Chuyên đề Phụ đạo học sinh yếu kém môn Sinh học 9 về các thí nghiệm của Menđen

 PHÒNG GD&ĐT VĨNH TƯỜNG 
 TRƯỜNG THCS VĨNH THỊNH
 
 CHUYÊN ĐỀ:
(PHỤ ĐẠO HỌC SINH YẾU KÉM MÔN SINH HỌC 9 
 VỀ CÁC THÍ NGHIỆM CỦA MEN ĐEN) 
 Tác giả chuyên đề: Vũ Thị Thúy Mười
 Đơn vị: Trường THCS Vĩnh Thịnh
 Tháng 11/2019
 1 I. LÍ DO CHỌN CHUYÊN ĐỀ
 Sinh học là bộ môn khoa học thực nghiệm có vị trí hết sức quan trọng trong 
hệ thống tri thức khoa học của nhân loại, có ý nghĩa thiết thực với đời sống, kinh tế 
và xã hội loài người. Trong chương trình Sinh học cấp THCS nói chung và Sinh 
học lớp 9 nói riêng, bên cạnh những kiến thức thuộc về lí thuyết được mô tả còn có 
mảng kiến thức không kém phần quan trọng là bài tập Sinh học.
 Ngày nay, khối lượng tri thức khoa học trên thế giới phát triển ngày càng 
mạnh mẽ, chúng ta không thể hi vọng rằng trong thời gian nhất định ở trường phổ 
thông mà có thể cung cấp cho học sinh một kho tàng tri thức khổng lồ mà loài 
người đã tích lũy được. Vì vậy, nhiệm vụ của người giáo viên ngày nay không 
những phải cung cấp cho học sinh một vốn tri thức cơ bản mà quan trọng là còn 
phải trang bị cho học sinh khả năng tự làm việc, tự nghiên cứu. Trong những năm 
qua, sự phát triển về trí tuệ của học sinh ngày càng tăng, nhu cầu học tập các môn 
học ngày càng nhiều, kiến thức của môn Sinh học trong nhà trường cũng không 
ngừng được mở rộng. Nhiều nội dung trước đây thuộc chương trình lớp 11 và 12 
thì hiện nay lại được đưa vào chương trình lớp 9. Chính vì vậy, bộ môn Sinh học 
lớp 9 không những được mở rộng về lí thuyết mà còn có nhiều dạng bài tập nhằm 
kiểm tra khả năng vận dụng các kiến thức của học sinh.
 Việc phụ đạo học sinh yếu kém là một trong những vấn đề quan trọng và 
không thể thiếu trong mỗi môn học ở các cấp học, là nhiệm vụ cơ bản hàng đầu, là 
mối quan tâm lớn của các nhà trường. Chính vì vậy các nhà trường đang rất quan 
tâm và tìm giải pháp để khắc phục tình trạng này nhằm phát huy tính tích cực của 
học sinh và hạ thấp dần tỉ lệ học sinh yếu kém. Qua thực tế nhiều năm giảng dạy 
môn Sinh học lớp 9, tôi đã tích lũy được một số kinh nghiệm và viết thành chuyên 
đề:“Phụ đạo học sinh yếu kém môn Sinh học 9 về các thí nghiệm của Menđen”
 II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ DẠY VÀ HỌC MÔN SINH HỌC 9
 3 trường học cũng như chưa kiểm tra thời gian học hành của con em tại nhà dẫn đến 
chất lượng học tập không cao. 
 Nhiều phụ huynh còn thiếu quan tâm đến việc học tập con em, phó mặc mọi 
việc cho nhà trường và thầy cô.
 Gia đình học sinh gặp nhiều khó khăn về kinh tế hoặc đời sống tình cảm 
khiến trẻ không chú tâm vào việc học tập.
 4. Nhà trường
 Thực trạng chất lượng bài kiểm tra môn Sinh học 9 của nhà trường đầu 
năm học 2019 – 2020:
 Năm học 2019-2020, tôi được phân công dạy môn Sinh học khối 9. Qua kết 
quả bài kiểm tra khảo sát học sinh đầu năm khi chưa áp dụng chuyên đề tỉ lệ học 
sinh yếu -kém rất cao, thể hiện qua bảng số liệu khảo sát đầu năm cụ thể như sau:
 Trung 
 Số Giỏi Khá Yếu Kém
 Khảo sát bình
 HS
 SL % SL % SL % SL % SL %
 Chất 
 lượng đầu 160 20 13 50 31 71 44 16 10 3 2
 năm
 III. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU, DỰ KIẾN THỜI GIAN
 - Đối tượng nghiên cứu: Học sinh yếu kém bộ môn Sinh học 9.
 - Phạm vi nghiên cứu: Chương I: Các thí nghiệm của Men Đen.
 - Dự kiến thực hiện trong 6 tiết học (1 tiết lí thuyết, 5tiết bài tập).
