Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh lựa chọn vẽ biểu đồ thích hợp nhất

 Ơ]
 PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH TƯỜNG
 TRƯỜNG THCS VĨNH NINH
 BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, 
 ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN. 
 TÊN SÁNG KIẾN:
 “HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỰA CHỌN VẼ 
 BIỂU ĐỒ THÍCH HỢP NHẤT”
 TÁC GIẢ SÁNG KIẾN: CHU THỊ GẤM
 MÃ SÁNG KIẾN: 34 
 1 TÁC GIẢNG DẠY.
22 PHẦN III: KẾT LUẬN 32
23 8. Những thông tin cần được bảo mật 32
24 9.Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến 32
 10. Đánh giá kết quả thu được do áp dụng sáng 33
 kiến
 11. Danh sách những tổ chức cá nhân đã tham 34
 gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 36
 3 BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU,
 ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 
1. Lời giới thiệu:
 Sách giáo khoa Địa lý lớp 9 được biên soạn theo tinh thần cung cấp các tình huống, 
các thông tin đã được lựa chọn để giáo viên có thể tổ chức, hướng dẫn cho học sinh 
trong quá trình học tập vừa tiếp nhận được các kiến thức, vừa rèn luyện được các kỹ 
năng và nắm được phương pháp học tập.
 Chương trình Địa lý lớp 9 có 11 bài thực hành và sau mỗi bài học đều có phần câu 
hỏi và bài bài tập củng cố kiến thức và kỹ năng của học sinh. Các bài thực hành, vẽ 
biểu đồ Địa lý trước đây thường bị xem nhẹ mặc dù nó rất quan trọng.
 Hiện nay, dạy học được coi là quá trình phát triển của bản thân học sinh. Quá trình 
này được thể hiện rất rõ trong các bài thực hành Địa lý và các bài tập Địa lý 9. Để 
học sinh có thể tự xác định và vẽ được biểu đồ và làm trọn vẹn được các bài tập vẽ 
biểu đồ Địa lý cần phải có sự đổi mới về phương pháp để tổ chức các hoạt động học 
tập tự giác, tích cực và độc lập của học sinh.Với phương pháp và kinh nghiệm của 
bản thân, tôi mạnh dạn xin đưa ra:
SKKN “BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI’’
( HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỰA CHỌN VẼ BIỂU ĐỒ THÍCH HỢP NHẤT )
2. Tên sáng kiến:
“BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI’’
( HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỰA CHỌN VẼ BIỂU ĐỒ THÍCH HỢP NHẤT )
3.Tác giả sáng kiến:
- Họ và tên: Chu Thị Gấm.
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Giáo viên trường THCS Vĩnh Ninh.
- Số điện thoại: 0983348015. Emai:chugam1982@gmail.com
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Chu Thị Gấm.
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Áp dụng cho chương trình rèn kỹ năng vẽ biểu đồ 
cho học sinh giỏi lớp 8,9.
 5 7.1.3. Nhiệm vụ nghiên cứu:
 - Nắm được khái niệm biểu đồ.
 - Nắm được vai trò của biểu đồ trong cấu trúc chương trình môn Địa lí.
 - HS nắm được các lọai biểu đồ, hình dạng đặc trưng và ưu thế trong cách thể hiện 
biểu đồ.
 - Lựa chọn các biểu đồ phù hợp theo yêu cầu của bài ra.
 - Biết cách thể hiện biểu đồ đã lựa chọn.
7.1.4.Đối tượng và khách thể nghiên cứu:
 - Đối tượng học sinh bồi dưỡng: Học sinh lớp 9 
 - Quan điểm đổi mới về phương pháp dạy học Địa lí và quan điểm chỉ đạo của 
ngành.
 - Số tiết bồi dưỡng: Kết hợp với hướng dẫn vẽ và nhận xét biểu đồ khoảng 13 tiết
(Chỉ tính riêng phần kĩ năng nhận dạng, vẽ và nhận xét biểu đồ )
7.1.5. Phạm vi nghiên cứu:
 Sáng kiến được xây dựng trong phạm vi chương trình địa lý cấp THCS với nội 
dung :( HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỰA CHỌN VẼ BIỂU ĐỒ THÍCH HỢP NHẤT )
được áp dụng cho HS lớp 9. 
7.1.6. Phương pháp nghiên cứu:
 - Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến sáng kiến.
 - Nghiên cứu hoạt động giảng dạy của giáo viên.
 - Nghiên cứu kết quả lĩnh hội kiến thức của học sinh.
 - Nghiên cứu kinh nghiệm giảng dạy của bản thân và đồng nghiệp. 
