Chuyên đề Phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 Trung học Cơ sở

 CHUYÊN ĐỀ:
 PHÁT HIỆN VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI
 MÔN SINH HỌC 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ 
NGƯỜI THỰC HIỆN: NGUYỄN THỊ VÂN ANH
TỔ: KHOA HỌC TỰ NHIÊN
SỐ TIẾT: 15 
 Lời cảm ơn!
 Để hoàn thành chuyên đề này, tôi đã nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ, tạo 
điều kiện của nhiều cá nhân, đơn vị tập thể trong cũng như ngoài ngành Giáo dục.
 Tôi xin trân thành cảm ơn sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban giám hiệu 
trường THCS Vĩnh Tường, tập thể các thầy cô giáo tại trường THCS Vĩnh Tường– 
Huyện Vĩnh Tường – Tỉnh Vĩnh Phúc. Cảm ơn sự ủng hộ nhiệt tình của tập thể các 
em học sinh đặc biệt là các em học sinh khối lớp 9 trong trường THCS Vĩnh 
Tường. 
 Tôi trân thành cảm ơn các thầy cô giáo giảng dạy môn Sinh học trong các 
nhà trường THCS Huyện Vĩnh Tường – Tỉnh Vĩnh Phúc.
 Tôi cũng trân thành cảm ơn những người bạn, những người đồng nghiệp 
của tôi hiện đang công tác ở nhiều trường THCS trong và ngoài Huyện Vĩnh 
Tường.
 Cuối cùng tôi xin trân thành cảm ơn sự giúp đỡ, tạo điều kiện, cũng như sự 
động viên từ phía những người thân trong gia đình tôi!
 75 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT – BẢNG BIỂU
1. Danh sách các từ viết tắt
- HS: học sinh.
- HSG: Học sinh giỏi.
- GV: giáo viên.
- NST: Nhiễm sắc thể.
- SL: số lượng.
- THCS: Trung học cơ sở.
- TSHS: Tổng số học sinh.
- TB: Trung bình.
2. Danh mục bảng biểu
 Bảng 1. Thống kê số lượng học sinh giỏi môn Sinh hoc 9 trong kì thi HSG 
Tỉnh Vĩnh Phúc của các năm học gần đây.
 77 Nghiên cứu nội dung, chương trình sách giáo khoa môn Sinh học THCS và các 
tài liệu liên quan đến hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi bậc THCS.
 Nghiên cứu cơ sở lý thuyết, thực tiễn về vấn đề phát hiện và bồi dưỡng học sinh 
giỏi môn Sinh học 9 THCS. Tổng hợp số kiệu thống kê, khảo sát, báo cáo,
 Nghiên cứu, thực nghiệm sư phạm đối với học sinh khối 9 trường THCS Vĩnh 
Tường - Huyện Vĩnh Tường - Tỉnh Vĩnh Phúc
1.3. Mục đích nghiên cứu.
 Chuyên đề này nhằm đề xuất một số giải pháp nhằm phát hiện và bồi dưỡng học 
sinh giỏi môn Sinh học lớp 9 THCS, góp phần nâng cao hiệu quả của việc tổ chức 
bồi dưỡng học sinh giỏi đồng thời tạo nguồn cho các cấp học tiếp theo.
1.4. Ý nghĩa thực tiễn
 Những vấn đề cơ bản, những giải pháp chủ yếu của đề tài này đã được áp dụng 
ngay vào thực tiễn giảng dạy tại trường THCS Vĩnh Tường – Huyện Vĩnh Tường - 
Tỉnh Vĩnh Phúc, và đã mang lại hiệu quả tốt. 
1.5 Kết cấu của chuyên đề
Chuyên đề này gồm 5 chương:
Chương 1: Mở đầu 
Chương 2: Cơ sở khoa học của việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi.
Chương 3: Một số giải pháp nhằm phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi 
 môn sinh học 9 THCS
Chương 4: Kết quả việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 
THCS
Chương 5: Kết luận
 79 khối lượng tri thức phong phú về các hiện tượng tự nhiên, các quy luật sinh học, 
kiến thức về các dạng sinh vật sống như: Thực vật, Động vật, Vi sinh vật, Con 
người,  hình thành, hoàn thiện cho học sinh những kỹ năng, kỹ xảo bộ môn hết 
sức cần thiết trong cuộc sống , đặc biệt là những kỹ năng về ứng dụng kiến thức 
vào thực tế đời sống, sản xuất, học tập, là cơ sở để bồi dưỡng cho học sinh thế 
giới quan khoa học và những quan điểm nhận thức đúng đắn, khả năng hình thành 
cho học sinh nhân cách con người mới trong xã hội, đồng thời còn là môn khoa 
học cung cấp cho đất nước những “ nhân tài” trong lĩnh vực sinh học.