 IV. CÁC GIẢI PHÁP PHỤ ĐẠO HỌC SINH YẾU KÉM
 1. Phân loại đối tượng học sinh
 5 thích và say mê khám phá tìm tòi trong việc chiếm lĩnh tri thức.Bên cạnh đó, giáo 
viên phải tìm hiểu từng đối tượng học sinh về hoàn cảnh gia đình và nề nếp sinh 
hoạt, động viên, khuyên nhủ học sinh về thái độ học tập, giúp các em thấy được 
tầm quan trọng của việc học. 
 4. Đối với giáo viên
 Sau khi tìm hiểu được nguyên nhân học sinh yếu kém của lớp, căn cứ vào 
định hướng phụ đạo của tổ, vào cấu trúc đề kiểm tra, thi học kì của Sở GD&ĐT 
cấu trúc đề thi thời khóa biểu của lớp,... giáo viên tiến hành xây dựng kế hoạch 
phụ đạo (trái buổi, ít nhất 1 tiết/tuần). 
 Giáo viên tham mưu với BGH và xây dựng kế hoạch phụ đạo phù hợp.
 Để dạy tốt phụ đạo học sinh yếu kém trong lớp học đại trà giáo viên cần 
định hướng nội dung, kỹ năng và phương pháp cụ thể.
 + Chuẩn bị:
 Xác định rõ những kiến thức trọng tâm của các chương trong chương trình 
Sinh hoc 9, điều tra những phần học sinh còn hổng kiến thức, hiểu sơ sài để ôn tập.
 Kế hoạch dạy phụ đạo giúp học sinh yếu được lãnh đạo chuyên môn kí 
duyệt và sẽ thực hiện xuyên suốt hết học kì.
 Giáo viên cho học sinh chuẩn bị tốt các dụng cụ, thiết bị, kiến thức bài cũ 
làm nền tảng vận dụng tìm ra kiến thức mới.
 Khi thiết kế bài giảng, giáo viên cần cân nhắc các mục tiêu đề ra nhằm tạo 
điều kiện cho các em học sinh yếu được củng cố và luyện tập phù hợp. 
 Giáo viên tạo ra các nhóm học tập dạy kèm nhau ở nhà (phân bố các em ở 
nhà gần nhau), đồng thời đưa ra thi đua ở các nhóm và tổng kết tuyên dương nhóm 
lớp đó sau tiết học. Đây là một động lực mạnh thúc đẩy nhằm tạo được sự hòa nhã 
nhằm giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ.
 + Tiến hành dạy:
 7 Giáo viên cũng có thể phân công cho những học sinh khá, giỏi thường 
xuyên giúp đỡ các bạn yếu, kém về phương pháp học tập, cách vận dụng kiến 
thức,...
 5. Đối với nhà trường
 Luôn có kế hoạch cụ thể cho công tác phụ đạo học sinh yếu, kém.
 Quan tâm sát sao tới công tác phụ đạo học sinh.
 Cùng giáo viên có biện pháp giáo dục với những học sinh có ý thức họckém.
 Có kế hoạch dự giờ thăm lớp rút kinh nghiệm, tạo điều kiện giúp đỡ, hỗ trợ 
kịp thời.
 6. Đối với gia đình
 Phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường.
 Cần thường xuyên quan tâm việc học tập ở trường và bố trí thời gian học ở 
nhà của con em mình.
 Đi họp phụ huynh theo định kỳ, theo dõi sổ liên lạc để trao đổi với giáo viên 
và nắm bắt kịp thời việc học tập của con em mình.
 Cung cấp các dụng cụ sách vở đầy đủ để các em học tốt.
 V. HÌNH THỨC PHỤ ĐẠO HỌC SINH YẾU KÉM
 * Tổ chức các tiết dạy phụ đạo có hiệu quả
 Phụ đạo với số lượng học sinh vừa phải, quản lí học sinh chặt chẽ, thay đổi 
phương pháp để tạo sự hấp dẫn... Theo sự thống nhất, tiết dạy phụ đạo thường tiến 
hành theo các bước sau:
 1. Ôn tập với chủ đề
Bước 1: Phát vấn học sinh ôn tập kiến thức trọng tâm bằng sơ đồ tư duy, đoạn 
clip
Bước 2: Học sinh tái hiện lại kiến thức (bằng cách lên ghi bảng, ghi vào phiếu học 
tập hoặc đọc) theo yêu cầu của giáo viên.
Bước 3: Nhận xét, rút kinh nghiệm về những nội dung chưa đạt của học sinh
 9 + Nhân tố di truyền (gen, alen) : quy định các tính trạng.
 + Giống (dòng) thuần chủng : là giống có đặc tính di truyền đồng nhất.
 + Kiểu hình là tổ hợp các tính trạng của cơ thể.
 + Tính trạng trội là tính trạng biểu hiện ở F1.
 + Tính trạng lặn là tính trạng đến F2 mới được biểu hiện.
 + Kiểu gen là tổ hợp toàn bộ các gen trong tế bào cơ thể.