 PHẦN II: NỘI DUNG
7.1.7. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI:
7.1.7.1. Cơ sở lý luận:
 Xuất phát từ nguyên lý; Học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn, nhà 
trường gắn liền với xã hội.Vì vậy trong dạy học nói chung và giáo dục địa lý ở THCS 
nói riêng, việc dạy học lý thuyết và thực hành luôn đi đôi với nhau.. Nếu chỉ học lý 
thuyết, người học sẽ không thể hiểu một cách cặn kẽ, rõ ràng các nội dung bài học. Vì 
vậy, khi tìm hiểu về một vấn đề địa lí mà chỉ nắm bắt lý thuyết, chưa có các kỹ năng 
thực hành thì người học mới chỉ tìm hiểu và nắm bắt được một phần nội dung bài 
 7 - Biểu đồ có vai trò vô cùng to lớn trong việc học tập và nghiên cứu môn địa lí nói 
chung và môn địa lí kinh tế - xã hội nói riêng. 
 - Việc hướng dẫn cho học sinh có các kĩ năng với biểu đồ theo hướng khai thác 
nguồn tri thức địa lí có tác dụng hình thành các khái niệm địa lí.
 - Về khía cạnh phương diện trực quan truyền thống các biểu đồ bao giờ cũng có ý 
nghĩa trong việc thành lập các kĩ năng, kĩ xảo, nắm vững các đặc điểm của từng loại 
biểu đồ, biết cách khai thác nguồn tri thức địa lí trong quá trình học tập và nghiên 
cứu.
 - Thường xuyên làm việc với biểu đồ, có tác dụng củng cố, giúp học sinh khắc sâu 
kiến thức rèn luyện thói quen chính xác, khoa học, thẩm mĩ.
 - Những kiến thức, kĩ năng sử dụng biểu đồ không chỉ có tác dụng trong việc lĩnh 
hội các tri thức địa lí mà còn có tác dụng phát huy rộng rãi trong hoạt động kinh tế, 
quản lí xã hội và trong đời sống.
 - Trong thời đại tin học được ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực của cuộc sống 
thì việc rèn luyện cho học sinh nắm vững kĩ năng làm việc với biểu đồ có ý nghĩa 
thực tiễn rất lớn.
 - Trong giới hạn của vấn đề tôi chỉ xin đề cập tới một số vai trò và tác dụng của 
biểu đồ để học sinh lựa chọn vẽ biểu đồ hợp lí nhất với yêu cầu của đề bài đưa ra .
7.1.8.3.Các loại biểu đồ:
 Các loại biểu đồ dất đa dạng. Các em có thể thấy sự đa dạng này trên rất nhiều các 
báo, ví dụ như báo kinh tế Việt Nam, các biểu đồ trong sách giáo khoa  Nói chung 
việc phân loại bài tập địa lí khá phức tạp đòi hỏi giáo viên và học sinh cần nắm vững: 
đặc điểm, hình dạng đặc trưng của biểu đồ, ưu thế khi thể hiện, số liệu, các bước thực 
hiện khi vẽ để phù hợp với yêu cầu của đề ra.
 Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu rèn luyện của học sinh vẽ biểu đồ bằng tay, thì giới 
hạn của một số biểu đồ sau:
 + Biểu đồ cột
 + Biểu đồ đường ( đồ thị )
 9 + Chồng từ gốc tọa độ : Ví dụ cột tỉ suất sinh, chồng lên đó là cột tỉ suất tử vong . 
Phần chênh lệch thể hiện tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên
 . Biểu đồ cột chồng có thể vẽ theo đại lượng tuyệt đối :Khi đó, ta có thể quan sát 
được cả qui mô, cơ cấu ( nếu vẽ theo biểu đồ cột chồng liên tiếp ). Nếu chuỗi số liệu 
theo thời gian thì ta quan sát được động thái của hiện tượng theo thời gian còn chuỗi 
số liệu theo không gian ( Vùng ,tỉnh ...) thì ta quan sát được sự biến đổi của hiện 
tượng trên không gian.
 . Biểu đồ cột chồng còn vẽ được theo đại lượng tương đối: Khi đó sẽ quan sát 
được cơ cấu và sự thay đổi cơ cấu theo thời gian hoặc theo không gian...
 . Biểu đồ thanh ngang: là một dạng đặc biệt của biểu đồ cột, khi ta quay trục giá 
trị( hàm số ) thành trục ngang, còn trục định loại (đối số) là trục đứng. Ta cũng gặp 
các biểu đồ thanh ngang đơn và thanh ngang chồng như đối với biểu đồ cột.
