2013- 2014
 5 b. Nhận xét và giải thích về sự gia tăng đó.
 => Căn cứ vào lời dẫn có từ “tốc độ tăng”. Căn cứ vào mốc thời gian ta thấy 
lớn hơn 4 năm . Vì thế bài này biểu đồ thích hợp nhất là tốc độ tăng trưởng.
 +Bài tập 2: Đề thi HSG huyện Bình Xuyên năm học 2016-2017
 Giá trị hàng hóa phân theo nhóm ngành của nước ta (đơn vị triệu USD)
 Năm 1999 2008
 Hàng xuất khẩu
 Tổng số 11541,4 62685,2
 Công nghiệp nặng và khoáng sản 3612,4 23193,5
 Công nghiệp nhẹ và tiểu thủ công 4235,7 24948,6
 nghiệp
 Nông- lâm- thủy sản 3693,3 14543,1
 a. Vẽ biểu đồ thể hiện cơ cấu giá trị xuất khẩu hàng hoá phân theo nhóm hàng 
của nước ta năm 1999 và 2008.
b. Dựa vào biểu đồ đã vẽ nhận xét và giải thích sự thay đổi về cơ cấu giá trị xuất 
khẩu hàng hoá phân theo nhóm hàng của nước ta từ 1999 – 2008.
 =>Trong bài tập này ta thấy trong lời dẫn có từ cơ cấu, bảng số liệu có các 
thành phần hợp tổng lại có mốc thời gian nhỏ hơn 3 năm. Vậy biểu đồ thích hợp 
nhất là biểu đồ hình tròn.
+ Bài tập 3: Đề thi HSG lớp 9 vòng tỉnh Vĩnh phúc năm học 2014 - 2015
 Dựa vào bảng số liệu: Tổng sản phẩm trong nước theo giá thực tế phân theo khu 
 vực kinh tế giai đoạn 2000 - 2012 (đơn vị: nghìn tỉ đồng)
 Năm
 2000 2005 2008 2010 2012
 Khu vực kinh tế
 Tổng số 441,7 914,0 1.616,1 2.157,8 3.245,4
 Nông - lâm - ngư 638,4
 nghiệp 108,4 176,4 329,9 407,7
 Công nghiệp - xây 1.253,5
 dựng 162,2 348,5 599,2 824,9
 Dịch vụ 171,1 389,1 687,0 925,2 1.353,5
 1. Vẽ biểu đồ thích hợp nhất thể hiện sự biến động tổng sản phẩm trong 
nước của tổng số và các khu vực kinh tế ở nước ta giai đoạn 2000 - 2012.
 2. Từ bảng số liệu và biểu đồ đã vẽ hãy nhận xét và giải thích.
 7 đối tượng với 4 đơn vị khác nhau diễn biến theo chuỗi thời gian từ năm 1976 đến 
năm 1997 => Biểu đồ thích hợp nhất là chỉ số tăng trưởng.
+ Bài tập 2: Đề thi HSG huyện Vĩnh Tường năm học 2006-2007
 Cho bảng số liệu dưới đây: Tổng sản phẩm trong nước( theo giá so sánh năm 
 1994) phân theo ngành kinh tế của Việt Nam thời kì 1995- 2003
 (Đơn vị: tỉ đồng)
 Năm 
 1985 1986 1990 1999 2003
 Nhóm ngành
 Nông- lâm- ngư 36382 37932 42003 60829 127651
 CN- XD 26396 29284 33221 88047 305080
 Dịch vụ 42948 41973 56744 107330 267481
 1.Hãy lựa chọn biểu đồ thích hợp nhất thể hiện?
 2.Nhận xét và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ biểu đồ đã vẽ.
 => Ở bài tập này đề bài đưa ra lời dẫn có từ gợi mở “ sự chuyển dịch cơ cấu”. 
 Căn cứ cả vào bảng số liệu, đó là chuỗi thời gian: “ thời kì 1985- 2003” => Biểu 
 đồ thích hợp nhất là biểu đồ miền.
 3.2. Về khả năng áp dụng của sáng kiến: Sáng kiến này có thể áp dụng rộng rãi 
 trong dạy học đại trà và bồi dưỡng học sinh giỏi môn địa lí lớp 9 ở trường THCS.
 4. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng giải 
 pháp trong đơn theo ý kiến của tác giả với các nội dung sau:
 - Mang lại lợi ích xã hội:
 + Đem lại hứng thú giảng dạy cho giáo viên, giúp giáo viên bộ môn địa lí trau dồi, 
 bổ sung phương pháp giảng dạy đặc biệt là phương pháp biểu đồ. Góp phần nâng 
 cao năng lực chuyên môn cho độ ngũ giáo viên địa lí bậc THCS.
 + Đem lại hứng thú học tập cho học sinh. Phát huy tính chủ động, sáng tạo, hăng 
 say học tập của học sinh. Học sinh lớp đại trà lớp 9 và các em trong đội tuyển học 
 sinh giỏi lớp 9 đã có thể nhận biết các dạng biểu đồ một cách thành thạo. Nhờ đó 
 mà điểm các bài kiểm tra, bài thi học sinh giỏi có liên quan đến biểu đồ cũng cao 
 hơn.
 5. Các thông tin cần được bảo mật (nếu có); không có
 IV) Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến;
 * Đối với giáo viên
 - Cần chuẩn bị chu đáo nội dung, kiến thức của tiết học.
 - Áp dụng ngay từ tiết học thực hành về biểu đồ đầu tiên.
 - Áp dụng thường xuyên trong các giờ học chính khóa và bồi dưỡng học sinh giỏi.
 9