 + Thể đồng hợp có kiểu gen chứa cặp gen tương ứng giống nhau (AA, aa).
 + Thể dị hợp có kiểu gen chứa cặp gen gồm 2 gen tương ứng khác nhau 
(Aa).
 1.2. Các quy luật di truyền của Menđen 
 * Quy luật phân li
 - Bản chất : Sự phân li đồng đều của các alen về các giao tử trong giảm 
phân.
 - Kết quả: Khi lai hai cơ thể bố mẹ khác nhau về 1 cặp tính trạng thuần 
chủng tương phản thì:
 + F1 đồng tính (Chỉ biểu hiện tính trạng 1 bên bố hoặc mẹ).
 + F2 phân tính theo tỉ lệ 3 trội: 1 lặn.
 - Giả thuyết:Mỗi tính trạng do một cặp nhân tố di truyền quy định (gen, 
alen).
 - Cơ chế di truyền các tính trạng: quá trình phát sinh giao tử và thụ tinh.
 - Thí nghiệm: Quy ước A – Hoa đỏ , a – Hoa trắng
 Pt/c. Hoa đỏ (AA) x Hoa trắng (aa)
 GP. A a
 F1. Aa (100% hoa đỏ)
 F1 x F1. Aa (Hoa đỏ) x Aa (Hoa đỏ)
 GF1. A, a A, a
 F2. 
 11 * Một số lưu ý khi làm bài trắc nghiệm: 
 - Phép lai dị hợp 2 cặp gen tự thụ phấn:
 + Tỉ lệ kiểu gen đồng hợp trội (đồng hợp lặn) = 1/16.
 + Tỉ lệ kiểu gen dị hợp 2 cặp (giống bố mẹ) = 4/16.
 + Tỉ lệ kiểu hình trội về 2 tính trạng (giống bố mẹ) A-B- = 9/16.
 + Tỉ lệ kiểu hình lặn về 2 tính trạng = 1/16.
 + Tỉ lệ kiểu hình có BDTH = 6/16.
 - Lai phân tích: Là phép lai giữa cá thể mang tính trạng trội cần xác định 
kiểu gen với cá thể mang tính trạng lặn:
 + Nếu kết quả phép lai đồng tính thì cá thể mang tính trạng trội có kiểu gen 
đồng hợp.
 + Nếu kết quả phép lai phân tính theo tỉ lệ 1:1 thì cá thể mang tính trạng trội 
có kiểu gen dị hợp.
 Ví dụ:
 P. AA x aa -> Fa: 100% Aa (trội) 
 P. Aa x aa -> Fa: 1Aa (trội) : 1aa (lặn).
 P. AaBb x aabb -> Fa: 1:1:1:1 
 - Ý nghĩa của tương quan trội - lặn:
 + Tính trạng trội thường là tính trạng tốt vì vậy trong chọn giống phát hiện tính 
trạng trội để tập hợp các gen trội quý vào 1 kiểu gen, tạo giống có ý nghĩa kinh tế.
 + Trong chọn giống, để tránh sự phân li tính trạng, xuất hiện tính trạng xấu 
phải kiểm tra độ thuần chủng của giống.
 2. Một số dạng bài tập di truyền thường gặp
 2.1. Bài tập tìm số loại giao tử và kiểu gen của các loại giao tử
 Phương pháp giải
 - Số loại giao tử = 2n (n – số cặp gen dị hợp).
 13 Phương pháp giải:
 - Muốn tìm số loại kiểu gen, số loại kiểu hình, tỉ lệ kiểu hình của một phép 
lai thì phải viết giao tử của phép lai đó sau đó tiến hành kẻ bảng để tìm đời con.
 - Số kiểu tổ hợp giao tử = số loại giao tử đực x số loại giao tử cái.
 - Số loại kiểu gen = tích số loại kiểu gen của mỗi cặp gen.
 - Số loại kiểu hình = tích số loại kiểu hình của mỗi cặp tính trạng.
 Bài tập vận dụng
 Bài tập 1: Cho biết A quy định cây thân cao trội hoàn toàn so với a quy 
định cây thân thấp. Hãy xác định số loại kiểu gen, số loại kiểu hình, tỉ lệ kiểu hình 
của các phép lai sau:
 a.Aa x Aa b. Aa x aa c. AA x Aa
 Hướng dẫn:
 a. Phép lai Aa x Aa 
 - Cơ thể có kiểu gen Aa là đồng hợp hay dị hợp? Cho ra những loại giao tử 
nào?
 - Cả hai bên cơ thể Aa giảm phân cho 2 loại giao tử là A và a.
 - Viết sơ đồ lai
 P: ♂ Aa x ♀ Aa 
 G: A : a A : a
 F1: 
 ♂ A a
 ♀
 A AA Aa
 a Aa aa
 Như vậy ở đời con có 3 kiểu gen là: AA, Aa, aa với 2 loại kiểu hình là 3 cao 
(1AA, 2 Aa ) và 1 thấp (aa)
 b. Phép lai Aa x aa 
 15