 Học sinh khối lớp 9 là lớp cuối cấp của nhà trường THCS, các em ở giai đoạn 
này đang có nhiều sự thay đổi về mặt tâm sinh lý, cũng như có sự hoàn thiện hơn 
về trí tuệ, khả năng học tập, ý thức học tập,... tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát 
huy năng lực của các em, là cơ sở để nâng cao chất giảng dạy, bồi dưỡng, cũng 
như qua các kỳ thi học sinh giỏi. Tuy nhiên những đặc điểm trên cũng tiềm tàng 
nhiều yếu tố gây khó khăn cho chất lượng bộ môn Sinh học, nhất là chất lượng 
học sinh giỏi. 
 Phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi là nhiệm vụ của mỗi giáo viên làm công tác 
giảng dạy trong nhà trường THCS. Tuy nhiên hiệu quả của việc phát hiện và bồi 
dưỡng học sinh giỏi qua các kỳ thi cao hay thấp lại không giống nhau ở mỗi nhà 
trường, mỗi thầy cô giáo đứng bồi dưỡng đội tuyển. Điều đó khẳng định: phát hiện 
và bồi dưỡng học sinh giỏi là vấn đề cần được xem xét, đánh giá, nhận định từ nhà 
trường tới tổ chuyên môn, giáo viên, 
2.2. Mô hình nghiên cứu
 Xuất phát từ cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn và thực trạng của vấn đề Phát hiện và 
bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 9 THCS mà tôi xây dựng kế hoạch 
nghiên cứu và phương pháp thực hiện. 
2.2.1. Quá trình nghiên cứu.
 Đề tại này được tôi thực hiện bắt đầu từ năm học 2000 – 2001 đến nay .
 Năm học 2000 – 2001 là năm học đầu tiên tôi thực hiện sáng kiến này tại trường 
THCS Thổ Tang, do đó còn gặp một số khó khăn nhất định trong phương pháp 
 81 Năm học 2009 – 2010 là năm học thứ 4 tôi trực tiếp giảng dạy và chịu trách 
nhiệm về đội tuyển học sinh giỏi môn Sinh học khối lớp 9 tại Trường THCS Vĩnh 
Tường . Cũng như năm học trước, tôi đã áp dụng chuyên đề này ngay từ những 
buổi học đầu tiên của năm học mới theo sáng kiến kinh nghiệm này và đã mang lại 
hiệu quả tốt hơn nhiều so với năm học trước đó. Thành tích của đội tuyển HSG 
năm 2009-2010 được đánh giá là ((tốt nhất trong nhiều năm trước đó )): có nhiều 
HS đạt giải cao của Huyện và có 19 HS của trường THCS Vĩnh Tường đạt giải 
cao trong kì thi HSG vòng tỉnh chiếm tỉ lệ 100%. Đội tuyển Sinh học được xếp thứ 
nhất đồng đội trong toàn tỉnh ..
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.2.1. Nghiên cứu tài liệu:
 Trong quá trình thực hiện, tôi đã nghiên cứu nhiều tài liệu liên quan như: Sách 
giáo khoa, sách giáo viên môn sinh học từ lớp 6 đến lớp 9; tài liệu bồi dưỡng giáo 
viên, bồi dưỡng học sinh giỏi; tài liệu về đổi mới nội dung chương trình và sách 
giáo khoa,internet
2.2.2.2. Điều tra sư phạm
 Đối với phương pháp này tôi lấy số liệu từ danh sách kết quả thi chọn học sinh 
giỏi vòng huyện và vòng Tỉnh của một số năm học (từ năm 2006 – 2007.
 Sau khi có số liệu tôi tiến hành tổng hợp, phân tích đánh giá từ đó khái quát hóa 
những số liệu đó để sử dụng vào mục đích nghiên cứu và thể hiện đề tài sáng kiến 
này. 
2.2.2.3 Thực nghiệm sư phạm
 Chuyên đề này được thực hiện thông qua các giờ trên lớp, các buổi bồi dưỡng đội 
tuyển học sinh giỏi, các giờ kiểm tra, khảo sát hoặc thi đối với học sinh.
 Thông qua phương pháp này nhằm đánh giá mức độ hợp lý của các nội dung, giải 
pháp đã được thực hiện theo sáng kiến kinh nghiệm, từ đó có sự điều chỉnh hợp lý, 
cũng như kiểm chứng những vấn đề về lý thuyết khi áp dụng thực tiễn.