 .Tháp tuổi là một dạng đặc biệt khác của biểu đồ thanh ngang, thực ra ở đây có hai 
biểu đồ thanh ngang được vẽ đối nhau qua trục tung ( Trục thể hiện nhóm tuổi ) để 
thể hiện cả cơ cấu tuổi và giới tính của dân số nam và dân số nữ.
7.1.8.4.2. Biểu đồ đường (đồ thị ,đường biểu diễn )
 - Đồ thị hay còn gọi là đường biểu diễn hoặc biểu đồ dạng đường ,là dạng biểu đồ 
dùng để thể hiện tiến trình phát triển, sự biến thiên của các đối tượng qua thời gian . 
Đồ thị không thể dùng để thể hiện sự thay đổi cơ cấu của hiện tượng .Các mốc thời 
gian thường là các thời điểm xác định, ví dụ tháng, năm...Vì vậy nếu chuỗi số liệu thể 
hiện sự biến động theo không gian hay theo các thời kì ( chứ không phải là các thời 
điểm )thì ta không dùng đồ thị ,mà dùng các dạng biểu đồ khác, chẳng hạn như biểu 
đồ cột. Có thể vẽ các đồ thị thể hiện các quá trình kinh tế-xã hội đo bằng cùng một 
đại lượng trên cùng một trục Y(Ví dụ diện tích gieo trồng các loại cây khác nhau, giá 
trị sản lượng của các ngành khác nhau....). Trong trường hợp vẽ hai đồ thị về hai quá 
trình kinh tế -xã hội đo bằng các đại lượng khác nhau, thì có thể làm theo hai cách:
 +Dùng hai trục đứng (Y và Y’) mỗi đồ thị ứng với một trục. Tuy nhiên cần thận 
trọng khi lựa chọn thang của từng trục đứng .
 11 đối tượng cần chú ý làm sao cho biểu đồ cột và đường biểu diễn không tách rời xa 
nhau thành hai khối riêng biệt.
7.1.8.4. 4. Biểu đồ hình tròn :
 - Biểu đồ hình tròn dùng để thể hiện qui mô( ứng với kích thước biểu đồ ) và cơ cấu 
( khi các thành phần cộng lại bằng 100%)của hiện tượng cần trình bày trực quan. Khi 
vẽ biểu đồ cơ cấu người ta thường sử dụng biểu đồ hình tròn hơn cả .
 - Lưu ý : Nếu như trong đầu bài có số liệu là những số tự nhiên và có số năm trong 
đầu bài hoặc là 2 năm hoặc là 4 năm và cấu trúc của số liệu trong đầu bài của một 
năm phải là 2 thành phần khác nhau. Khi đầu bài hỏi “Hãy vẽ biểu đồ thích hợp nhất 
quy mô, cơ cấu của các thành phần” thì ở dạng bài này cũng phải vẽ biểu đồ hình tròn 
giống như dạng nói ở phần trên nhưng có khác là mỗi năm phải vẽ 2 vòng tròn có bán 
kính khác nhau và 2 năm phải vẽ 4 vòng tròn. Trong trường hợp này thì không nên vẽ 
4 vòng tròn mà nên gộp lại thành 2 cặp vòng tròn và khi vẽ thì cắt đi mỗi vòng tròn 1 
nửa và 2 nửa úp vào nhau thành dạng biểu đồ bát úp (lưu ý mỗi nửa vòng tròn còn lại 
phải tương ứng với 100%) và làm chú giải thích hợp.
7.1.8.4.5. Biểu đồ miền :
 - Ta hãy hình dung biểu đồ miền như là một trường hợp đặc biệt của biểu đồ cột, 
khi mà bề ngang của các cột bị thu nhỏ lại, chỉ còn như là các đường thẳng đứng và 
khi đó các cột được nối lại với nhau. Và như vậy, ứng với các biểu đồ cột đơn, cột 
chồng liên tiếp hay cột chồng từ gốc tọa độ, ta cũng có các biểu đồ miền khác nhau. 
Vì các cột nối với nhau, nên cũng cần tuân theo qui tắc khi vẽ biểu đồ đường là 
khoảng cách của các vạch trên trục ngang phải tương ứng với khoảng cách giữa các 
mốc thời gian.
7.1.8.4.6. Biểu đồ hình vuông :
 - Loại biểu đồ này không có gì đặc biệt. Chú ý chọn kích thước các ô vuông cho 
vừa phải trên tờ giấy .Sau khi tính phần trăm của từng thành phần, thì vẽ lần lượt hết 
thành phần thứ nhất rồi đến thành phần thứ hai Nếu các thành phần thuộc một số 
nhóm khác nhau, thì nên thể hiện các thành phần thuộc cùng nhóm cạnh nhau.
 13