 83 tra, tôi chia học sinh trên lớp thành 3 đối tượng là: Yếu; Trung bình và Khá - 
Giỏi
 Sau khi đã phân loại được học sinh, tôi lập và thực hiện kế hoạch phát hiện và 
chọn đội dự tuyển HSG đối với học sinh khá - giỏi và đồng thời tìm biện pháp 
giúp đỡ học sinh yếu.
 Hai là, tạo ra các tình huống có vấn đề để học sinh tự giải quyết vấn đề, hoặc có 
sự hướng dẫn của giáo viên như các câu hỏi có nội dung về: giải thích, chứng 
minh, tại sao, như thế nào,từ đó phát hiện ra tố chất bộ môn của các em.
 Muốn vậy tôi đã áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học nói chung đặc biệt 
là phương pháp dạy học tích cực lấy học sinh làm trung tâm, sử dụng tối đa giá trị 
của các Thiết bị dạy học, tổ chức các hoạt động học tập, 
 Ba là, thực hiện đa dạng hoá các hình thức kiểm tra đánh giá và sát đối tượng 
kiểm tra, có điểm thưởng cho học sinh. Thường xuyên đề ra các câu hỏi và các bài 
tập về nhà hoặc đề thi các năm học trước cho học sinh làm rồi thu lại chấm nhằm 
phát hiện những điểm sáng tạo của học sinh, đồng thời phát hiện lỗi sai của học 
sinh từ đó uốn nắn, sửa chữa kịp thời.
 Bốn là, lồng ghép những kiến thức thực tế trong sản xuất, đời sống, phát hiện 
mới về sinh học, vào bài giảng làm cho bài giảng sinh động và thiết thực. Nhờ 
vậy mà đánh giá được mức độ yêu thích bộ môn, hứng thú học tập và ý thức học 
tập học tập của học sinh. 
 Trên cơ sở đó tôi tiến hành chọn lựa những học sinh phù hợp với tiêu chuẩn trên 
như: yêu thích môn Sinh học và học tập tích cực, có những phẩm chất, kỹ năng cơ 
bản bộ môn vào đội tuyển bồi dưỡng học sinh giỏi.
3. Kết quả phát hiện và chọn đội dự tuyển HSG. 
 Đây là khâu đầu tiên nhưng vô cùng quan trọng quyết định đến chất lượng học 
sinh giỏi. Việc phát hiện học sinh giỏi được tôi thực hiện ngay từ khi nhận và dạy 
môn Sinh học khối lớp 8. Nhưng do đặc trưng của Trường THCS Vĩnh Tường là 
trường trọng điểm chất lượng của Huyện Vĩnh Tường nên công tác chọn đội tuyển 
HSG môn Sinh học gặp rất nhiều khó khăn: Đa số các em đều đăng kí vào các đội 
 85 B. Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9 THCS 
I. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học
 Kế hoạch bồi dưỡng học sinh giỏi được thực hiện ngay từ đầu năm và căn cứ vào 
kế hoạch chuyên môn của nhà trường. Kế hoạch chi tiết được xây dựng theo từng 
tuần, từng tháng có chủ điểm cụ thể. Sau mối một nội dung cơ bản đều có các bài 
kiểm tra, đánh giá hoặc thi. 
Kế hoạch dạy đội tuyển :
1. Giai đoạn 1( theo định hướng của trường)
 Buổi Số 
 Tuần Chuyên đề
 (2buổi/tuần) tiết
 1 Tìm hiểu về di truyền học, các khái niệm về di 3
 1
 truyền và biến dị
 2 Lai một cặp tính trạng 3
 2 1 Phương pháp giải bài tập về lai một cặp tính trạng 3
 2 Luyện giải bài tập về lai một cặp tính trạng 3
 3 1 Lai hai cặp tính trạng 3
 2 Lai hai cặp tính trạng. Di truyền đồng trội. 3
 4 1 Phương pháp giải bài tập về lai hai cặp tính trạng 3
 2 Luyện giải bài tập về lai hai cặp tính trạng. 3
 1 Khảo sát lần 1 3
 5
 2 Tìm hiểu chu kì tế bào- Biến đổi của NST trong 3
 chu kì tế bào
 6 1 Diễn biến NST trong nguyên phân 3
 2 Phương pháp giải bài tập nguyên phân 3
 7 1 Diễn biến NST trong giảm phân 3
 2 Phát sinh giao tử và thụ tinh 3
 8 1 Phương pháp giải bài tập về giảm phân và thụ tinh 3
 2 Cơ chế xác định giới tính. Di truyền liên kết với 3
 87